صادرات گاز به اروپا؛ سنگ بزرگ برای نزدن/ اولویت‌های صادرات گاز ایران چیست؟
وزارت نفت در شرایطی به دنبال رویای صادرات گاز به اروپاست که در حفظ دم‌دستی‌ترین بازارهای منطقه نیز ناتوان بوده است. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، کشورهای منطقه اولویت نخست صادرات گاز ایران هستند و اروپا در اولویت آخر قرار دارد.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، در روزهای گذشته بحث صادرات گاز به اروپا در برخی از رسانه‌های رسمی کشور مطرح شده و بر ضرورت ورود ایران به بازار گاز اروپا تاکید شده است. هر چند بنابر دلایل متعدد که در ادامه به آنها پرداخته خواهد شد، صادرات گاز ایران به اروپا یک استراتژی خارج از اولویت است، اما برخی رسانه‌ها با استفاده از تکنیک‌های خبرنگاری در مصاحبه سعی دارند به ضریب گرفتن این مطلب در فضای کارشناسی کشور کمک کنند.
سناریو بدین صورت تعریف شده است که از مسئولان کشور درباره یک موضوع فاقد اولویت مثل صادرات گاز به اروپا سوال پرسیده شود و آنها نیز در فضایی که مجبور به پاسخگویی هستند، اظهاراتی کلی درباره خوب بودن صادرات گاز به اروپا مطرح کنند، فارغ از اینکه آیا این موضوع در اولویت هست یا خیر؟ یا اصلا اقتصادی هست یا خیر؟ در نتیجه با اجرای این تکنیک رسانه‌ای، موضوعی که در حوزه انرژی فعلا در اولویت قرار ندارد، به تیتر یک رسانه‌های مختلف تبدیل شده و باعث گمراهی سیاست‌گذاران از موضوعات اصلی در حوزه انرژی و به خصوص مباحث مربوط به گاز می‌شود.
*صادرات گاز ایران به اروپا خوب بوده ولی آیا در اولویت است؟
در این راستا فریدون عباسی رئیس کمیسیون انرژی در مصاحبه‌ای در پاسخ به این سوال که "آیا ما نیز می‌توانستیم با استفاده از این موقعیت به اروپا صادرات گاز داشته باشیم"، گفته است: «برای ورود به بازار گاز اروپا نوع روابط با ترکمنستان و آذربایجان و همچنین نوع نفوذ و روابط این کشورها با تحریم‌کنندگان ما بسیار اهمیت دارد. در این بین منافع کشوری مثل ترکیه هم اهمیت دارد که چقدر اجازه دهد ما مسیرهای غیر از ترکیه را به اروپا پیدا کنیم و این موضوع می‌تواند روی روابط ما با ترکیه و روسیه تاثیرگذار باشد».
همچنین حسن منتظرتربتی مدیرعامل شرکت ملی گاز در مصاحبه‌ای دیگر در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه "آیا شرکت ملی گاز ایران دورنمای تجارت گازی با اروپا را دنبال می‌کند؟"، گفته است: «بله. شرایط تجارت گاز موضوعی متأثر از دیگر مسائل سیاسی و بین‌المللی است و به هر حال فضای آینده کشورها، نوع همکاری و اتفاقاتی که در روابط دیپلماسی کشور می‌افتد بر موضوع تجارت گاز مؤثر است».
نکته جالب توجه اینکه در هیچ یک از دو مصاحبه، مقامات مسئول با توجه به نحوه چینش سوالات به موضوع در اولویت بودن یا نبودن صادرات گاز به اروپا در شرایط فعلی نپرداخته‌اند و به صورت کلی خوب بودن این اتفاق را مورد بحث قرار دادند.
با توجه به شرایط فعلی تراز گاز کشور و افزایش قابل ملاحظه مصرف گاز، احتمالا ایران در سال‌های آینده با مشکل کمبود گاز مواجه خواهد شد، لذا نه تنها صادرات گاز به اروپا بلکه کلا صادرات گاز ایران به هر کشور دیگری نیز از اولویت خارج خواهد شد، مگر با هدف افزایش تولید و بهینه‌سازی مصرف که در ادامه توضیح داده می‌شود.
*اولویت‌های صادرات گاز ایران به روایت گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس
فارغ از بحث کمبود گاز در کشور، اگر ایران گاز کافی برای صادرات گاز داشته باشد سوال اساسی این است که آیا صادرات گاز ایران به کشورهای منطقه در اولویت قرار دارد یا صادرات گاز ایران به اروپا؟ مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «مقایسه صادرات گاز به روش خط لوله و ال.ان.جی» به بررسی اقتصادی دو سناریو عنوان شده پرداخته است.
در این گزارش آمده است: «با توجه به محاسبات انجام شده در جدول 1، در قیمت‌های پایین نفت (زیر 50 دلار) در فواصل بالای 3000 کیلومتر (خارج از منطقه)، صادرات گـاز (خـط لوله یا ال.ان.جی) گزینه مطلوبی برای کشور از لحاظ اقتصادی نیست؛ چرا که سود خالص صـادرات هـر متر مکعب گاز حداکثر 8 سنت و در بیشتر موارد صفر خواهد بود.
در قیمت‌های بالای نفت (بـالای 100 دلار) سـود خـالص حاصـل از صادرات گاز افزایش می‌یابد و بنابراین صادرات گاز در قیمت‌های بالای نفت به ویژه بـه بـازار منطقـه و شـرق آسیا اقتصادی‌تر است. اما بایستی به این نکته توجه کرد که در حال حاضر نه در بـازار منطقـه و نـه در بـازار شرق آسیا، امکان عقد قراردادهایی با قیمت‌های گاز ارائه شده در جدول 1 وجود ندارد.
اولاً در بـازار منطقـه، قیمت گاز در قرارداد ایران-ترکیه به نحوی است که در قیمت‌هـای پـایین نفـت، قیمـت‌هـای متعـارف در منطقه را داراست، اما در قیمت‌های بالای نفت به دلیل شیب بالای فرمول آن به یـک قـرارداد جـذاب مبـدل می‌شود. با توجه به شرایط بازار گاز منطقه پـیش‌بینـی مـی‌شود، قراردادهای آتی صادرات گاز ایران با کشورهای منطقه در قیمت‌های بالای نفت نیز قیمتی پایین‌تر از قیمت قرارداد با ترکیـه ( 45 سـنت) داشـته باشند.
ثانیا ًدر بازار ال.ان.جی شرق آسیا نیز به دلیل افزایش عرضـه ال.ان.جـی در جهـان و اشـباع بـازار آن، پیش‌بینی می‌شود، قراردادهای آینده کشورهای این حوزه دارای قیمت پایین‌تری نسبت به قراردادهای فعلـی باشند. بنابراین در قیمت‌های بالای نفت اگرچه صادرات گـاز سـود خـالص نسـبتاً بـالایی را نصـیب کشـور می‌کند، اما این سود قطعاً کمتر از میزان محاسبه شده در جدول 1 خواهد بود».
جدول 1- مقایسه اقتصاد سناریوهای صادرات گاز ایران
همان طور که در جدول 1 مشاهده می‌شود، اقتصادی‌ترین بازار صادرات گاز برای ایران، بازار گاز منطقـه بـه دلیـل نزدیکـی جغرافیـایی و در نتیجه کاهش هزینه‌های انتقال است. پس از بازار گاز منطقه، بازار ال.ان.جی شرق آسـیا قـرار دارد کـه دلیل اقتصادی بودن آن، خرید گاز به قیمت بالاتر توسط کشورهای این حوزه است.
اروپا و چین به لحاظ اقتصادی بازارهای مطلوبی برای صادرات گاز ایـران نیسـتند. ایـن موضـوع به ویژه در قیمت‌های کمتر از 100 دلار به ازای هر بشکه نفت تشدید می‌شود؛ به طوری که صادرات گـاز بـه اروپا (به روش خط لوله یا ال.ان.جی) به لحاظ اقتصادی توجیه اقتصادی ندارد. این بحث درباره چـین کمی متفاوت است؛ زیرا قیمت خرید گاز در چین هنوز به تعـادل نرسـیده و در قراردادهـای مختلـف، تفاوت‌های فاحش قیمتی مشاهده می‌شود. بنابراین در موضوع صادرات گاز به چین فرمول قرارداد تعیین‌کننده خواهد بود.
* چرا گاز ایران از بازار اروپا مانده و از بازار کشورهای منطقه رانده شد؟
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، اولویت‌های صادرات گاز ایران به ترتیب شامل کشورهای همسایه، شرق آسیا، چین و اروپا می‌باشد. یعنی اروپا در آخرین اولویت برای صادرات گاز قرار دارد، هر چند که مزایای اقتصادی این اقدام نیز محل بحث و ابهام است. نکته جالب توجه اینکه اصرار برای صادرات گاز ایران به اروپا در حالی است که وزارت نفت غفلت‌های عجیبی از بازار گاز کشورهای منطقه کرده است، به گونه‌ای که ایران در حال حذف همیشگی از این بازارهاست.
در سایه بی‌تدبیری وزارت نفت آخرین میخ‌ها بر تابوت صادرات گاز ایران در حال کوبیدن است و فرصت تجارت گازی ایران با کشورهای پاکستان، هند، عمان، کویت، ترکیه، عراق، ترکمنستان و امارات در حال نابودی است.
خبرگزاری فارس در گزارش‌هایی با عنوان «وزارت نفت بازار گاز را به رقبا باخته است / بازخوانی برنامه خاک خورده تبدیل شدن به هاب گازی منطقه» و «چرا ایران هاب گازی منطقه نشد؟/ چه بلایی سر قراردادهای گازی با پاکستان، کویت، ترکمنستان و ترکیه آمد» به بررسی مفصل گل به خودی‌های وزارت نفت در این حوزه پرداخته است.
حال در شرایطی که وزارت نفت، بازارهای گازی که در مشت ایران بودند را به معنای واقعی کلمه تباه کرده است، اینگونه به نظر می‌رسد که این وزارتخانه به دنبال رویای صادرات گاز به اروپاست. البته در صورت ممکن بودن صادرات گاز به اروپا هیچ کارشناسی با این قضیه مخالف نخواهد بود، اما وقتی وزارت نفت در حفظ دم دستی‌ترین بازارهای منطقه نیز ناتوان است، رویاپردازی‌های بلندپروازانه که بیشتر جنبه نمایشی دارد، گرهی از مشکلات مربوط به حوزه گاز حل نخواهد کرد.
جدای از این مسائل ورود گاز ایران به بازار اروپا از جنبه سیاسی نیز با چالش‌هایی همراه است که از جمله آنها می‌توان به رقابت ایران با روسیه در این بازار اشاره کرد که در نهایت به نفع کشورهای اروپایی تمام خواهد شد و این موضوع جایگاه ایران در توازن قدرت بین روسیه و اروپا را از حالت تعادل خارج خواهد کرد.
در نتیجه با توجه به مسائل اقتصادی و سیاسی پیرامون موضوع صادرات گاز، کشورهای منطقه گزینه مناسبی برای ایران هستند تا با گره زدن امنیت انرژی آنها با ایران، بتوان حاشیه امنیت مناسبی برای کشور در شرایط تحریمی ایجاد کرد. به نظر می‌رسد رویای وزارت نفت برای صادرات گاز ایران به اروپا، همانند رویای این وزارتخانه برای صادرات 10 میلیون بشکه نفت ایران در بازار جهانی و فتح این بازار است.
هر چند به نظر نگارنده صحبت از صادرات گاز به اروپا آنقدر هم در وزارت نفت جدی نیست و صرفا به دلیل جذابیت‌های رسانه‌ای ضریب داده می‌شود ولی در صورت صحت این موضوع آیا در بدنه وزارت نفت هیچ کارشناسی نیست که به مدیران این وزارتخانه توصیه کند و مشورت بدهد که در ماجرای صادرات گاز اول تمرکز بر همین کشورهای کوچک همسایه باشد، اگر این موضوع حل شد بعدا ایده وابستگی اروپا به گاز ایران را هم در سر بپرورانید.
یا در همین موضوع صادرات نفت، این کارشناسان توصیه کنند که شما اول کشور را از وابستگی به خام‌فروشی نجات دهید، تا اقتصاد آن بچرخد، بعدا بروید بازارهای جهانی را به اصطلاح فتح کنید. نتیجه این محاسبات نامعقول وزارت نفت را می‌توانید در وضعیت اسفناک ایران در بازار نفت و گاز مشاهده کنید که به طور خاص در بازار گاز، به اصطلاح "ایران از بازار کشورهای منطقه رانده و از بازار گاز اروپا مانده است".
*چگونه توسعه بازار صادراتی بحران گاز را حل می‌کند؟
نکته آخر اینکه با توجه به دورنمای تراز گاز ایران در سال‌های آینده احتمالا ایران گازی برای صادرات گاز به کشورهای مختلف نخواهد داشت، در نتیجه ضریب دادن به ادبیات صادرات گاز زمانی که کشور در تامین گاز سال‌های آینده خود نیز با چالش مواجه است غیرمنطقی است.
البته این موضوع یک استثنا بسیار مهم دارد بر این مبنا که اگر صادرات و بازاریابی برای گاز ایران با هدف توسعه میادین جدید گازی کشور و اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز انجام شود، آن موقع سخن از صادرات گاز معنا پیدا می‌کند. به بیان دیگر جذب منابع مالی برای توسعه میادین گازی و اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی، تنها از مسیر توسعه بازارهای صادراتی گاز ایران ممکن می‌شود. لذا با این اقدام نه تنها مشکل تراز گازی کشور حل می‌شود، بلکه درآمدزایی ارزی پایدار برای یک بازه 25 ساله و وابستگی سیاسی کشورهای مختلف به ایران نیز به همراه خواهد داشت.
حال این سوال مطرح می‌شود که چگونه این اتفاق می‌افتد؟ خبرگزاری فارس در گزارش‌هایی با عنوان «مثلث شوم-4| چرا ایران، دومین دارنده منابع گاز دنیا، دچار کمبود گاز شد؟» و «مثلث شوم-5| مقایسه مصرف گاز ایران و روسیه/ توسعه بازار صادراتی بحران گاز را حل می‌کند؟» به بررسی تاثیر توسعه بازارهای صادراتی در افزایش تولید گاز و کاهش مصرف در کشور پرداخته است.
نظر شما :