آیا جدیت ایران با راه آهن خواف-هرات در پروژه جاده ابریشم چین ثابت شد؟

اندیشکده «شورای آتلانتیک» پروژه های اقتصادی ایران در افغانستان به ویژه احداث راه آهن هرات -خواف را نشانه ای از روابط گرم تهران-کابل و در راستای یک راهبرد بزرگتر تهران دانست که محدود به افغانستان نیست و در قالب جاده ابریشم چین قرار می گیرد.

به گزارش تحریریه، نخستین خط راه آهن بین ایران و افغانستان در دسامبر ۲۰۲۰ راه اندازی شد و شهر خواف در شمال شرقی ایران را با مسیری ۱۴۰ کیلومتری به غرب غوریان در غرب افغانستان متصل کرد. این پروژه گامی مهم در جهت افزایش تجارت میان افغانستان و ایران است.

اندیشکده آمریکایی «شورای آتلانتیک» در گزارشی با اشاره به افتتاح این خط ریلی اعتقاد دارد ایران پس از سرنگونی رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱، مبلغ ۷۵ میلیون دلار به عنوان بخشی از کمک‌های توسعه به افغانستان پرداخت کرد. پس از تکمیل شبکه ۲۲۵ کیلومتری خواف-هرات، این شبکه می‌تواند به حمل و نقل سالانه ۶ میلیون تن کالا و جا به‌جایی حداکثر یک میلیون مسافر کمک کند.

به عنوان بخشی از کریدور راه‌آهن شرق - غرب که به چین و اروپا کشیده شده‌، خط‌ راه‌آهن جدید متشکل از چهار بخش است که سه بخش آن‌ توسط ایران تامین و توسعه داده شده‌اند. بخش آخر که تقریبا ۸۰ درصد آن انجام شده و به هرات ختم خواهد شد، توسط ایتالیا تامین مالی می‌شود.

«اشرف غنی» رئیس جمهوری افغانستان، راه آهن را «هدیه گرانبهای ایران» توصیف کرد که به بازسازی جاده باستانی ابریشم کمک می‌کند. «حسن روحانی» رئیس جمهوری ایران نیز آغاز به کار این خط ریلی را «روزی تاریخی» برای هر ۲ کشور خواند و آن را دروازه افغانستان به اروپا توصیف کرد. وی همچنین اظهار داشت که این امر به توسعه منطقه‌ای، امنیت و ثبات کمک می‌کند.

در حالی که اولین راه آهن در افغانستان در سال ۱۹۰۷ احداث شد اما دهه‌ها جنگ و ناامنی علاوه بر تخریب جاده‌ها و پل‌ها ، به عقب افتادن از مسیر توسعه به ویژه در سیستم ریلی این کشور منجر شده‌است. بنابراین، احداث مسیر ریلی جدید به عنوان اولین راه آهن با اندازه استاندارد در افغانستان  پیشرفت بزرگی برای کل منطقه است.

راه آهن خواف-هرات بخشی از توافق‌نامه بزرگ‌تر بین ایران، هند و افغانستان برای توسعه بندر چابهار در جنوب شرقی ایران بود. هند به طور مشترک در حال توسعه چابهار به عنوان یک مسیر دسترسی قابل اعتماد به آسیای میانه و مقابله با بندر گوادر در پاکستان است که توسط چین به عنوان رقیب هند در حال توسعه است.

راه‌آهن جدید آخرین راه‌آهن در مجموعه‌ پروژه‌های ایران است که اغلب در مناطق غربی افغانستان، به عنوان بخشی از تعهد ۵۶۰ میلیون دلاری برای بازسازی افغانستان، به اجرا در می‌آید. تهران یکی از بزرگ‌ترین اهدا کنندگان در کنفرانس توکیو در سال ۲۰۰۲ بود که بیشترین تعهد مالی را نسبت به هند، عربستان‌سعودی، امارات، ترکیه، نروژ، سوییس، استرالیا و پاکستان برای بازسازی افغانستان ارائه داد.

مدارس، نیروگاه‌ها، گذرگاه‌های مرزی جدید و جاده‌ها از دیگر پروژه های ایران است. در سال ۲۰۰۵، ایران بزرگراه ۱۲۲ کیلومتری دوغارون-هرات را افتتاح کرد که به عنوان یکی از اصلی‌ترین دروازه های صادرات و واردات به افغانستان بوده است. این پروژه ۶۰ میلیون دلاری توسط «خاتم الانبیا» بازوی سازندگی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ساخته شده که از سال ۲۰۱۰ در لیست تحریم های آمریکا قرار دارد.

در حالی که عمده سرمایه گذاری‌های ایران در مناطق غربی افغانستان نشان دهنده روابط تاریخی و فرهنگی قوی بین ۲ ملت است اما منافع اقتصادی نیز در این اقدامات نقشی قابل توجه دارد، به ویژه در زمانی که ایران تحت تحریم‌های سنگین دولت «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا قرار دارد. ایران در حال حاضر بزرگترین شریک تجاری افغانستان پس از چین و پاکستان است.

فراتر از اهداف اقتصادی و فرهنگی، ایران خواهان بهبود شرایط مرزی خود با افزایش اشتغالزایی وکاهش فقر است تا به این وسیله مهاجرت غیرقانونی از افغانستان کاهش یابد. ایران همچنین به دنبال بهبود دسترسی به مواد اولیه مهم مانند معادن سنگ آهن در غرب افغانستان است.

از طرفی بی ثباتی و تغییرات آب و هوایی موجب شده تا بخش قابل توجهی از استان‌های شرق تا جنوب ایران همچون سیستان و بلوچستان، خراسان، خراسان رضوی و کرمان روند توسعه را کندتر طی کنند. بنابراین پروژه‌های در دست ساخت  مانند راه آهن خواف - هرات و راه آهن چابهار - زاهدان - مشهد  می‌تواند اقتصاد محلی این استان‌ها را تقویت کند.

ایران همچنین توسعه این خط ریلی را راهی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا و بهبود روابط اقتصادی با همسایگان خود می‌داند. این کشور در حال حاضر با ترکمنستان، پاکستان و ترکیه ارتباط ریلی دارد و پیش بینی می‌شود تا پایان سال ۲۰۲۱ حدود ۶ پروژه راه آهن دیگر را نیز به اتمام برساند. پروژه‌های در حال انجام شبکه راه آهن را به آستارا در آذربایجان و بصره در جنوب عراق متصل می‌کند.