چالش بزرگ سیاست خارجی ایران به روایت سریع‌القلم

۱۸ مهر ۱۳۹۴ | ۱۴:۴۰ کد : ۱۹۵۲۷۷۹ سرخط اخبار

آنچه می خوانید، آخرین یادداشت دکتر محمود سریع القلم است که برای عصر ایران نگاشته و نگاهی جدید به مفهوم امنیت ملی در عصر جدید را مطرح کرده است:
 
در سال 2012، فیس بوک یک میلیارد دلار اینستاگرام را با 13 کارمند خریداری کرد و سال گذشته نیز 22 میلیارد دلار برای خریداری واتس آپ، هزینه نمود.
 
در طول فقط ده سال، ارزش شرکت های نرم افزار "سی لی کان ولی" از یک میلیارد دلار به سه تریلیون دلار افزایش پیدا کرده است.
در حالی که در سال 2000 تنها 400 میلیون نفر به اینترنت وصل بودند، تا آخر سال 2015، حدود 2.3 میلیارد نفر به اینترنت دسترسی خواهند داشت.
 
امروز ارزش شرکت فیسبوک 276 میلیارد دلار برآورد می شود. در نظام بین الملل کنونی، ارزش افزوده در اقتصادهای پیشرفته در خلاقیت ها و تولید صنعت فن آوری است به طوری که متوسط حقوق یک مهندس نرم افزار در "سی لی کان ولی"، صد و پنجاه هزار دلار در سال است.  
 
اخیراً یک استاد دانشگاه ام آ تی، سزار هیدالگو، در کتابی تحت "عنوان چرا اطلاعات رشد می کند؛ از تکامل نظم از اتم تا اقتصاد"* ، بحث کرده که رشد و توسعه نتیجه در دسترس گذاشتن اطلاعات برای عموم است. درجوامعی که مردم به هم اعتماد دارند، به هم نیز اطلاعات می دهند و شبکه درست می کنند و در نتیجه رشد می کنند.
سزار هیدالگو، اطلاعات را در مواد خام نمی داند بلکه در کشف نظم ها و سیستم ها می داند.
 
وقتی اطلاعات مربوط به نظم ها و سیستم ها در یک جامعه رشد کند، مردم رشد می کنند و اقتصاد پیشرفت می کند.
اگر انسان ها، حس سهیم شدن را نداشته باشند و با هم نظم و سیستم درست نکنند، مجموعه ای که در آن زندگی می کنند رشد نخواهد کرد.
نظم ها و سیستم ها همه در حال تحول اند. اگر آب جریان نداشته باشد چه اتفاقی می افتد؟ اهمیت کتاب هیدالگو در این است که متوقف شدن نظم ها را ضد رشد می داند. ایده ها، فکرها و روش های جدید لازم است تا نظمی به نظمی دیگر و جدید متحول شود. این تحلیل ریشه در ذات خلقت دارد. هیچ لحظه ای ساکن نیست بلکه به لحظه ای دیگر حرکت می کند. در کمال جویی و معنویت هم، بدون تحول در مراتب، اتفاقی نخواهد افتاد چنانچه مولانا می گوید:
ره آسمان درون است، پر عشق را بجنبان
پر عشق چون قوی شد، غم نردبان نماند
تو مبین جهان ز بیرون که جهان درون دیده است
چون دو دیده را ببستی، ز جهان جهان نماند
دل تو مثل بام است و حواس ناودان ها
تو ز بام آب می خور که چو ناودان نماند
 
سیاست خارجی ایران در یک پارادایم سخت افزار امنیت ملی تعریف شده است. حدود دو دهه است که کشورهای رو به رشد جهان مانند اندونزی که متشکل از 18307 جزیره است، امنیت خود را در تولید ثروت و دسترسی به فن آوری تعریف کرده اند.
 
اگر هر شهروندی در اندونزی که 256 میلیون نفر جمعیت دارد و سطح فقر را طی دهه گذشته از 22  به 12 درصد تقلیل داده احساس کند کار مفیدی انجام می دهد و در کشوری مشوق خلاقیت و نوآوری همه شهروندان زندگی می کند خود به خود امنیت ملی اندونزی تأمین شده است.
هیچ کشوری جرأت نمی کند به اندونزی که اکثریت مطلق مردم آن به نحوی کار خلاقی انجام می دهند تعّدی کند.
 
در جلسات و راهروهای دستگاه دیپلماسی کشور ما، الفاظی مانند مزیت نسبی، ارزش افزوده، نانو تکنولوژی و فن آوری اطلاعات به ندرت شنیده می شود.
 
حضور فیزیکی در کشوری دیگر در عصر فن آوری اطلاعات فایدۀ کمّی و مفیدی ندارد بلکه فقط هزینه است. حضور در بازارها و در iphone ها معنا پیداکرده است کما اینکه در سال گذشته ده میلیون iphone در ایران فروخته شد. تویوتا بیشترین فروش اتومبیل در آمریکا را دارد. شرکت Wangxing چینی که قطعات اتومبیل می سازد، هم اکنون بازار 20 میلیارد دلاری در جهان دارد، شرکتی که قبلاً دستگاه شخم زنی می ساخت. این شرکت چینی هم اکنون 24 شرکت قطعه ساز آمریکایی را خریداری کرده است.
 
قدرت حکومت ها دیگر در تعداد تانک ها و جنگنده های آنان نیست بلکه در سهم بازاری است که بنگاه های خصوصی آن ها می توانند در کشور های دیگر به دست آورند.
 
از سال 2007 تا 2015، شرکت Apple،  پانصد و پنجاه میلیون iphone در جهان فروخت و در سال جاری، 70 میلیارد دلار به سهام داران خود پرداخت کرده و تا ماه جاری میلادی16.8 میلیارد دلار فقط در چین فروش داشته است. از اول سال 2015 تا کنون یعنی طی 9 ماه، بنگاه های خصوصی ژاپنی، به ارزش صد میلیارد دلار شرکت های بیمه غربی را خریداری کرده اند.
 
در جهان امروز، قدرت نزد بنگاه های اقتصادی است و وقتی این بنگاه ها، اکثریت مردم را استخدام می کنند و فرصت نوآوری و خلاقیت به آن ها می دهند، خود به خود امنیت ملی، سیاسی و اجتماعی به وجود می آورند.
 
تصور کنید اگر دولت چین مسئولیت زندگی 1.3 میلیارد نفر را بعهده گرفته بود و به آن ها یارانه می داد چه فقری آن کشور را فرا می گرفت!
امروزه مهم ترین عاملی که به مقبولیت و امنیت دولت ها کمک می کند، این است که تا چه میزان سیستم و قواعد و چارچوبی را برای فکر کردن و خلاقیت شهروندان خود فراهم می کنند.
 
براساس آمار WIPO طی سال های 2007 تا 2012 میلادی 82.8 درصد مخترعان چینی ، اختراعات علمی خود را در چین ثبت کرده اند؛ 51.3 درصد هندی ها در داخل هند، 92.5 درصد آلمانی ها، 98.5 درصد ژاپنی ها و 3.9 درصد ایرانی ها.
 
اگر هم اکنون با استفاده از نانوتکنولوژی و یک لیوان آب، تجهیزاتی تهیه شده که می تواند یک اتومبیل را کامل شستشو دهد، این کارِ دستگاه دولتی آمریکا نیست بلکه خلاقیت کارآفرینان، مهندسان نرم افزار و بنگاهداران است.
 
آیا در یک جامعه برای فکر کردن رقابت وجود دارد؟ آیا دسترسی به امکانات و ثروت با فکر و رقابت و بنگاهداری تحقق پیدا می کند؟ آیا منابع کشور برای حفظ وضع موجود است یا برای رقابت شهروندان برای نوآوری و خلاقیت صرف می شود؟
 ژاپنی ها، 125 سال پیش متوجه این موضوعات شدند؛ کره جنوبی 60 سال پیش، چین 35 سال پیش و ترکیه 25 سال پیش.
 
همه ما متوجه هستیم تغییر نظری در پارادایم بسیار مشکل است. اما این سؤال مطرح می شود: آیا ما را استدلال تغییر می دهد یا بحران ها؟
 
 ما در میان همسایگان خود و در محیط منطقه ای و فرامنطقه ای نه در پی دوستی مطلق باید با آن ها باشیم و نه تقابل بلکه به فکر حضور و نفوذ در بازارهای آن ها، کالاهایی که مصرف می کنند، کتاب هایی که می خوانند و نظم اجتماعی که بنا کرده اند. این تفکر برای ما درآمد و ثروت تولید می کند و شهروندان ما را به فکر و خلاقیت وا می دارد.
 
 از هر منظری که به قدرت و مهارت نگاه کنیم، در تمامی شمال آفریقا، خاورمیانه و آسیای غربی، ایران قدرتمندترین کشور اما به لحاظ بالقوه است. فعلیت یافتن این قوه در شرایطی که نفت زیر 40 دلار است و اولین آثار مثبت اقتصادی پساتحریم به سال 1397 موکول شده، به بازبینی ما نسبت به مفهوم قدرت در سیاست خارجی نیاز دارد.
 
 از مشروطه خواهی تا کنون ما ایرانیان نتوانسته ایم نسبت به نظم جهانی به تعریفی همگانی، مورد اجماع، پایدار و سودآور برای مردم و کشور دست یابیم.
 
 به میزانی که ما در داخل اجماع داشته باشیم، نظام بین الملل به همان میزان برای ما فرصت خواهد بود.
دستگاه دیپلماسی ما در بهترین شرایط در متون دهۀ 1990 و پس از فروپاشی شوروی غور می کند. برای افزایش قدرت کشور و کسب سهم شایسته ایران در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای، قدرت خلاقیت و نوآوری در اقتصاد ما تعیین کننده خواهد بود.
کارآمدی سیستم ها و بنگاه ها و حتی افراد به نوع فکر آن ها منتهی می شود. سرنوشت افراد و کشورها به نحوۀ فکر کردن و پیش بینی کردن آن ها ختم می شود. تحولات علمی و اقتصاد جهانی از یک طرف و هزینه های قابل توجه حفظ وضع موجود در محیط منطقه ای از طرف دیگر، این اندیشه را بارور می کند که فروش نفت و گاز و مدیریت دولت بر اقتصاد، آیندۀ قابل اتکایی را برای شهروندان رقم نخواهد زد.
 
 شاید آینده نگری و نگرانی از جایگاه قدرت ملی ایران در دو دهه آتی ما را به سمت پارادایم نرم افزار امنیت ملی سوق دهد. به میزانی که بنگاه ها و شهروندان تولید کنند و خلاقیت داشته باشند و در بازارهای جهانی رقابت کنند، امنیت و قدرت ملی تحقق پیدا می کند. وقتی شهروندان از وضعیت کار و زندگی خود رضایت داشته باشند، هیچ نیروی خارجی حتی فکر تعّدی به خاک و نظام مدیریتی کشور را نخواهد داشت.

*   Cesar Hidalgo, Why Information Grows: The Evolution of Order from Atoms to Economies. Basic Books, 2015.

کلید واژه ها: محمود سریع القلم سیاست خارجی ایران


نظر شما :