پروژه «کانال مانش» نمونه موفق تامین مالی عمومی

در حالی که بودجه‌های عمرانی روز به روز نسبت به هزینه اجرای پروژه کوچک‌تر می‌شود، نقدینگی موجود در جامعه مدام در حال رشد است، یکی از روش‌های هدایت این نقدینگی استفاده از آن در تامین مالی پروژه‌ها است که برای مردم منفعت دارد.

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، یکی از روش‌های اجرای پروژه‌های همرانی و زیرساختی خصوصا در شرایطی که اعتبارات عمرانی محدود است، هدایت نقدینگی موجود در جامعه به سمت تامین زیرساخت‌های عمرانی و در واقع مردمی کردن اقتصاد است.

صندوق پروژه یکی از روش‌های مناسب استفاده از نقدینگی موجود در جامعه برای تکمیل این پروژه‌های عمرانی است و با توجه به منافعی که دارد (تضمین اصل و سود سرمایه) قطعا مورد استقبال قرار می‌گیرد که در این باره می‌توان به ذکر یک نمونه موفق خارجی اشاره کرد.

تونل مانش که از آن به عنوان بزرگترین و پر هزینه ترین پروژه عمرانی در اروپا یاد می شود، مجموعه ای از تونل‌های راه آهن و تاسیسات و امداد است که با 52 کیلومتر طول، فرانسه و انگلستان را از مسیری که در زیر دریا می‌گذرد، به یکدیگر متصل می‌کند. 

این تونل که هزینه احداث آن بالغ بر 6 میلیارد پوند معادل 8 میلیارد دلار اعلام شده است، در پایین‌ترین نقطه، 115 متر با سطح آب دریا فاصله دارد.

* پروژه عظیم مانش نمونه موفق تامین مالی عمومی

درحال‌حاضر شرکت GetLink مدیریت و مالکیت تونل مانش را دراختیار دارد، عبور قطارها از این تونل 20 دقیقه زمان می‌برد، در خطوط ریلی تونل، قطارهای سریع‌السیر یورواستار برای حمل مسافر استفاده می‌شود. 

جابه‌جایی وسایل نقلیه هم از همان خطوط انجام می‌شود که قطارهای موسوم به یوروتونل شاتل آن را برعهده دارند.

سالانه میلیون‌ها مسافر و وسیله‌ نقلیه و چند‌میلیون بار ازطریق تونل مانش بین اروپا و انگلستان جابه‌جا می‌شود.

اجرای این پروژه را در ابتدا گروهی به نام CTG بر عهده گرفت که کنسرسیومی متشکل از دو بانک و پنج شرکت عمرانی انگلیسی و سه بانک و پنج شرکت عمرانی فرانسوی بود، بانک ها در این کنسرسیوم مسئولیت جذب سرمایه و تضمین سرمایه‌گذاری را بر عهده داشتند و شرکت های عمرانی مسئولیت طراحی و مدیریت فرآیند های ساخت و ساز را پذیرفته بودند.

شرکت‌های عمرانی فرانسوی با تشکیل کنسرسیومی به نام GIE Transmanche Construction، حفر تونل از سانگات را آغاز کردند و از سمت دیگر شرکت های عمرانی انگلیسی با تشکیل کنسرسیومی موسوم به  Translink Joint Venture عملیات حفر تونل از صخره شکسپیر را آغاز نمودند.

این پروژه نمونه موفقی از اجرای قراردادهای BOOT به شمار می رود که در آن بخش خصوصی سرمایه گذاری، ساخت و بهره برداری از پروژه در مدتی معین را برعهده می گیرد و پس از پایان مهلت بهره برداری، کل پروژه را به بخش دولتی واگذار می‌کند.

در ادامه فرآیند ساخت این پروژه شرکتی به نام یوروتونل تاسیس شد که علاوه بر تبدیل CTG به زیرمجموعه خود، مسئولیت جذب سرمایه برای این پروژه را بر عهده گرفت.

* عوائد حاصل از بهره برداری پروژه؛ ضامن اصل و سود سرمایه گذاری مردم

یوروتونل با قراردادی 55 ساله، مجوز بهره برداری از تونل مانش را از دولت های انگلیس و فرانسه دریافت کرد تا بتواند از عوائد حاصل شده در این 55 سال بهره برداری، اصل و سود سرمایه گذاری انجام شده را به سرمایه گذاران پروژه پرداخت کند.

تامین مالی این پروژه با توجه به حجم زیاد پول مورد نیاز برای ساخت آن سبب شد که این شرکت شروع به تامین مالی عمومی کند، به این صورت که علاوه بر تزریق وام توسط 50 بانک به این پروژه، مردم نیز در سرمایه‌گذاری این پروژه سهیم شدند، به طوری که هزینه اولیه 4.65 میلیارد دلاری ساخت پروژه در همان ابتدا و در سال 1985 میلادی تامین شد.

اجرای این پروژه یک نمونه موفق از تامین مالی پروژه های زیربنایی به واسطه حضور مردم و بخش غیر دولتی در دنیا یه شمار می‌رود؛ در ایران نیز چند سالی است است که با توجه به مشکلات مربوط به کسری بودجه ناشی از کم شدن فروش نفت، نگاه‌ها به سمت دخیل کردن مردم و ایجاد بستر مناسب برای بخش غیردولتی در جهت ورود به پروژه های زیربنایی ملی چرخیده است.

* شرکت سهامی عام پروژه مدلی از تامین مالی عمومی مبتنی بر نیاز ایران

در همین رابطه محمدجواد شاهجویی، کارشناس اقتصاد حمل و نقل به فارس می‌گوید: بدون شک بودجه های محدود دولتی نمی‌تواند پاسخگوی تامین مالی پروژه های بزرگ زیربنایی کشورها باشد.

به گفته وی در رابطه با ایران مساله ایجاد روش های جدید تامین مالی عمومی برای ساخت و بهره برداری از پروژه‌های زیربنایی که نهایتا به انتفاع عمومی منجر می‌شوند، بسیار حیاتی است.

وی افزود: دولت ها در ایران هنوز به این نتیجه مهم دست نیافته اند که حضور مردم در این حوزه نه تنها برای توسعه و آبادانی هر چه سریع تر کشور حیاتی است، بلکه بستری برای کنترل اقتصاد کشور ایجاد خواهد کرد زیرا ایجاد روش‌های نوین تامین مالی مردمی برای احداث پروژه های زیربنایی، سرمایه گذاری مردم در فعالیت‌های غیر مولد را کاهش می دهد مشروط بر آنکه مدل تامین مالی مناسب انتخاب شده و تضامین ارائه شده برای سرمایه گذاران مکفی و قابل اعتماد باشد.

این کارشناس اقتصادی بومی‌ترین مدل برای حضور مردم در فرآیند تامین مالی پروژه های زیربنایی را تاسیس شرکت‌های سهامی عام پروژه محور دانست و بیان کرد: در روش ایجاد شرکت سهامی عام پروژه مردم به صورت واقعی سهام دار دارایی‌های موجود پروژه می‌شوند که 3 مزیت مهم دارد.

وی توضیح داد: اول آنکه دارایی های موجود پروژه در شرایط تورمی ارزش خود را از دست نمی‌دهد، دوم آنکه کف سود سرمایه گذاری آنها توسط نهادهای ضامن تضمین می شود و سوم آنکه امکان بهره‌مندی از سود بیشتر در صورت افزایش سودآوری عملیاتی پروژه در دوره بهره برداری برای آنان وجود خواهد داشت.