مجلس در اندیشه سیاسی امام خمینی

مجلس در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)

مرکز اسناد انقلاب اسلامی - 1388

364 صفحه

پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی و طی چندین دوره برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی و فعالیت‌ قانونگذاری، امروزه مباحثی درباره‌ نقش و محدوده‌ اختیارات مجلس مطرح می‌شود.

هدف این پ‍ژوهش بررسی جایگاه مجلس در اندیشه‌ی امام خمینی (ره) است و می‌کوشد از دل آن تصویری روشن از جایگاه مجلس در این اندیشه به‌دست دهد. بدین منظور و برای رسیدن به یک چارچوب تحلیلی مناسب و روشمند ابتدا اندیشه‌ سیاسی امام با توجه به نظریه‌ بحران توماس اسپریگنز در کتاب «فهم نظریه‌های سیاسی»، دسته‌بندی شده است. بر اساس این نظریه یک محقق برای درک یک نظریه‌ سیاسی باید تمامی مراحل شکل‌گیری، تداوم، اهداف و دستاوردها را یا بر اساس منطق درونی و یا با استفاده از منطق بازسازی شده مورد مطالعه قرار دهد.

استفاده از منطق درونی نشان می‌دهد که اندیشمندان پس از مشاهده‌ بی‌نظمی در پی تشخیص علل وقوع بحران برآمده و تلاش کرده‌اند تصویری از یک جامعه‌ بی‌نقص و مطلوب بسازند. بحرانی موجد اندیشه‌ سیاسی است که بر سر اصول اساسی باشد. در ادامه، با توضیح دو مفهوم «بحران معنا» و «جامعه‌ در حال گذار» نشان داده می شود که طرح نظریه‌ جمهوری اسلامی امام، پاسخی به بحران معنای موجود در جامعه‌ شیعی ایران بود. از آنجا که از نظر ایشان دین بزرگ‌ترین عامل سعادت و پیشرفت مادی و معنوی مسلمانان در طول تاریخ بوده و ظرفیت پاسخگویی به همه‌ سؤالات بشر را دارد، هر نوع محدودیت دین در جامعه، ناشی از حاکمیت ارزش‌هایی بود که چارچوب فکری این دوره آنها را ایجاد کرده بود. امام، ابتدا خواستار اصلاح و در نهایت با یقین به اصلاح‌ناپذیری نظام حاکم خواهان کنار زدن ارزش‌های مغایر گردیده و طی مبارزه‌‌ای طولانی به ایجاد چارچوبی جدید همت گماشتند.

این کتاب در سه بخش تدوین شده است: بخش اول به اندیشه‌ سیاسی امام خمینی اختصاص دارد. هدف مباحث این بخش - که مبنای مطالب بعدی است - بازسازی منطق درونی اندیشه‌ سیاسی امام است. در این بخش ابتدا کل زندگی امام بر اساس سه مرحله‌ نفی، اثبات و اجرا به سه دوره‌ زمانی پیش از تبعید، دوران تبعید و دوران پس از پیروزی انقلاب تقسیم شده، سپس با تحلیل خصوصیات شخصیتی و رفتاری ایشان، نشان داده می شود که مبانی معرفتی و اصول فکری ایشان را عرفان اسلامی تشکیل می‌دهد.

بخش دوم کتاب نیز در دو فصل، به پارلمانتاریسم در اسلام و غرب اختصاص دارد که طی آن در فصل اول مفهوم، تاریخچه و مبانی اندیشه‌ای پارلمانتاریسم در جوامع غربی بررسی می‌شود. فصل دوم، مطالعه‌ پارلمانتاریسم در اندیشه‌ علمای شیعی است. چنین مقایسه‌ای ضرورت بخش بعد را روشن می‌کند.

 بخش سوم پارلمانتاریسم در اندیشه‌ امام خمینی نام دارد که چهار فصل دارد. بر اساس مدل اسپریگنز، ابتدا تلاش شده است تا در فصل اول بحران نهاد مجلس و اندیشه‌ پارلمانتاریستی ایران عهد قاجار و پهلوی از منظر سلبی اندیشه‌ ایشان مدنظر قرار گیرد.

فصل چهارم که به بایسته‌های مجلس مطلوب از دیدگاه امام اختصاص یافته است، مانند فصل گذشته در سه بخش محتوایی سلب، ایجاب و اجرا طرح می‌شود. در بحث مجلس مطلوب نیز در جهت حل دو بحران اسلامی و مردمی نبودن این نهاد در طول تاریخ صد ساله‌ خود در ایران از نظر ایشان ( اندیشه‌ سلبی) موضوعیت انتخابات طرح شده و سپس با نفی « تقلید سیاسی» و ضرورت سیاست ورزی محققانه از سوی تک تک مردم، شرایط کاندیدای اصلح به‌ صورت مستند در 12 بند تفکیک شده است (اندیشه‌ ایجابی). در بخش اجرا نیز، با آسیب شناسی مجالس گذشته، بحثی جدید در باب چگونگی عملیاتی و اجرایی شدن این اندیشه تا تحقق مجلس مطلوب ارائه ‌شده است.