گسل فعلی قابل ترمیم است؟

دیپلماسی ایرانی:‌ دیروز چهارشنبه وزارت امور خارجه بسته جدید تحریمی خود را علیه برخی اشخاص و نهادها در حوزه اتحادیه اروپا اعمال کرد. این دومین بسته تحریمی ایران طی یک هفته است. چهارشنبه هفته پیش نیز وزارت امور خارجه بسته تحریمی علیه مقامات و نهادهای اروپایی وضع کرده بود. در این بین برخی معتقدند به دلیل توان پایین سیاسی و اقتصادی ایران اساساً این اعمال تحریم‌ها محلی از اعراب ندارد و نمی‌تواند به کارکرد و خروجی مدنظر تهران منجر شود؛ واقعیتی که شاید خود وزارت امور خارجه هم به آن اشراف داشته باشد. با اینحال سؤال اینجاست که اگر تهران به این مسئله واقف است چرا در یک هفته دو بار دست به تحریم مقامات و نهادهای اروپایی زده است؟ آیا صرفاً مسئله به توازن، واکنش و پاسخ متقابل مربوط می‌شود؟ تأثیرات این تحریم های متقابل ایران و اروپا در حوزه سیاسی و دیپلماتیک چه خواهد بود؟ آیا گسل و شکاف کنونی بین دو طرف قابل ترمیم خواهد بود یا خیر؟ پاسخ به این سؤالات و پرسشهایی از این دست، محور گفت‌وگویی با دیاکو حسینی، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل و کارشناس پیشین مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری است که از نظر می‌گذرانید.

*** دیروز چهارشنبه وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران برای دومین بار بسته تحریمی را علیه برخی اشخاص و نهادها در حوزه اتحادیه اروپا اعمال کرد. با توجه به نفوذ کم رمق سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و تجاری جمهوری اسلامی ایران و قدرت نه چندان بالای تهران در حوزه اثرگذاری تحریمی که گاهی حتی با تمخسر و تحقیر افکار عمومی در داخل کشور مواجه می‌شود، چرا باید ایران در این مسیر گام بردارد و دست به تحریم مقامات غربی بزند در صورتی که همه می‌دانند این تحریم‌ها بر خلاف تحریم های اروپا و آمریکا علیه ما از اساس هیچ گونه خروجی در پی ندارد؟

ببینید شما در سؤالتان دو نکته را مطرح کردید که باید به صورت جداگانه به آن پاسخ داد؛ اول آنکه عنوان داشتید چرا جمهوری اسلامی ایران با آنکه می‌داند تحریم‌هایش چندان کارساز نیست و نمی‌تواند مشکل و چالشی برای مقامات اروپایی با آمریکا ایجاد کند دست به اعمال این تحریم‌ها می‌زند که حتی گاهی با تمسخر و تحقیر افکار عمومی مواجه می‌شود؟ در این خصوص باید گفت که رفتاری که از سوی ایالات متحده آمریکا طی چند دهه اخیر حول محور «تحریم» سر زده است باعث شده که تحریم به عنوان یکی از ابزارها در سیاست خارجی هر کشوری عمل کند که گاهی قدرت سیاسی و اقتصادی کشورهایی چون آمریکا باعث می‌شود این ابزار تحریم کارکرد و تأثیر جدی خود را داشته باشد و گاهی هم کشورها به دلیل نداشتن قدرت اقتصادی و تجاری چندان بالا سعی می‌کنند از ماهیت نمایشی تحریم‌ها استفاده کنند. بنابراین تحریم کارکرد خود را از نظر اقتصادی، تجاری و سیاسی و دیپلماتیک با هدف موازنه قوا دارند. اینجا توان کشورهاست که تعیین می‌کند تحریم‌ها می‌توانند در کدام بُعد و در چه سطحی و تا چه عمقی اثرگذار باشند. لذا جمهوری اسلامی ایران اکنون با هدف نوعی موازنه سازی و همچنین نمایش دیپلماتیک دست به تحریم مقامات اروپایی در چند روز اخیر زده است و گرنه تهران هم به عدم تأثیر آن در حوزه اقتصادی و تجاری واقف است. در قسمت دیگری از سؤالتان به تحریم‌های اروپا علیه ایران اشاره داشتید. واقعیت است که بعد از موضوع مهسا امینی و تجمعات یک ماه گذشته کشورهای اروپایی کاملاً تحت فشار افکار عمومی قرار دارند؛ طبیعتاً در چنین مواردی کشورهای اروپایی سعی می‌کنند برای پاسخ گویی به افکار عمومی هم که شده دست به اعمال تحریم بزنند؛ وگرنه هم اروپایی‌ها و هم آمریکا برداشت واقع بینانه‌ای از شرایط ایران دارند و می‌دانند که رویدادهای یک ماه گذشته تأثیر عمده، عمیق، پایدار و گسترده‌ای در سیاست‌های جاری کشور، به خصوص سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نخواهد داشت. یعنی تحریم های اخیر اروپا به واسطه رویدادهای یک ماه گذشته در کشور تحریم های چندان اثرگذار و جدی در حوزه اقتصادی و معیشتی ایران نیستند. در مجموع واقعیت این است که نه تحریم های جمهوری اسلامی ایران علیه مقامات اروپایی و نه به عکس، تحریم های اروپایی (منظور من صرفا دور جدید تحریم‌ها در چند هفته اخیر علیه مقامات ایرانی است) چندان جدی نیستند و حوزه اثر بالایی ندارند.

*** اگرچه گفته شما درست است و اروپایی‌ها دست به اعمال تحریم های کلیدی در حوزه پولی و بانکی نزدند، لذا این تحریم‌ها در حوزه اقتصادی و معیشتی چندان اثرگذار نیستند، اما باید پذیرفت که تحریم های متقابل ایران و اروپا علیه همدیگر می‌تواند تبعات خاص خود را در حوزه سیاسی و دیپلماتیک داشته باشد. در این بین اروپایی‌ها همواره سعی کرده‌اند به عنوان یک طرف میانجی، واسط و هماهنگ‌کننده گفت‌وگوهای هسته عمل کنند. حال با این گسل دیپلماتیک دیگر آن حسن نیت سابق بین تهران و اروپا وجود دارد؟

اگر در مسیر تقابلی که اکنون اروپا و ایران علیه همدیگر در پیش گرفته‌اند، دو طرف زیاده روی کنند و نهایت اعمال تحریم اروپا به حوزه های کلیدی کشیده شود می‌تواند روابط کنونی را هم به شدت مخدوش کند و به تأثیرات منفی جدی را به روابط دو طرف بگذارد.

*** یعنی به باور شما این روابط اکنون مخدوش نشده است؟

نه اینکه روابط مخدوش نشده است، اما من بر این باورم که هنوز فرصت لازم برای توقف این نمایش های تحریمی تهران و اروپایی علیه همدیگر و ترمیم شکاف کنونی وجود دارد. لفاظی های کنونی ایران و اروپا علیه همدیگر قابل کنترل است. اما در صورت ادامه این وضعیت و کشیده شدن پای تحریم های اروپا به حوزه های کلیدی مانند نفت و مناسبات پولی و بانکی، آن زمان ترمیم این وضعیت کار چندان ساده‌ای نخواهد بود. به همین دلیل شاهد هستیم که مقامات اروپایی تحریمهایی را اعمال می‌کنند که به روابط با جمهوری اسلامی ایران آسیب چند جدی وارد نکند. چون هنوز اروپا به از سرگیری گفت‌وگوها و احیای برجام امیدوار است. بنابراین تلاش شده تا تحریمهایی اعمال شود که به میز گفت‌وگوها لطمه وارد نکند. از آن طرف کانال ارتباطی بین ایران و اروپا کماکان برقرار است و کشورهای اروپایی و نماینده اتحادیه اروپا با وزارت امور خارجه ایران و شخص وزیر تماس‌های تلفنی مکرری دارند. تداوم این کانال گفت‌وگو علیرغم وجود تحریم‌ها می‌تواند فضا را تعدیل کند و به نوعی نشان داد که اروپا ضمن پاسخ‌گویی به افکار عمومی در مسئله حقوق بشر، تمایلی ندارد روابط با تهران تحت الشعاع رویدادهای داخلی ایران در یک ماه گذشته قرار بگیرد.

*** عنوان داشتید که اعتراضات یک ماه گذشته نمی‌تواند روی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران اثر مخرب جدی داشته باشد، اما در مقابل بسیاری معتقدند نه اعتراضات، بلکه موضوع ارسال پهپاد از سوی ایران به روسیه با هدف بکارگیری در جنگ اوکراین می‌تواند روابط ایران و اروپا را به شدت تحت فشار قرار دهد. ارزیابی شما در این رابطه چیست؟

اولا به باور من اغراق های سیاسی، دیپلماتیک و عمدتا رسانه‌ای روی قدرت پهپادهای ادعایی از جمهوری اسلامی ایران در جنگ اوکراین شکل گرفته است. افزون بر آن مقامات جمهوری اسلامی ایران و روسیه هم بکارگیری هرگونه پهپاد ایرانی در جنگ اوکراین را تکذیب کرده‌اند .

*** پس به باور شما روسیه تمایلی ندارد که ایران را شریک جرم و شریک جنایت خود در اوکراین قرار دهد؟

گفته من به این معنا نیست. قطعاً هم در خود روسیه و هم در اروپا و آمریکا بخشی سعی دارند به هر طریقی پای ایران را به جنگ اوکراین بکشانند و به بهانه ارسال پهپاد یا دیگر تسلیحات و حتی ادعای حضور مستشاری ایران در اوکراین، جمهوری اسلامی را درگیر برخی مسائل و چالش‌ها بکند، اما تهران باید با یک دیپلماسی هوشمند، فضای کنونی را مدیریت کند که نه در روسیه، نه در اوکراین، نه در اروپا و نه در آمریکا اجازه سوء استفاده از ادعای بکارگیری پهپادها و دیگر تسلیحات ایرانی در جنگ اوکراین و یا حتی ادعای حضور مستشاری ایران در اوکراین داده نشود.

*** گفته شما به معنی آن است که اروپا به دنبال فشار بر ایران در جنگ اکراین نیست، در حالی که اخبار خلاف‌ آن را نشان می‌دهد؟

در حال حاضر من این تصور را ندارم که اروپایی‌ها و آمریکا با مانور سیاسی و رسانه‌ای در خصوص ادعای بکارگیری پهپاد ایرانی در جنگ اوکراین سعی داشته باشند جبهه جدیدی را در تقابل با تهران باز کنند و سحط تنش به یک نقطه برگشت ناپذیر برسد.

*** چرا؟
چون اروپا و آمریکا کماکان به احیای برجام و مذاکره با ایران نیاز دارند، لذا نه رویدادهای یک ماه گذشته و نه ادعای بکارگیری پهپاد ایرانی در جنگ اوکراین فعلا پتاسیل آن را ندارند که به یک سرفصل جدید در منازعات دو طرف تبدیل شوند. هر چند که من منکر فشار اروپا و آمریکا در این چند هفته نیستم. با اینحال نکته مهم‌تر اینجاست که اگر اروپایی‌ها و آمریکا در نهایت به این نتیجه برسند که ایران تمایلی به گفت‌وگو برای احیای برجام و توافق ندارد، آن زمان امکان دارد که مانور جدی روی اتفاقات یک ماه گذشته در ایران و به خصوص ادعای بکارگیری پهپاد ایرانی در جنگ اوکراین شکل بگیرد و حتی از اهرم سازمان ملل و شورای امنیت برای فشار ببیشتر به ایران استفاده کنند.

*** با همین تحلیل شما به ارزیابی این گزاره هم بپردازیم که اگر جمهوری اسلامی ایران بسته پیشنهادی بورل را مبنای مذاکرات جدی تر قرار می‌داد و گفت‌وگوها در مسیر مثبتی پیش می‌رفت، آیا شاهد این رفتار تهاجمی اروپا و ایالات متحده در مسئله اعتراضات یک ماه گذشته و بکارگیری پهپاد ایرانی در جنگ اکراین می‌بودیم؟

ما باید قدری عمیق تر مسئله مورد تحلیل قرار دهیم. واقعیت امر آن است که غرب و به خصوص آمریکا از برجام و مذاکرات احیای توافق هسته‌ای به عنوان اهرمی برای کنترل و مهار ایران در حوزه هسته‌ای استفاده کرده است. این نکته به ما گوشزد می‌کند که اگر جمهوری اسلامی ایران بسته پیشنهادی اتحادیه اروپا را می‌پذیرفت و یا مذاکرات کماکان ادامه پیدا می‌کرد باز هم با وقوع این حوادث در کشور و یا ادعای به کارگیری پهپاد ایرانی در جنگ اوکراین شاهد سیاست تهاجمی علیه جمهوری اسلامی ایران از سوی قاره سبز و کشورهای اروپایی می‌بودیم. چون غرب از هر موضوعی برای کنترل و فشار به ایران استفاده می‌کند. پس حتی اگر مذاکرات به نتیجه می‌رسید اروپا و آمریکا این سیاست تهاجمی را در حوزه حقوق بشر علیه ایران اعمال می‌کردند. یعنی اروپایی‌ها و آمریکا در تلاشند ایران را در موضوعات دیگری مانند توان پهپادی، حقوق بشر و ... کنترل و مهار کنند./شرق