چرا روسیه با برجام مخالف بود؟

نویسنده: رامین فخاری، دانشجوی ارشد مطالعات خاورمیانه دانشگاه علامه طباطبایی

دیپلماسی ایرانی: در بخشی از فایل صوتی منتشر شده از وزیر امور خارجه کشورمان به مساله مخالفت روسیه با بازگشت ایران به برجام اشاره شده، در این نوشته قصد داریم مواردی را که ممکن است به مخالفت احتمالی روسها با بازگشت ایران به برجام منجر شده باشد برسی کنیم:

نخستین موردی که می توان به آن اشاره کرد این است که با بازگشت ایران و آمریکا به برجام باز شدن جای پای سایر کشورها از جمله چین که یک قدرت اقتصادی نو ظهور است و هم اکنون به یکی از رقیبان روسیه در عرصه منطقه ای مبدل شده است اشاره کرد. علاوه بر چین، احتمال حضور کشورهای غربی مخصوصا اروپای غربی در ایران قوت پیدا می کند که این مساله می تواند تا اندازه ای موقعیت روسیه در ایران را تحت الشعاع قرار بدهد.

باید افزود که چینی ها به دلیل اینکه قطب اقتصادی محسوب می شوند برای حضور در ایران به برجام نیازمندند، ولی روس ها به دلیل اینکه قطب اقتصادی محسوب نمی شوند و عمدتا قطب نظامی و سیاسی هستند برای حضور در ایران نیازمند به برجام نیستند در نتیجه دلیلی وجود ندارد که روس ها با ورود ایران به برجام که زمینه را برای تراکنش مالی چینی ها و به تبع آن حضور بیشتر چین در اقتصاد ایران فراهم می کند، موافقت کنند.

حال باید این مساله را افزود که بازگشت ایران و آمریکا به میز مذاکره در حالت کلی می تواند به کم شدن منازعات از سوی متحدان آمریکا و رقبات های بین ایران و آمریکا در منطقه منجر شود و اگر مشکلات کشورهای منطقه با ایران کمرنگ تر شود جای پای روسیه در ایران کمرنگ تر خواهد شد و به تبع آن جای پای روسیه در منطقه نیز کمرنگ تر خواهد شد زیرا روسیه بخشی از نفوذ منطقه ای خود را به واسطه ایران اعمال می کند. حتی با رشد اقتصاد ایران احتمال این مساله که ایران تبدیل به بدیلی برای حضور منطقه ای روسیه نیز بشود وجود دارد، حتی در برخی از تحلیل ها از تضاد منافع بین ایران و روسیه در سوریه سخن به میان آورده می شود و ممکن است روس ها از افزایش این شکاف به واسطه ورود ایران به برجام هراس داشته باشند.

حتی این مساله نیز در فایل صوتی ذکر شد که در زمان انعقاد قرارداد برجام سرگئی لاوروف و فرانسه سعی داشتند تا بندی را به برجام اضافه کنند که ایران برای ادامه برجام باید هر شش ماه یک بار برای تمدید برجام با اعضای شورای امنیت مذاکره کنند.

مورد بعدی که می توان از آن نام برد این است که بازگشت ایران به چرخه اقتصاد جهانی ممکن است به یک نوع تضاد منافع بین ایران و روسیه منجر شود. هم ایران و هم روسیه هر دو جزء کشورهای صادر کننده گاز و نفت محسوب می شوند؛ در نتیجه بازگشت ایران به بازارهای بین المللی می تواند در آمدهای گازی و نفتی روسیه را تحت الشعاع قرار بدهد.

مورد دیگری که می توان ذکر کرد و به مساله بالا مرتبط است با ورود ایران به بازارهای گاز جهانی احتمال اینکه کشورهای اروپای غربی سعی در متنوع کردن سبد انرژی خود کنند و در آینده سعی کنند در راستای کاهش وابستگی به روسیه از ایران گاز وارد کنند نیز وجود دارد؛ در نتیجه مساله ای که روسها را از بازگشت ایران به اقتصاد جهانی هراسناک می کند این موضوع است که متحدش تبدیل به رقیبش در بازار انرژی شود، در نتیجه بازگشت ایران به برجام از نظر اقتصادی به سود روسیه نیست و طبیعی است که مخالف بازگشت ایران به برجام باشد.

و در نهایت نیز به این مساله می توان اشاره کرد که جهان در حال ورود به یک شبه جنگ سرد اقتصادی بین آمریکا و چین است که الزاما هم نمی تواند تبعات منفی برای بشریت داشته باشد. حال روسیه نیز سعی دارد خود را به عنوان قطب سوم این معادله معرفی کند و برای تداوم حضورش در سراسر جهان سعی خواهد کرد که به هر شکل ممکن از نزدیک شدن ایران به سمت هر کدام از قطب های اقتصادی ممانعت کند و سعی خواهند کرد به عنوان قطب سوم نظامی سیاسی در این قطب بندی ها مشارکت کند و برای حضور در این بازی و به رسمیت شناخته شدن به عنوان یک قدرت به ایران نیاز مبرم دارد. در نتیجه از نزدیک شدن ایران به چین یا جهان غرب یا حل مشکلات ایران و آمریکا خوشحال نخواهد بود و این نکته نیز قابل یادآوری است که از دیدگاه اقتصادی هم توانایی حمایت از متحدانش را نیز ندارد در نتیجه باید گفت که ایران با اکثر کشورهای جهان از جمله چین و روسیه باید روابط اقتصادی و سیاسی داشته باشد اما گره زدن کامل ایران به چین یا روسیه می تواند تبعات بسیار منفی به همراه داشته باشد زیرا هرجا همانند برجام و یا رقابت ها بر سر بازار انرژی که نیاز باشد روس ها از ایران عبور خواهند کرد زیرا به دنبال منافع ملی خودشان هستند و این مساله نیز از دید منافع ملی روسیه امری طبیعی است.