ديپلماسى فعال، لازمه حل بحران روابط با افريقاست

با سفر آقاى صالحى به سنگال، يک لايه از بحرانى که چندى پيش در روابط ايران با تعدادى از کشورهاى افريقايى به دليل کشف کشتى حامل سلاح ايرانى ايجاد شده بود، رفع شد و سفير سنگال با ميانجى‌گرى ترکيه به تهران بازگشت. اما بحران اصلى، با ورود هيئت تحقيق سازمان ملل به نيجريه وارد مرحله‌اى جديد شده است که به هوشيارى و فعاليت بيشتر دستگاه ديپلماسى نياز دارد. جاويد قربان اوغلى، مدير کل سابق بخش افريقاى وزارت خارجه اين مسئله را براى خوانندگان ديپلماسى ايرانى تحليل کرده است.

گفتارى از جاويد قربان اوغلى، مدير کل سابق بخش افريقاى وزارت خارجه براى ديپلماسى ايرانى:

در پى کشف محموله سلاح ايرانى در نيجريه و گزارش اين کشور به شوراى امنيت سازمان ملل، هيئتى از سازمان ملل به نيجريه اعزام شده است تا محموله سلاحى که از سوى ايران ارسال و در نيجريه ضبط شد بررسى کند. کشف اين محموله باعث شد در روابط ايران و نيجريه از يک سو و هم چنين روابط ايران با گامبيا و سنگال از سوى ديگر بحران ايجاد شود.

کشف اين محموله سلاح در نيجريه سبب شد که اين کشور که خود از اعضاى غيردائم شوراى امنيت بود، موضوع را به شوراى امنيت گزارش کند و شوراى امنيت بررسى اين مسئله را در دستور کار خود قرار دهد. حال اين هيئت اعزامى‌ سازمان ملل وظيفه دارد تا بررسى کند که اين اقدام در چارچوب نقض قطعنامه‌هاى صادره شوراى امنيت که ايران را از صدور اسلحه و کشورها را از خريد اسلحه از ايران منع مى‌کند، قرار دارد يا خير.

آن گونه که در خبرها آمده است، وزير امور خارجه گرجستان در راس اين هيئت قرار دارد و ماموريت دارد تا دريابد که آيا قطعنامه‌هاى سازمان ملل عليه ايران در اين مسئله به خصوص نقض شده است يا خير. اعزام هيئت تحقيق يکى از ساز و کارهاى معمول سازمان ملل است. زمانى که سازمان ملل گزارشى را دريافت کند مبنى بر اين که قطعنامه‌هاى صادره درباره يک کشور نقض شده است،‌ دبيرکل هيئتى را مامور بررسى اين مسئله مى‌کند و اين هيئت وظيفه دارد تا گزارش کار را به دبيرکل بدهد.

اين هيئت ابتدا در ابوجا پايتخت نيجريه تحقيقاتى را انجام داده است و بعد هم به لاگوس سفر کرده است تا از وضعيت سلاح‌ها بازديد کند و اسناد و مدارکى مانند بارنامه و ... که نيجريه اى‌ها در اختيار دارند را بررسى کند.

من به شخصه اميدوارم که ايران بتواند با يک ديپلماسى فعال اين مسئله را حل کند و در صورتى که اين هيئت گزارش کند که اين اقدام باعث نقض قطعنامه صادره عليه ايران در رابطه با ممنوعيت فروش اسلحه به کشورهاى خارجى است، ايران دچار يک چالش و بحران جديد خواهيم شد. چون به هر حال سازمان ملل بر اساس سازوکار خود اين مسئله را دنبال مى‌کند و در صورتى که اثبات شود که نقض قطعنامه صورت گرفته است، مجازات و تنبيهاتى را براى اين کار در نظر خواهد گرفت. البته من اميدوارم که ايران بتواند با استفاده از روش‌هاى ديپلماتيک اين مسئله را حل کنيم.

روابط ايران و سنگال هم بر اثر همين مسئله دچار تنش شده بود. تلاش ايران براى اعاده روابط با سنگال و بازگشت سفير سنگال به ايران اقدام بسيار مثبت و خوبى است. اما آن گونه که در خبرها آمده بود، بازگشت سفير سنگال به ايران نتيجه ابتکار ترک‌ها بوده است. ترک‌ها با هدف ارتقاى جايگاه و سطح بازيگرى در مسائل بين المللى و منطقه اى، در طى يکى دو سال گذشته تحرکاتى را آغاز کرده اند که در حال حاضر مى‌توان تمايل به نقش آفرينى در مسائل لبنان يا مسئله هسته اى ايران و هم چنين پادرميانى براى بازگشت سفير سنگال به ايران را از جمله اين تحرکات دانست.

مسائل ما با سنگال گرچه به علت مسئله ارسال تسليحات به وجود آمده بود، اما به نظر نمى‌رسد حل شدن مشکلات ايران با سنگال کمکى به مسئله ارسال سلاح به نيجريه و کميته تحقيق سازمان ملل کند. در حال حاضر اين مسئله ميان ايران، ‌نيجريه، گامبيا و سازمان ملل متحد مطرح است.

وقتى محموله سلاح کشف شد، ايران مدعى شد که اين محموله براى گامبيا ارسال مى‌شود، اما گامبيا اين مسئله را رد کرد و نيجريه به اين دليل که کشورى بود که سلاح‌ها در آن جا کشف شده بود، به اين مسئله اعتراض کرد و اين اعتراض باعث شد که مسئله به شوراى امنيت گزارش شود.

ورود سنگال به اين بحران ناشى از يک برداشت اشتباه بود که سنگالى‌ها فکر کردند که اگر مقصد اين سلاح‌ها گامبيا باشد، به دست شورشيان کازامانس که در جنوب سنگال عليه دولت مى‌جنگند و يک جنبش جدايى طلب هستند، مى‌رسد. از اين باب بود که سوء تفاهم در روابط ايران و سنگال به وجود آمد و باعث شد که سنگال اقدام سختگيرانه فراخوانى سفير از تهران را انجام دهد و در پاسخ به سفر آقاى متکى اعلام کند که توضيحات ايشان ما را قانع نکرده است.

در حال حاضر که ترک‌ها ميانجى شدند و آقاى صالحى هم به سنگال سفر کرده است، سنگالى‌ها تصميم به بازگرداندن سفير گرفته اند. اين به معناى آن است که روابط ايران و سنگال به حالت عادى خود بازگشته است. اما اين مسئله نمى‌تواند نافى اصل بحران که پيگيرى موضوع فرستادن سلاح از سوى سازمان ملل است، شود.

البته مى‌توان با استفاده از يک ديپلماسى فعال، تبعات تصميمات احتمالى کميته تحقيق سازمان ملل را کاهش داد و بر تصميمات اين کميته تاثير گذاشت. منظور از ديپلماسى فعال اين است که اگر واقعا مقصد اين سلاح‌ها گامبيا بوده و اين درخواست از طرف گامبيا صورت گرفته است، توافقنامه يا سند خريد و فروشى را که در اين زمينه در دست داريم به اين کميته ارائه کنيم و به اين سمت حرکت کنيم که بتوانيم اثبات کنيم که مقصد اين سلاح‌ها گامبيا بوده و اين محموله هم معامله تسليحاتى نبوده است. اما واقعيت اين است که گامبيا به اين دليل که در مظان اتهام سازمان ملل قرار نگيرد و به عنوان طرف ديگر معامله متهم به نقض قطعنامه‌هاى سازمان ملل نشود، خود را از اين مسئله کنار کشيده است و اعلام کرده که اين سلاح‌ها به گامبيا تعلق ندارد و براى اين که کاملا اين اتهام را رفع کند، اقدام به قطع روابط با ايران کرده است.

در حال حاضر به ديپلماسى چندجانبه اى ميان ايران، نيجريه و گامبيا و سازمان ملل نياز است تا ايران بتواند ثابت کند که قصد نقض قطعنامه سازمان ملل را در خصوص منع صدور تسليحات نداشته است. البته اين کار سختى است، اما در دنياى ديپلماتيک هيچ چيز غير ممکن نيست.