آیا روابط ترکیه و آمریکا در دوران بایدن سرد می شود؟
علیرضا جباری
تهران - ایرنا- سخنان اخیر رجب طیب اردوغان در تقبیح دمکراسی آمریکا و "شرم آور " بودن آن و نیز مواضع کاخ سفید درباره وضعیت حقوق بشر در ترکیه، گویا موجب شده برخی از کارشناسان آینده روابط آنکارا - واشنگتن مبهم ارزیابی کنند، اما آیا این مجادلات نشانه روزهای سرد در روابط دو کشور است؟
اگرچه کلید این مجادلات از هنگام رقابت های انتخاباتی در آمریکا زده شد، اما اواخر هفته گذشته تبادل های تند کلامی میان دو طرف بالا گرفت، بطوری که اردوغان جمعه گذشته در واکنش به انتقاد وزارت خارجه آمریکا درباره وقایع اخیر دانشگاه بغاز ایچی استانبول به تندی طرف آمریکایی را مورد سوال قرار داد که "آیا از حوادثی که در آمریکا رخ داد خجالت نمی‌کشید؟ به آمریکا می گویم که آیا به اسم دموکراسی از آنچه در انتخابات برای شما اتفاق افتاد، شرم نمی کنید؟"
به نظر می رسد سخنان وی در اشاره به حوادث کنگره آمریکا که شماری کشته و زخمی برجا گذاشت، مطرح شده است.
وزارت خارجه آمریکا پس از حادثه دانشگاه بغاز ایچی استانبول اقدام پلیس ترکیه در سرکوب اعتراضات دانشجویی در این دانشگاه را محکوم کرده بود.
تظاهرات دانشجویان در دانشگاه بغازایچی از بیش از یکماه پیش در اعتراض به انتصاب رییس جدید دانشگاه آغاز شده است.
این تظاهرات در طول یک ماه گذشته صحنه مناقشه های سیاسی ترکیه بود و احزاب مخالف به دفعات و حتی در صحن مجلس این تظاهرات را مطرح کردند و موضعگیری های حزب حاکم عدالت و توسعه و آقای رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه را در مورد این دانشجویان مورد انتقاد قرار دادند.
این اعتراضات و تظاهرات در طول یک ماه گذشته در شبکه های اجتماعی نیز جای گرفت و هشتگ های مختلفی در حمایت از این اعتراضات در شبکه های اجماعی از جمله توئیتر منتشر شد.
نیروهای پلیس استانبول نیز در اواسط هفته گذشته با یورش به دانشگاه اقدام به شکستن تحصن دانشجویان کرد و در جریان این برخوردها ۱۵۹ نفر از آنان دستگیر شدند.
مواضع آمریکا در قبال این تحولات موجب شد تا مقامات ترکیه نیز با لحنی پرخاشگرانه مواضعی را علیه دولت آمریکا اتحاذ کنند. از جمله «سلیمان سویلو» وزیر کشور ترکیه نیز دولت آمریکا را متهم کرد که در کودتای نظامی نافرجام این کشور در جولای ۲۰۱۶ دست داشته است.
«ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اما با رد دخالت واشنگتن در کودتای نافرجام پنج سال پیش ترکیه گفت که، چنین اظهاراتی به روابط دو جانبه آسیب می‌زند.
البته روابط ترکیه و آمریکا در دوران ترامپ نیز به دلیل خرید سامانه پدافندی اس ۴۰۰ روسیه از سوی آنکارا و نیز برخی اقدامات ضد کردی آنکارا به ویژه در شمال سوریه اندکی بهم خورده بود، اما این روابط هرگز آن طور که برخی انتظار داشتند، تیره نشد، چرا که برخی مناسبات میان دو طرف به ویژه برخی روابط تجاری میان اعضای مهم خانواده دو طرف و نیز وجود منافع مشترک مانع بروز اختلاف جدی میان شخص ترامپ و اردوغان در آن دوران می شد.
درباره روابط تجاری میان برخی از اعضای خانواده ترامپ و طیب اردوغان حرف و حدیث های فراوانی وجود داشت. از جمله روزنامه نیویورک تایمز در یادداشتی که دوازدهم نوامبر سال ۲۰۱۹ آن را منتشر کرد، پرده از این ارتباط خانوادگی برداشت. این نشریه در مطلب خود به تشریح روابط تجاری و نزدیک جرد کوشنر و دو داماد رجب طیب اردوغان پرداخت و نوشت که این مناسبات تجاری تاثیر و نقش مهمی در سیاست‌گذاری‌های ترکیه با همسایگانش و ایالات متحده دارد.
نیویورک تایمز در همان زمان حتی تحولات سوریه و در شمال این کشور و نیز آزادی عمل ترکیه در آن مناطق را ناشی از همین روابط دانست و به این موضوع اشاره کرد که عدم حمایت قاطع نظامیان آمریکایی از نیروهای کُرد و خروج این نیروها از شمال شرقی سوریه که به ارتش ترکیه اجازه پیشروی های مهمی در این منطقه را در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ میلادی می داد، به دلیل روابط نزدیک اعضای خانواده روسای دو دولت آمریکا و ترکیه بوده است.
درز این مناسبات موجب شد تا اردوغان در یک گفت و گوی تلویزیونی در سپتامبر سال ۲۰۱۹ به مخاطبان خود اطمینان بدهد که صحبت های بین برات آلبایراک، دامادش را که در آن وقت وزیر دارایی ترکیه بود با جرد کوشنر، داماد دونالد ترامپ، ابزاری برای تنظیم روابط واشنگتن و آنکارا در نظر بگیرد و با استفاده از همین ابزار مناسبات آنکارا و واشنگتن را «در مسیر درست» قرار دهد.
البته همانطور که گفته شد هر چند روابط آمریکا و ترکیه حتی به رغم فشار کنگره برای تحمیل برخی محدودیت ها و تحریم ها علیه آنکارا به دلیل مناسبات با مسکو هرگز جدی نشد و ترامپ نیز سعی کرد تا آخرین ماه های ریاست جمهوری اش از وضع تحریم ها علیه ترکیه به دلیل خرید موشک های اس ۴۰۰ روسیه پرهیز کند، اما در نهایت با تحریم هایی به صورت «نرم و خفیف» علیه آنکارا موافقت کرد.
رسانه های ترکیه نیز پس از این ماجرا مدعی شدند که اردوغان موفق شده با کمک داماد خود و شریک تجاری اش، به نام کوشنر و ترامپ مانع تحریم های اساسی علیه ترکیه بشود.
اما حال به نظر می رسد که پیروزی بایدن بیشتر رشته های مناسبات فامیلی میان ترکیه و آمریکا را پنبه کرده و ماه عسل ترکیه و آمریکا نیز به روزهای پایانی خود نزدیک شده است. این نیز زمانی جدی به نظر می رسد که بدانیم جو بایدن پیش از ریاست جمهوری خود منتقد بسیار جدی برای دولت ترکیه و شخص اردوغان بشمار می رفت و با جانبداری از برخی مخالفان وی در داخل، در خارج نیز خود را حامی کردها و نیز ارامنه عنوان می کرد و همین دو موضوع نیز کافی است تا ذهن برخی از ناظران همانطور که در بالا گفته شد، به سمت مناسبات تیره میان دو طرف پیش برود.
از جمله مواضعی که بایدن در دوران سناتوری خود علیه اردوغان اتخاذ کرده بود، حمایت وی از کردها به خصوص در شمال سوریه بود.
بایدن در سال ۲۰۱۹ از تصمیم ترامپ برای خارج کردن نیروهای آمریکایی از شمال شرقی سوریه انتقاد کرده و گفته بود که، این کار «خیانت» بزرگی به کردها به عنوان متحدانی قوی برای دولت آمریکا است. او حتی یک بار در سال ۲۰۱۴، زمانی که رابطه ترکیه و آمریکا در دوره دوم ریاست جمهوری اوباما سرد شده بود، دولت اردوغان را یکی از عوامل پیدایش و گسترش داعش در سوریه و عراق دانسته بود. سخنانی که در زمان خود با انتقادات شدید آنکارا روبه رو شد.
البته تونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا نیز در بخشی از اولین سخنان خود زمانی که نامش به عنوان وزیر پیشنهادی جو بایدن بر زبان های افتاده بود، گفت: « تمام حسرت من به عنوان مشاور باراک اوباما در سیاست خارجی این است که در سال ۲۰۱۱ حل بحران سوریه و کمک به مخالفان این کشور را اولویت خود قرار ندادیم و کمک کردیم تا ترکیه، ایران و روسیه در این کشور بیش از همیشه قدرت بگیرند.»
او در این مصاحبه از قول جو بایدن گفته بود که خواست دولت آینده ایالات متحده حضور قاطع آمریکا در سوریه و حمایت از متحدانی چون نیروهای «ی پ گ، یگان‌های مدافع خلق کردستان سوریه»، است که در سرنگونی گروه های افراط گرای اسلامی چون داعش نقش اساسی داشته اند.
البته بایدن نیز اردوغان را از همان ابتدا به عنوان یک رهبر خودکامه عنوان می کرد. وی در مصاحبه ای با روزنامه نیویورک تایمز در سال ۲۰۲۰ و پیش از ریاست جمهوری اش با طرح این موضوع اظهار امیدواری کرده بود که ترکیه بتواند شاهد تغییرات از طریق مناسبات دموکراتیک باشد و اردوغان نیز با انتخابات کنار گذاشته شود. برخی از سیاستمداران ترکیه و رسانه‌ها نیز از صحبت‌های بایدن به شدت انتقاد کردند و آن را مداخله در مسائل داخلی توسط نیروهای خارجی عنوان کردند. یکی از سخنگویان دولت ترکیه نیز به این گفته ها واکنش نشان داد و گفت که دوره دستوردادن آمریکا به سرآمده است.
به رغم همه این موارد و اینکه بسیاری از کارشناسان با تکیه بر همین مسایل آینده مناسبات دو طرف را وخیم عنوان کرده اند، اما اعتقاد بر این است که دست بر قضا ممکن است روابط ترکیه و آمریکا آنگونه هم که برخی پیش بینی می کنند و انتظار دارند، وخیم نشود . البته ممکن است مناسبات دو طرف با روی کارآمدن بایدن اندکی سردتر از گذشته بشود، اما بدون تردید این روابط هرگز قطع و یا کاهش نخواهد یافت.
آمریکا به خوبی می داند که ترکیه با وجود شخصیتی بازیگر مانند اردوغان در راس قدرت، این استعداد را دارد که به محض بی مهری کاخ سفید به سمت کرملین متمایل شود و هر چند عضو ارشد سازمان ناتو نیز باشد، اما این موضوع هرگز مانعی جدی برای نزدیکی آنکارا به مسکو نخواهد بود. بر این اساس آنچه که آمریکا در دوران ریاست جمهوری خود به دنبال آن خواهد بود، تمکین بیشتر ترکیه و نه انزوای آن کشور می باشد، به همین علت به نظر می رسد طرح مسایل و نقاط ضعف از سوی دو طرف زمینه ای برای تنظیم مجدد روابط باشد و تجربه نیز نشان داده که اردوغان و تیم همراه وی به خوبی خواهد توانست با بایدن و تیم همراه وی کنار بیاید.
البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که مواضع و سخنان بایدن در دوران سناتوری و حتی نامزدی وی برای ریاست جمهوری مربوط به آن دوران بوده و بر اساس سیاست حاکم بر آمریکا روسای جمهور این کشور التزامی برای پیشبرد آرا و نظرات دوران رقابت های انتخاباتی و شعارهای قبل از ریاست جمهوریشان علیه یا له کسی را نخواهند داشت و به همین دلیل نیز انتظار نمی رود بایدن آنطور که گفته بود علیه ترکیه اتخاذ موضوع کند. هر چند ممکن است اندکی سخت گیری برای آنچه که نزدیکی آنکارا و مسکو تاکنون شکل گرفته از سوی واشنگتن علیه ترکیه اعمال شود.
چرا که همانطور که گفته شد، به نظر می رسد و یا انتظار می رود جو بایدن به پیوندهای نهادینه شده در سیاست خارجی و نیز توجه ویژه ای که نسبت به سازمان ناتو دارد، بیش از مواضع شخصی خود اهمیت بدهد و به همین علت او در دوران ریاست جمهوریش تمایل خواهد داشت روابط با ترکیه را از نو تنظیم کند. برای همین حتی ممکن است در سفرهای خارجی خود ترکیه را نیز در اولویت های اول خود قرار داده و مانند باراک اوباما در ابتدای ریاست جمهوری خود به این کشور سفر کند. اما همان گونه که اشاره شد تنظیم این روابط از سوی بایدن نوعی تمکین از جانب ترکیه و سازش ناپذیری از سوی آمریکا تعیین و تفسیر خواهد شد.
البته با شناختی که از اردوغان نیز وجود دارد انتظار می رود وی نیز برای حفظ روابط و مناسبات ترکیه و آمریکا با تمام قدرت تلاش کند، اما شناخت چگونگی این تلاش و نیز نحوه آن همچنان دشوار و سخت خواهد بود و به همین علت باید به انتظار نشست و مناسبات این دو شریک قدیمی را از نزدیک دنبال کرد تا بتوان پاسخ های روشن تری برای تعاملات آینده دو طرف یافت.
نظر شما :