ژست سیاسی جدید ترکیه

ديپلماسى ايرانى:‌ در سند سیاست‌گذاری‌‌های ترکیه که به کتاب سرخ معروف است، ایران از لیست کشور‌های تهدیدکننده ترکیه خارج شده و به نظر می‌رسد که چرخشی در سیاست‌‌های خارجی این کشور بوجود آمده است. دکتر ماکان عیدی پور، کارشناس مسائل ترکیه، به بررسی این تغییرات می‌پردازند.

گفتاری از دکتر ماکان عیدی پور کارشناس مسایل ترکیه، برای دیپلماسی ایرانی.

در سند "کتاب سرخ" که هر چند سال یکبار منتشر می‌شود، نام کشور‌های ایران، یونان، سوریه و روسیه از کشور‌هایی که امنیت ترکیه را تهدید می‌کرده، خارج شد‌ه اند. درباره این تغییرات ابتدا باید متذکر شد که امروزه سیاست‌گذاری‌‌ها چه در داخل و چه در خارج این کشور دستخوش تغییر شده است. این تغییر در داخل ترکیه بدین شکل است که اختیارات بیشتری به دولت داده، در حالی که همیشه بین دو شاخه در دولت، یعنی دولت منتخب مردم و شاخه نظامی‌ تعادل وجود داشت. ولی هم اکنون نیرو‌های مردمی ‌و منتخب اختیارات بیشتری دارند و این تغییرات را دولت اردوغان به وجود آورده است.

درباره تنش‌‌هایی که بین ترکیه و اسرائیل ایجاد شده، چند واقعه باعث اصلی این تنش شده است. یکی مسئله غزه و جهت گیری دولت اردوغان و دیگری بحث حمله اسرائیلی‌‌ها به کشتی‌‌های حامل کمک‌‌های انساندوستانه ترک‌ها بوده است. ترکیه به این نتیجه رسیده که رابطه ترک‌ها با اسرائیل هزینه بر شده است؛ و دیگر آن رابطه‌ای که دولت گذشته با آن‌ها داشته وجود ندارد.

امروزه اسرائیلی‌‌ها نه تنها نمى‌توانند کمک اقتصادی چندانی به ترک‌ها کنند، بلکه رابطه آن‌ها با اسرائیل نیز می‌تواند باعث محدود شدن روابط ترکیه با کشور‌های اسلامی ‌شود.

ترکیه چند سالی است که موضوع اروپای متحد را دیگر در اولویت کار‌های خودش قرار نمی‌دهد و از طرف دیگر هم اتحادیه اروپا نشان داده که به هیچ وجه حاضر نیست ترکیه را به عنوان یک متحد و عضو کامل بپذیرد. این مسائل باعث شده که ترک‌ها از آن سیاست کج‌دار و مریزی که برای جلب حمایت اروپایی‌ها بود دوری کرده و بیشتر به سمت بهبود روابط با شرق باشند.

در عین حال مى‌بينند که در سخت ترین چالش‌های نظامی‌، غربی‌ها هیچ‌گونه کمک و یا حمایتی از آن‌ها نمی‌کنند. به عنوان مثال در بحث عراق و کرد‌ها. ترکیه در حالی که حمایت امریکا را داشت، اما اگر هماهنگی با ایران را نداشت، اغتشاشات و درگیری‌های شمال به مناطق مرکزی آن هم سرایت می‌کرد. باید به این نکته توجه کرد که ترکیه با موضوعی به نام کرد‌ها مواجه است و تقریبا بزرگترین مشکل امنیتی ترکیه وجود کرد‌ها در شمال این کشور است.

این موضوعی که چرا ترکیه کشورهايی مثل ایران، سوریه و حتی روسیه را از لیست خارج کرده نیز به این دلیل است؛ زمانی‌که با نگاه واقع بینانه‌تری به مسائل امنیتی خود نگاه می‌کند، متوجه می‌شود اگر روزی دچار مشکل امنیتی شود، نیاز به تایید و توجه کامل همسایگان خود خواهد داشت، و حتما باید با ایران هماهنگ باشد تا تمامیت ارضی خود را حفظ کند.

از طرف دیگر ترکیه علاوه برکرد‌ها، جمعیت قابل توجهی از شیعیان را داراست که آن‌ها را از رادار‌های آماری دور نگه داشته است. برخی تعداد شیعیان ترکیه را بیش از ده میلیون تخمین می‌زنند. این مسایل همه سبب می‌شود که ترکیه نگاه متفاوت‌تری داشته باشد، یعنی از آن تفکر جنگ سردی که ناتو و عضویت ناتو را متضمن امنیت خودش می‌دانست؛ به سمت یک بازی واقع‌گرایانه‌تر وعاقلانه‌تر آمده است.

در حقیقت امروزه ترک ها قصد ندارد که در هیچ اردوگاهی قرار بگیرد. نه اردوگاه شرق و نه اردوگاه غرب. و یا حتی دوست ندارد که جزو کشور‌های مخالف و یا موافق صدردصد امریکا قرار بگیرد. در حقیقت دولت ترکیه روش میانه‌ای را در پیش گرفته است که البته به لحاظ تاریخی هم با آنچه که ترکیه و خط عثمانی از خود نشان داده، تناسب دارد.

موضوع هسته‌ای ایران هم برای آنها تهدید جدی در کوتاه مدت محسوب نمی‌شود. اما در بلندمدت برایشان موضوعی است که قطعا مهم خواهد بود. اگر ما به تئوری معمای امنیت اشاره کنیم، می‌بینیم که اگر امنیت کشوری افزایش یابد، آنگاه امنیت کشور دیگر کاهش خواهد یافت. حال انرژی هسته‌ای هم می‌تواند امنیت یک کشور را بالا ببرد و زمانی که امنیت یک کشوری همانند ایران بالا رفت، بدین معنی است که تعداد کمتری از کشور‌های پیرامون دارای امنیت هستند و یا امنیت آن‌ها به مخاطره خواهد افتاد. این نشان از قدرت بیشتر یک کشور می‌دهد و به همین دلیل است که مسلما کشور ترکیه در مقابل برخی برنامه‌‌ها و سیاست‌های ایران باید ابراز نگرانی کند.

اما این موضوع که امروزه ترکیه امنیت و تمامیت ارضی را در سرلوحه مسائل خود قرار داده نیز کاملا قابل فهم است. خارج کردن گروه‌های اسلامی ‌از لیست و اجازه فعالیت به این‌گونه گروه‌ها و جریان‌های دینی به معنی موافقت ترک‌ها و دولت با این نوع گروه‌ها نیست. بلکه این یک ژست سیاسی است و آن‌ها می‌خواهند رویه متعادل‌تری نسبت به اسلام، مذهب و گروه‌های وابسته آن در پیش بگیرند.

این امر برای دولت ترکیه ارمغانی خواهد داشت و آن حذف از لیست هدف گروه‌های تروریستی است. با چنین رویکردی کشور ترکیه دیگر متحد آمریکا، و کسی که به کشور‌های اسلامی ‌خیانت کرده، نیست. امروزه دیگر حمله به یک هدف در خاک ترکیه با تشویق مسلمانان همراه نخواهد بود.

بعد دیگر نیز مسائل اقتصادی است. ترک‌ها به این نتیجه رسید‌هاند که از نظر تامین انرژی اگر کشور‌هایی باشند که آن را از بحران نجات دهند یا ایران است و یا روسیه که مرز‌های مشترک با آن دارند و حاضر هستند گاز را با قیمت مناسب به این کشور بفروشند.

در واقع ترکیه مسیر استراتژیک‌ترین خط لوله‌‌هایی است که از منطقه خاومیانه به اروپا به غرب می‌رود. امنیت این خط لوله‌‌ها قطعا از اهمیت ویژه‌ای برخورداراست و لذا آن کشوری که میزبان این خط لوله‌‌هاست مورد توجه خاص و دارای امتیازات خاصی قرار خواهد گرفت. به همین دلیل ترکیه ترجیح می‌دهد که رابطه خوبی با همسایگان خود برقرار کند تا امنیت این خط لوله‌‌ها نیز تامین شود. در حقیقت اگر این خط لوله‌‌ها همه از ترکیه گذر کنند و وارد کشور‌هایی مثل ایران و یا حتی روسیه شوند، شریان‌های اروپا را می‌تواند در دست بگیرد