باید با ایران گفت‌وگو کرد

هنگامى که باراک اوباما در ماه ژانويه قدرت را در آمريکا به دست بگيرد، با چالش هاى دشوار بسيارى مواجه خواهد شد که بحران اقتصادى نقطه شروع اين چالش ها است. اما او نمى تواند منحصرا روى اين مسئله متمرکز شود و بايد با سلسله اى از چالش هاى سياست خارجى نيز مواجه شود. ايران و برنامه هسته ای این کشور اولين بحران سياست خارجى دولت اوباما خواهد بود.

دليل آن بسيار ساده است. ايران تلاش زيادى را براى دستيابى به توانايى غنى سازى اورانيوم صرف کرده است. آژانس بين المللى انرژى اتمى سازمان ملل گزارش داده است که ایران ممکن است تا سال 2009 به مرحله توليد اورانيوم غنى شده تا اندازه اى که براى توليد سلاح هسته اى کافى باشد، برسد.

يکى از راهکارهايى که براى دولت جديد آمريکا در اين مورد وجود دارد، اين است که رفتارى شبيه به کره شمالى با ايران در پيش گرفته و خود را با تهديد ايران وفق دهد. يکى از ريسک هاى چنين رويکردى مواجه شدن با خاورميانه اى غيرقابل اطمينان است. هسته ای شدن ایران مى تواند به افزايش رقابت هاى تسليحاتى و هسته اى در منطقه منجر شود.

حتی اگر ایران بخواهد اورانیوم غنی شده ای تولید کند که صرفا برای تولید انرژی مورد استفاده قرار گیرد، این وضعیت می تواند کشورهايى نظير مصر و عربستان را به فکر توسعه برنامه های هسته اى بیندازد. در این صورت احتمالا آمريکا مى تواند براى ريسک هاى احتمالى وارد عمل شده و دفاع موشکى يا تضمين هاى امنيتى به برخى از کشورهاى منطقه بدهد. اما چشم انداز روشنى براى موفقيت اين تلاش ها وجود ندارد.

از سوی دیگر ايران کشورى قدرتمند در خاورميانه محسوب مى شود. رويکردها و اقدامات اين کشور مى تواند تاثير شگرفى بر آينده کشورهاى عراق، افغانستان، لبنان و فلسطين داشته باشد. بى شک يک ايران هسته اى به اين اعتقاد خواهد رسيد که توان هسته ايش قدرت بازدارندگى شگرفى را براى این کشور به همراه خواهد آورد.

دومين گزينه سياست خارجى در مورد ايران اين است که آمريکا يا اسرائيل و يا هر دو تاسيسات شناخته شده هسته اى ايران را مورد تهاجم قرار دهند. اما يک حمله پيشگيرانه بدون ترديد برخى يا بيشتر امکانات هسته اى موجود ايران را نابود خواهد کرد و برخى دگر از تاسيسات و امکانات هسته ای این کشور بدون شک از آسیب در امان خواهد ماند. از این رو برنامه هسته اى ايران مى تواند چند سال بعد از این حمله بار دیگر احيا شود به گونه اى که تهاجم احتمالى دوم بسیار مشکل شود.

پس از اين حمله است که بايد منتظر پيامدهايش باشيم. خيلى بعيد است که ايران بتواند حمله نظامى اسرائيل را خنثى کند. در عوض اين انتظار وجود دارد که اين کشور با حمله به نيروهاى آمريکايى در افغانستان و عراق، دست به اقدامات تلاقى جويانه بزند و منطقه بارديگر دستخوش ناآرامى شده و جريان انتقال نفت از تنگه هرمز مختل شود. در چنين صورتى قيمت نفت در هر بشکه به 200 دلار خواهد رسيد.

آن چه مسلم است، اين است که هر دو گزينه – ايران هسته اى يا حمله به آن – شامل هزينه ها و ريسک هايى جدى هستند. بهترين گزينه براى آمريکا وضعيتى است که طى آن ايران به توقف و یا تعلیق تلاش های هسته ای خود ترغیب شود. این کاملا قابل درک است که ایران از حق نمادین غنی سازی اورانیوم برخوردار شود، اما هر نوع برنامه هسته ای باید در سطحی اجرا شود که تهدیدی محسوب نشود. این برنامه ها همچنین باید تحت نظارت دقیق بازرسان باشند به گونه ای که جهان در مورد عدم غنی سازی مخفی از سوی ایران و همچنین عدم ساخت سلاح هسته ای از سوی این کشور اطمینان حاصل کند.

برای این که ایران فعالیت های غنی سازی خود را به تعلیق درآورد، چه باید کرد؟

به این منظور باید یک بسته دیپلماتیک که در آن دستیابی ایران به انرژی هسته ای گنجانده شده است، پیشنهاد شود. تحریم های اقتصادی می تواند کاهش پیدا کند. همچنین باید تضمین های امنیتی داده شده و مناسبات عادی میان تهران و واشنگتن برقرار شود.

هیچ تضمینی وجود ندارد که ایران چنین پیشنهادی را بپذیرد. اما این امکان به دلیل کاهش قیمت های نفت به زیر 50 دلار در هر بشکه وجود دارد. کاهش قیمت های نفت خام می تواند ایران را با وخیم ترین وضعیت نسبت به هر زمانی در گذشته مواجه سازد.

همچنین می توان تاکید کرد که در صورت عدم پذیرش یک پیشنهاد منطقی و منصفانه، ایران با تحریم های جدیدتری شامل محدودیت در واردات فرآورده های نفتی مواجه خواهد شد. ترغیب روسیه و چین برای حمایت از بسته ای از مشوق ها و تنبیهات نیز بسیار اهمیت دارد. افزون بر این مردم ایران در ژوئن آینده ممکن است رهبرانی را برای خود در انتخابات برگزینند که به برآورده کردن استانداردهای بهتری در زندگی آنها بیندیشند. 

این امکان وجود دارد که ایران به مصالحه دیپلماتیک حتی پیشنهادی که به طور مستقیم از سوی دولت آمریکا به تهران پیشنهاد شود، جواب منفی بدهد. در آن صورت اوباما و سایر رهبران جهان باید بین ایران هسته ای و استفاده از قوه قهریه علیه این کشور یکی را انتخاب کنند. این انتخاب با توجه به این هیچ یک از دو گزینه مذکور جذابیت ندارد، بسیار دشوار است. به همین دلیل این بسیار اهمیت دارد که آخرین شانس را هم به دیپلماسی بدهیم.