ایران عضو ناظر شانگهای می ماند؟

گرچه پایه گذاران سازمان همکاری شانگهای بر عدم هرگونه سیاست های تعارض آمیز با سایر دولتها تاکید ورزیده اند اما بی تردید اصلی ترین استرات‍‍ژی این سازمان مقابله با نفوذ و گسترش نقش ایالات متحده در اسیای مرکزی و جمهوری های تازه به استقلال رسیده در منطقه بوده است.

تاسیس این سازمان در پی حادثه 11سپتامبر، در واقع استراتژی ای بود که چین و روسیه در مقابل سیاست های ایالات متحده مبنی بر مبارزه با تروریسم و تولید و گسترش سلاح های هسته ای برای جلو گیرسی از افزایش نقش ایالات متحده در منطقه اتخاذ کردند .

توضیح عکس: روئسای جمهوری روسیه و چین در اجلاس سران شانگهای 2006 در چین

چین و روسیه با تاسیس این سازمان و به عضویت درآوردن کشورهای قزاقستان، قرقیزستان و پذیرش اعضای ناظر همچون ایران هند و پاکستان به نوعی سازمانی را در مقابل نفوذ ایالات متحده در منطقه تاسیس کردند .

اما انچه که دو نشست اخیر شانگهای را برای ایران دارای اهمیت کرده است بررسی تقا ضای عضویت دائم ایران است. موضوع عضویت ایران در واقع نشات گرفته از تفکر گروهی از سیاستمداران اصولگرای کشور است که سیاست همکاری با شرق را مورد توجه قرار داده و گسترش ارتباط را باروش های متفاوت به ویژه بهره گیری از ابزار انرژی (نفت و گاز) برای نزدیک شدن هر چه بیشتر به قدرتهای منطقه ای مانند چین و روسیه مورد تاکید قرار می دهند.

نماینده این تفکر رییس جمهوری ایران متعقد است تنها شیوه موفقیت ایران در پرونده هسته ای ایجاد سیستم شرق - غرب در نظام بین المللی است .لذا ایران باید با حضور موثر در این گونه سازمان ها از اختلاف و عدم توافق میان چین و روسیه با ایالات متحده بهره گیرد.

اگرچه این سیاست مورد توجه گروهی از مسوولان سیاست خارجی ایران نیست و آنان حل مساله انرژی هسته ای را تنها در گرو مذاکره با اروپا و ایالات متحده می دانند اما تاکید بر این سیاست سبب شده است جمعی از اصولگرایان در درخصوص مساله انرژی هسته ای همچنان خوشبینانه به شرق بنگرند.

اما ایا شانگهای با عضویت دائم ایران موافقت خواهد کرد؟ پذیرش ایران در شانگهای به معنای اعلان همکاری استراتژیک با اعضای این سازمان است. باید توجه داشت که اعضای این سازمان در زمینه های امنیتی و سیاسی نیز به همکاری می پردازند لذا عضویت دائم ایران قانونی کردن همکاری ایران و اعضای سازمان یاد شده به ویژه چین و روسیه است آن هم در شرایطی که پرونده هسته ای ایران در مرحله حساسی قرار گرفته است.

در این صورت می توان گفت که چین و و روسیه به طور قطع، سیاست مقابله با نفوذ و نقش ایران به عنوان دژ مقابله با نفوذ و نقش ایالات متحده در آسیای مرکزی را با قرار دادن ایران به عنوان دژ مقابل، اعمال خواهند کرد. گرچه در این صورت دولت ایران نیزبه هدف اصلی اش دست پیدا خواهد کرد. اما باید در نظر داشت تهدیدات ایالات متحده از زمان طرح تقاضای ایران برای عضویت در شانگهای به گونه ای مشخص کردن مواضع امریکا در مقابل استراتژی چین و روسیه است.

موضع گیری کاندولیزا رایس، مبنی بر این ادعا که سازمان شانگهای با پذیرش ایران از تروریسم حمایت کرده است و ماهیتی تروریستی پیدا خواهد کرد قابل تامل است.

باید در نظر داشت هر چند منافع روسیه و چین به نوعی در تعارض با امریکا است اما آنان همچنان بر استفاده از شیوه های دیپلماتیک تاکید دارند. از سوی دیگر سایر اعضای شانگهای اعم از تاجیکستان و قزاقستان خواستار همکاری با ایالات متحده هستند، همان گونه که تا کنون مسوولان کشورهای مذکور از هرگونه اظهار نظر در مورد عدم اطمینان از بررسی موضوع عضویت ایران در اجلاس سخن گفته اند.

بنا براین به نظر می رسد ایران به سختی قادر است رای آنان را برای قبول عضویت دائم در این سازمان به دست آورد. بر همین اساس می توان پیش بینی کرد که شانگهای تا پیش ازمشخص شدن مساله پرونده هسته ای تقاضای عضویت دائم ایران را حداقل، در مراحل ابتدایی نگه خواهد داشت .