نیاز مبرم پوتین به تغییر نظام اداری

نویسنده: آناتولی استپانوف، نویسنده و وبلاگ نویس

دیپلماسی ایرانی: مدتی قبل در یکی از محورهای عملیاتی در دونباس تمامی فرماندهان نظامی برکنار شدند؛ علت این کار، حقه بازی های آنان از جمله ارسال گزارش‌های دروغ برای مقامات بالا مبنی بر پیروزی در جبهه بود!

همین الآن به‌خاطرِ غرق شدن کشتی حامل سوخت در تنگه کرچ، با مصیبتی در منطقه کراسنودار مواجه شده ایم. دریا و مناطق ساحلی آلوده شده اند به‌طوری‌که نیاز مبرمی برای پاکسازی منطقه به‌وجود آمده است، در غیر این‌صورت در آن منطقه با فاجعه زیست محیطی و اقتصادی روبه‌رو خواهیم شد. چنان که از گزارش‌های داوطلبان امداد رسانی بر می آید، مسئولین محلی از پس کار برنمی‌آیند در حالی‌که مرتبا گزارش‌های خوبی دائر بر اینکه کارها به خوبی پیش می رود برای مقامات بالا در مسکو می فرستند. به عبارتی بار دیگر نیرنگ و حقه بازی مسئولین محلی در قبالِ مقامات عالیه کشور را شاهد هستیم.

گو اینکه این دو حادثه که ظاهراً با همدیگر ارتباطی ندارند ولی علتی یکسان دارند، و آن دستگاه اداریِ فشل و ناکارآمدی است که رئیس‌جمهوری کشور به کار کردن با آن ناچار است. ما در اینجا حتی منظورمان مقولاتی مثل کارآمدی و حرفه‌ای عمل کردن نیست بلکه منظورمان بیشتر ویژگی های اخلاقی و اعتقادی مسئولین است.

شوربختانه طی ۳۰ سال گذشته شاخص‌هایی برای گزینش مسئولین در نظر گرفته شده که برآمدن چنین مسئولینی از نتایج چنین شاخص هایی است! متأسفانه برای گزینش مسئولین، معیارهایی مثل صداقت، مسئولیت پذیری و وطن دوستی در نظر گرفته نشده است. مسئولین غالبا به فرصت طلبی و خودنمایی و دروغ دچار شده اند که نتایج آن به‌صورت منفعت طلبی شخصی و اختلاس درآمده است! مسئولین غالبا دنبال پول و ثروت هستند و درصددِ خدمتگزاری نیستند بنابراین تا وقتی چنین افرادی در مصدر امور قرار دارند نظام اداری و مدیریتی ما، در همه جا به همین صورت خواهد بود! حتی وقتی مسئولیت به جوانان سپرده می‌شود هم آنها با همین روحیه و نگرش سر کار می آیند به‌طوری‌که افرادی هم که به مدارج بالا می رسند دنبال این هستند که از موقعیت خود بهره‌مند بشوند در نتیجه برای حل مشکلات هیچ‌گونه ابتکاری ندارند چون می ترسند اتفاقی بیفتد و آنها پُست و موقعیت خود را از دست بدهند، نتیجه آن‌که نظام غیر منعطف شده است و رکود و ناکارآمدی در بحران‌ها، خودش را به‌شدت نشان می دهد.

من به مدت نزدیک به ۴۰ سال از هرگونه تماس نزدیک با مسئولین عالی رتبه مملکتی دور بوده ام و غالباً مشغول فعالیت های غیر دولتی از جمله تدریس، پژوهش، روزنامه نگاری و نشر کتاب و مقاله بوده ام ولی به‌تازگی در یکی از جلسات با مشارکت مسئولین دولتی شرکت کردم؛ این جلسه مربوط بود به پیگیری دستور رئیس‌جمهوری در حمایت از ارزش‌های معنوی و اخلاقی در جامعه که متعاقب دستور رئیس جمهوری، جلسات مختلفی در نقاط مختلف کشور تشکیل شد و در جلسه‌ای در همین رابطه که در سنت پترزبورگ برگزار شد از من هم دعوت کردند. این جلسه برای من تجربه جدیدی بود؛ در این جلسه که مسئولین حکومتی از سراسر کشور شرکت کرده بودند جوانی حدوداً ۳۰ ساله (معاون یکی از دوائر حکومتی در سنت پترزبورگ) سخنرانی کرد. این مدیر جوان با شور و شوق فراوان، گزارشی در مورد کارهایی که دوایر دولتی در سنت پترزبورگ برای کمک به رفع مشکلات کاهش جمعیت در این شهر و منطقه کرده بودند ارائه کرد؛ از جمله گسترش دادن لقاح مصنوعی و تلاش برای برطرف کردن نازایی در زنان با این‌حال این مدیر جوان هیچ اشاره ای به مشکل سقط جنین نکرد!

من از این مسئول پرسیدم برای پیشگیری از سقط جنین و کورتاژ رَحِم چه کارهایی کرده اید؟ در صحبتم اضافه کردم که بالاخره هر کسی می‌داند کمک به رفع نازایی زنان راه حل قابل توجهی برای بحران کاهش جمعیت نیست بلکه راهکار بهتر، کاستن از میزان سقط جنین است، بنابراین لازم است مسئولین به‌منظور افزایش جمعیت ابتدا فکری برای حل این مسئله کنند. واقعیت این است که پاسخ این مقام مسئول باعثِ حیرت من شد! خلاصهٔ حرف‌های این مسئول این بود که اگر جناب رئیس‌جمهور از ما بخواهند برای حل مشکل سقط جنین اقدام بکنیم ما اقدام خواهیم کرد و تا زمانی که ایشان چنین درخواستی از ما نداشته باشند ما هم نمی توانیم کاری بکنیم! سعی کردم برای او توضیح بدهم که بالاخره مردم از مدیر جوانی مثل او انتظار ارائه راهکار و ابتکاری را دارند؛ راهکار و ابتکاری در چارچوب وظایف و مسئولیت های محوله!

این تنها یک نمونه است! ظاهراً این مدیر جوان بهتر از من می‌داند که هر کس بخواهد ابتکاری به خرج دهد ناچار خواهد شد پُست و مقام را کنار بگذارد و کار دولتی را ترک کند؛ ابتکار در چنین نظامی به پایان زندگی اداری منجر خواهد شد و چنین وضعیتی منفورترین عار و ننگ در نظامی است که پوتین آن را بنا نهاده است!

نظام فعلی در روسیه از یک طرف باعثِ تقویت پیوند روس‌ها با همدیگر و مانع از فروپاشی کشور شده و جلوی تلاش‌های خارجی برای انقلاب های رنگی را گرفته است (چنانکه تلاش‌های خارجی برای انقلاب های رنگی در دیگر کشورهای جهان را شاهد هستیم) اما از دیگر سو با نظامی روبه‌رو هستیم که برآیندی از مسئولینی است که هرگونه ابتکار عمل برای حل مشکلات را فاقد هستند و تا زمانی که دستوری از بالا نیامده دست به هیچ کاری نمی زنند؛ مسئولینی که علی رغم ادعای خدمت به مردم ولی هیچ‌گونه احساس مسئولیتی در قبالِ مردم ندارند. بدبختانه، امروزه اغلب مسئولین، هرگونه انگیزه اعتقادی یا اخلاقی در کارهایشان را فاقد هستند و این چیزی است که همه شاهد آن هستند؛ بنابراین با یک دستگاه اداریِ ناکارآمد برای حل مشکلات نوین و تبدیل روسیه به تمدنی منحصر به فرد (طبق فرمایش‌های رئیس‌جمهوری) مواجهیم.

به‌وجود آمدن چنین مسئولانی نتیجهٔ جذب و گزینش افرادی منفعل در حکومت است؛ افرادی که فقط به فکر جیب خود هستند. این مشکلی است که به آسانی حل نمی‌شود مگر اینکه مسئولینی با انگیزه‌های اخلاقی و اعتقادی پدیدار شوند.

جناب رئیس‌جمهور که وعدهٔ انقلاب در دستگاه اداریِ کشور (از طریق جذب و گزینش برخی رزمندگان داده است) باید متوجه باشد که چنین اقدامی فقط بخش بسیار اندکی از مشکلات را حل می‌کند زیرا روند اصلاحات اداری و مدیریتی طبیعتاً روندی بسیار کُند است. تا کنون تعداد بسیار کمی از رزمندگان جذب حوزه های مدیریتی شده اند (آن‌هم در مناصبی غیر مهم). گو اینکه نظام اداری کشور قصد دارد همین افراد جدید را هم با وضعیت فشل و ناکارآمدی هایش منطبق سازد تا چیزی تغییر نکند با این‌حال گریزی جز تغییر نظام اداری و مدیریتی کشور نیست و مقدمهٔ این کار هم چیزی نیست جز اصلاح فراگیر سیاسی در کشور؛ یعنی همان کاری که ایوان مخوف سپس پتر کبیر و الکساندر دوم انجام دادند. لازم است افرادی تازه، جذب حکومت شوند و باید این کار همین الآن شروع شود. 

برخی می گویند فعلا اولویت با جنگ است و باید در این جنگ پیروز شویم و پس از پایان جنگ (و در بستر پیروزی در جنگ) به اصلاحات سیاسی اقدام خواهیم کرد ولی باید متوجه باشیم که بدون تغییر دادن نظام و بدون انقلابی فراگیر در مدیران، نمی توانیم اصلاحات را محقق کنیم و نمی توانیم بر مشکلاتی که روسیه با آنها مواجه است فائق آییم. به عبارتی اگر اصلاحات به فوریت انجام نشود نمی توانیم در مقابل غرب پیروز شویم و نمی توانیم نظامی متمدن در داخل پایه‌گذاری کنیم و قادر نخواهیم بود تا مردم را همسو با رهبری در مقابل مشکلات منعطف و آنها را برای رویارویی با مشکلات آماده کنیم.

منبع: زافترا / ترجمه: سید قاسم ذاکری