انقلاب اسلامی ایران سی‌ویک ساله شد

انقلاب اسلامی ایران در 22 بهمن 1357 (فوریه 1979)، مهم ترین تحول سیاسی قرن بیستم، در خاورمیانه و آسیای مرکزی به شمار می رود. این تحول اسباب تغییر و تحولات مهمی در روابط بین الملل، توازن قوا و صلح و ثبات در منطقه آسیای جنوب غربی گردید؛ چنان که بازتاب ها و اثرات آن  هنوز هم در روابط بین الملل مشهود و ملموس است.

 

قبل از انقلاب اسلامی، در دورۀ پهلوی، ایران بخشی از اردوگاه غرب بود؛ به نحوی که در اواخر حکومت محمد رضا پهلوی، ایران به صورت ژاندارم خلیج فارس درآمده بود. سیاست های  شاه در پی ایجاد هژمونی در خلیج فارس و خاورمیانه، در راستای همکاری و همیاری اسرائیل و آمریکا و در تقابل با منافع ملت های مسلمان و عربِ منطقه بود. سیاست های شاه بر اساس تحقیر اعراب، مخالفت با جبهۀ پایداری اعراب در مقابل اسرائیل و در واقع در تقابل با منافع جنبش آزادیخواهانۀ ملت فلسطین بود.

 

انقلاب اسلامی اسباب خروج ایران از اردوگاه غرب را فراهم آورد و بدین ترتیب ایران به عنوان یک قدرت موثر مستقل منطقه ای و حامی منافع امت اسلامی، ملت عرب و فلسطین وارد صحنه شد. در باب نقش منطقه ای ایران پس از انقلاب اسلامی، بین ملت ها و کشورها تفاوت دیدگاه وجود دارد. برخی قائل به ایفای نقش مثبت و سازندۀ ایران در حمایت از منافع ملتها هستند و گروهی نیز ایران را عامل بی ثبانی و ناامنی در منطقه ارزیابی می کنند:

 

1-     دیدگاه ملت ها: عموما امت اسلام، ملل عرب و اکثریت افکار ملل کشورهای غیر متعهد، نقش ایران در مناسبات و روابط بین المللی را مثبت و سازنده ارزیابی می کنند.

2-     دول عــربی: اکثر دول عربی به استثنای  سوریه، لیبی و الجزایر، نقش ایران در تحولات منطقه ای را منفی ارزیابی می کنند و انقلاب اسلامی ایران را خطری برای استمرار حیات دول موجود عربی قلمداد می کنند. از این رو پس از انقلاب اسلامی، دول مزبور  جهت کنترل و مقابله با نفوذ فزایندۀ ایران، به سه اقدام مهم دست زدند: الف: تأسیس شورای همکاری خلیج (فارس) جی سی سی، در قبال خطر ایران ب: دعوت از نیروهای نظامی امریکا به خلیج فارس و استقرار پایگاه های نظامی آمریکا در قطر، کویت، عمان و . . . ج: تشکیل محور وحدت آمریکا، اسرائیل و بخش مهمی از دول عربی به سرکردگی مصر، عربستان و اردن در مقابل نفوذ انقلاب اسلامی درمنطقه؛ پس از کنفرانس آناپولیس.

3-     دول غــربی: اکثر دول غربی، انقلاب اسلامی ایران را مخالف منافع و نفوذ خود در جهان اسلام ارزیابی می کنند.

4-      غیر متعهدها: اکثر کشورهای عضو سازمان غیر متعهدها نقش ایران در مسائل مهم جهان اسلام و جهان سوم؛ نظیر حمایت از ملت افغانستان در قبال تجاوز شوروی، مبارزه با آپارتاید و حمایت از نلسون ماندلا در دورۀ مبارزه علیه نژاد پرستی در افریقای جنوبی، حمایت از کردها و عرب ها در مقابل جنایات صدام در عراق، حمایت از ملت مظلوم بوسنی در مقابل نسل کشی و جنایات کم سابقۀ صرب ها، حمایت از حقوق ملت فلسطین، کمک های بلاعوض و ایجاد تأسیسات بهداشتی - آموزشی برای محرومان افریقا در سودان، تانزانیا، غنا و اخیرا نیز در برخی از کشورهای آمریکای لاتین نظیر بولیوی و ونزوئلا را مثبت و سازنده ارزیابی می کنند.

5-     روسیه و چین: روسیه و چین از سیاست های ایران در مناطق خاورمیانه و آسیای مرکزی در قبال هژمونی غرب، حمایت نسبی می کنند؛ هر چند سیاست آنها در ارتباط با مسألۀ فلسطین، متفاوت از ایران است. البته ایران نیز تا کنون در حمایت از منافع مسلمانان چچن و ترکستان چین اقدام مهمی نکرده است. در حقیقت چین و روسیه با کارت ایران، باغرب تعامل می کنند.                                    

 

 دیپلماسی ایران در سال 2010: با توجه به مولفه های مهم قدرت؛ به نظر می رسد ایران ظرفیت ایجاد صلح و امنیت در منطقه خاورمیانه و آسیای مرکزی را داراست؛ هرچند برای ایفای این نقش ضروری است پانزده پارامتر اساسی ذیل را در سیاست خارجی خود لحاظ کند:

 1- ایجاد اعتماد سازی با دولت های خلیج فارس و مصر 2- توافق با قدرت های خارجی بر اساس منافع مشترک؛ مبنی بر مشارکت سازنده در مسائل منطقه ای 3- گسترش روابط سازنده و صلح آمیز با ملت ها و نخبگان منطقه 4- حضور فعال و کارشناسانه در فضای رسانه ای 5- به کار گیری دیپلماسی عمومی از طریق حضور فعال و مدبرانۀ دانشگاهیان، هنرمندان، دانشمندان و ورزشکاران ایرانی در مجامع بین المللی 6- کاربرد عملی عزت، مصلحت، حکمت و تنش زدایی در دیپلماسی ایرانی 7- برقراری ارتباط بین "واقعیت های عینی جهانی"، "ظرفیت های واقعی ایران" و "آرمان های اسلامی" 8- خرد گرایی و دوری از جنجال سالاری 9- به کارگیری دیپلمات های مجرب و با تجربه وَ اجتناب از ساده انگاری و شتاب زدگی در دیپلماسی 10- استفاده و الویت دادن به روش های نرم افزاری با توجه به شکست روش های سخت افزاری قدرت های بزرگ جهانی درفلسطین، لبنان، عراق و افغانستان 11- ایجاد لابی های خردمندانه و مؤثر در کشورهای پر نفوذ جهان و منطقه 12- تأکید بر مشترکات در روابط بین الملل 13- توجه به این واقعیت که اساس روابط دیپلماتیک در سطح جهانی، سیاه و سفید وَ صفر و صد نیست؛ بلکه دیپلماسی در فضای خاکستری صورت می گیرد و هیچ کشوری برادر، متحد و یا دشمن مطلق نیست و روابط سیاسی کشورها در عصر جهانی شدن، بر اساس منافع ملی و مشترک صورت می گیرد. 14- تأکید بر مؤلفه های اقتصادی - فرهنگی و پرهیز از نظامی گرایی 15- توجه به نگرانی های معقول برخی از کشورهای منطقه نسبت به سیاست های ایران؛ همچنان که ایران به حق، انتظار دارد جامعۀ جهانی نگرانی ها و ملاحظات امنیتی ایران را درک کند.