نجم‌الدين اربکان پدر اسلام گرايى ترک
در ترکيه بعد از ساقط شدن خلافت عثمانى و روى کار آمدن مصطفى کمال آتاتورک تا به امروز شاهد دوره‌اى هستيم که تفاوت‌هاى چشمگیری با دوران پیش از آن دارد. اصلى‌ترين تفاوت اين است که جايگاه دين در جامعه ترکيه متفاوت از گذشته است. براى چندين سده، سلسله عثمانى به نام دين در ترکيه حکومت مى‌کرد و شکل حکومت نیز امپراطورى بود.
در اثر تحولاتى که پيش از جنگ جهانى اول و در طى آن جنگ پدید آمد، جغرافياى گسترده ترکیه عثمانی به جغرافياى فعلى محدود شد. بعد از عثمانی در ترکيه شاهد اين بوده ایم که جريانات سياسى و خصوصا نظامی‌به دنبال يک حکومت جداى از دين بودند. اين جریان برخوردهاى افراطى سنگینی به همراه خود داشت و مى‌توان گفت در اثر آن فاصله زيادى بين کسانى که باورهاى دينى داشتند با حکومت ايجاد شد.
اما با گذشت چند دهه به طور جدى نشانه‌هایی از بازگشت دين به سياست و نه به حکومت براى اولين بار در انديشه‌هاى اربکان در ترکيه مشاهده می‌شود. ايجاد حزب نظام ملى در ژانويه 1970 توسط اربکان در مقابل احزاب مختلف لائیک که در ترکيه فعال بودند از اولين گام‌ها در اين خصوص است. اين حزب در سال 1972 تعطيل شد. به دنبال آن حزب سلامت ملى توسط ايشان تاسيس مى شود. تا زمان کودتاى نظامى در سال 1980 توسط ژنرال اورن، اين حزب وجود داشت و به رهبرى نجم الدين اربکان فعاليت مى‌کرد. آن‌ها سهمى هم در مجموعه در دولت و مجلس در اين سال‌ها داشتند.
در مجموع ايشان چندین حزب را پس از تعطیلی حزب قبلی تأسيس کردند که مدام توسط حکومت‌هاى لائيک تعطيل شد. شناخته شده ترين اين احزاب، حزب رفاه است که در تابستان 1362 تأسيس شد. آقاى اربکان و حزب ايشان با تلاش و برنامه ریزی بالاخره موفق شد که در انتخابات آذر 1374 اکثريت نسبى آراء را بدست آورد.
ابتدا دو حزب راه راست و مام ميهن که دراین انتخابات در رده دوم و سوم قرار داشتند، ائتلاف کردند و دولت را به دست گرفتند. خانم تانسوچيلر و آقاى مسعود ییلماز در آن زمان رهبران اين احزاب بودند. ولى اين ائتلاف مدت کوتاهى برقرار بود و با ظهور اختلاف در میانشان این ائتلاف از هم پاشید و ائتلاف جديدى میان خانم چیلر و آقای اربکان ايجاد شد که در آن آقاى اربکان رئيس دولت شدند و اين در ترکیه با آن سوابق، واقعا يک تحول جدى بود. حضور آقاى اربکان در بالاترين پست سياسى ترکيه در اين تاريخ قابل مشاهده است و این پدیده برای نظامیان ترکیه قابل تحمل نبود.
مدت رياست ايشان بر دولت و نخست وزيرى ايشان طولانى نشد و فقط یک سال دوام آورد.
ايشان علاقه زيادى به روابط گسترده میان کشورهاى اسلامى داشت. در همين راستا با دعوت 7 کشور ديگر D8(Developing 8) را پايه‌گذارى کرد. با سفرهايى که به کشورهاى اصلى و بزرگتر اسلامى داشت، سران اين کشورها را براى شرکت در یک نشست به ترکیه دعوت کرد. سران اين کشورها اولین اجلاس را در ترکيه برگزار کردند و فعالیت اين مجموعه در حال حاضر کم و بیش هنوز هم ادامه دارد، اما ميزان فعاليت آن مطابق انتظار آقاى اربکان نبود.
به زبان ديگر آقاى اربکان آرزوها و آمالى در جهت جمع کردن جهان اسلام درحول یک محور تازه با هدف رشد و تعالى جهان اسلام با مشارکت ديگر کشورها داشت که به دليل موانع مختلفى که بر سر راه اين هدف بود، جامه عمل بر آن‌ها پوشيده نشد. بی میلی برخی از سران دولت‌های عضو، ناخشنودی که از طرف قدرت‌هاى ديگر وجود داشت و شرايط داخلى ترکيه که قدرت اربکان را محدود مى‌کرد، از جمله عواملی بودند که تحقق ایده اربکان را تا میزان زیادی مشکل ساخت. اين يک حرکت شاخص از اجرای ديدگاه‌هاى آن زمان اربکان بود.
نکته مهم ديگر اين که ارتش با پدیده و شرايط جديدى در ترکيه مواجه شد که اين شرايط کاملا در تضاد با سیاست‌های زيربنايى در ترکيه بود که در طول ده‌ها سال تحت عنوان سکولاريزم در ترکيه دنبال مى‌شد.
لذا نظامیان به همراه احزاب رقیب سکولار موانع مختلفى براى آقاى اربکان و دوستان ايشان ايجاد کردند که در نهايت باعث شد که ايشان در 29 خرداد 76 از کار کناره گيرى کند. به دنبال این اقدام فعاليت‌هاى اربکان و ساير اعضاى حزب ايشان محدود شد. بعد از اين مقطع است که به تدریج بخشى از نيروهاى جوان‌تر حزب، به سمت فعاليت‌هاى ديگرى گرايش پيدا مى‌کند که در نهايت باعث پايه‌گذارى حزب عدالت و توسعه شد.
اما بعد از اين که آقاى اربکان از کار کناره گرفت و بعد از تشکيل حزب عدالت و توسعه، ديگر چندان اقبالى از اين حزب نشد. برخى اختلافات هم در داخل خود حزب وجود داشت. خط مشى ايشان مورد پسند بعضى جريانات اسلام‌گرا نبود. از آن طرف هم بعضى‌ها اعتقاد داشتند که آقاى اربکان تندروى‌هايى دارد و اين مسئله مشکلاتی در سر راه فعاليت‌هاى سياسى ايشان به وجود مى‌آورد.
به هر تقدير حزب عدالت و توسعه ترکيه از دل احزابى بيرون آمد که آقاى اربکان پدر آن احزاب و پدر جريانات اسلام‌گرايى ترکيه در چارچوب فعاليت‌هاى سياسى اين جريانات تلقى مى‌شود. اگرچه براساس آخرين نظر سنجى‌هايى که در ترکيه انجام شده است، حزب ايشان که در حال حاضر هم وجود دارد، چندان طرفدار نداشت. ولى به عنوان يک چهره شناخته شده در کل منطقه و در دنياى اسلام مورد احترام بود. نام نجم الدين اربکان در تاریخ ترکیه ماندگار خواهد بود.
نظر شما :