کمک روسیه در سوریه، قدرت نرمی که دست کم گرفته شده

نویسنده: جوناتان رابینسون

دیپلماسی ایرانی: تحقیقات پیشین درباره استفاده کم عمق و نمادین روسیه از کمک های بشردوستانه در سوریه اغلب بر روی مرکز آشتی و طرف های درگیری روسیه متمرکز بوده است. اما حدود 25 سازمان روسی دیگر وجود دارند که از زمان مداخله روسیه در درگیری های سوریه، در نقطه ای از این کشور فعالیت می کنند. اکوسیستم خودکفای امدادرسانی روسیه که بی نیاز از کمک های خارجی بین المللی است، بی شک می تواند بر تلاش های رقبای تحت رهبری سازمان ملل متحد تاثیر بگذارد و یک روایت جایگزین درباره فضای بشردوستانه در سوریه به نفع دولت بشار اسد ایجاد کند. تلاش های امدادرسانی روسیه در سوریه که عمدتا تاثیرگذاری آن به صورت ابزار قدرت نرم دست کم گرفته شده، تلاش های سیاسی و نظامی روسیه در سوریه را متنوع و اهداف سیاست خارجی آن را در منطقه تقویت می کند.

روسیه مدت هاست که به ارائه کمک به چشم ابزار سیاست خارجی برای ایجاد وجهه به عنوان یک قدرت معتبر و مسلط پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، می نگرد. کارشناسان سیاسی روس در رابطه با موضع گیری روسیه در قبال سوریه تاکید کرده اند که فعالیت های بشردوستانه برای بهبود چهره روسیه در خاورمیانه هستند. دیگر کشورها هم عمدتا روایت خاص خود را از طریق امدادرسانی ترویج می دهند، اما معمولا نوعی فاصله گذاری بین دولت داری و تلاش های بشردوستانه وجود دارد. برای نمونه، ایالات متحده از آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده برای تامین اعتبار و حمایت از بسیاری از آژانس های سازمان ملل و سازمان های غیرانتفاعی بشردوستانه در سراسر جهان استفاده می کند. این نهادها در برابر هیئت مدیره خود، روش های نظارتی و سایر اهداکنندگان دولتی پاسخگو هستند و قدرت نرم ایالات متحده را در کمک کاهش می دهند. در مقابل، روسیه نهادی معادل آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده ندارد و عضوی از اهدای خوب بشردوستانه که آن هم قدرت نرم را در اقدامات بشردوستانه کاهش می دهد، نیست و از نهادهای متعددی استفاده می کند که ارتباط قوی با دولت یا بودجه دولتی دارند.

مرکز آشتی و طرف های درگیری وزارت دفاع روسیه و آژانس فدرال برای ذخایر دولتی به وضوح با کرملین مرتبطند، اما بسیاری از دیگر سازمان های دیگر و در امدادرسانی و روسای آنها به مسکو پاسخگو هستند. این افراد به طور معمول سیاستمداران حامی کرملین هستند یا به عنوان مشاور با دفتر رئیس جمهوری ارتباط دارند. از جمله این افراد می توان به اوجنی الکساندروویچ پریماکف، رئیس ماموریت بشردوستانه روسیه، و سابلین دمیتری وادیموویچ، معاون سازمان برادری کهنه سربازان ارتش سوریه، اشاره کرد.

روسیه از طریق همین اکوسیستم امدادرسانی، یک ابزار اصلی قدرت نرم در سوریه ایجاد کرده است؛ ابزاری بسته و فارغ از نفوذ خارجی. درست همانطوری که روسیه از مذاکرات آستانه برای اولویت دادن به منافع خود در روند ژنو استفاده کرد، از این سیستم امدادرسانی محافظت شده نیز برای رقابت با سیستم موجود تحت رهبری سازمان ملل در سوریه استفاده می کند.

سیستم امدادرسانی روسیه همچنین تلاش های جامعه گسترده تر بشردوستانه را بی ارزش می کند. ارتباط نزدیک بین دولت روسیه و سازمان های امدادرسانی روسیه خطوط بی طرفی و استقلال که دو اصل اساسی در اقدامات بشردوستانه به صورت مکانیزمی مهم برای اطمینان از ایمنی افراد درگیر در خدمات رسانی و افراد دریافت کننده خدمات هستند را محو می کند. تمرکز کمک های روسیه بر تامین به جای تاثیرگذاری همچنین می تواند اعتماد عمومی به کل سیستم امدادرسانی را از بین ببرد.

استفاده مشکل ساز روسیه از اقدامات بشردوستانه به عنوان یک ابزار قدرت نرم در سوریه احتمالا همچنان ادامه خواهد یافت؛ با این حال، راهکارهایی برای مقابله با یا کاهش این تهدید وجود دارد: اول و مهم ترین آنها این است که استفاده روسیه از کمک به عنوان ابزاری برای قدرت نرم نباید دست کم گرفته شود. تلاش های امدادرسانی روسیه در سوریه و سایر مناطق، نفوذ جهانی روسیه را تقویت می کند. دوم، هرگونه تعامل با روسیه باید با احتیاط انجام شود؛ به ویژه پزشکان دیگر نهادهای بشردوستانه جهانیی ممکن است سهوا به استفاده سیاسی روسیه از امدادرسانی وجهه قانونی دهند. سوم، لازم است تلاش هایی با هدف کاهش نفوذ روسیه بر فضای انسانی در سوریه صورت بگیرد و مسکو برای واگذاری ماموریت های امدادرسانی به بازیگران غیرنظامی تحت فشار قرار بگیرد. چهارم، اولویت تلاش ها باید در جهت ارتقاء ارزش گذاری روسیه بر اصول بشردوستانه باشد و نه در جهت ایجاد مانعی برای تلاش های نظامی و سیاسی در سوریه. باید به روسیه درباره لزوم خودداری از نادیده گرفتن اصول و اینکه امدادرسانی ابزاری مهم برای اعتمادسازی و مشارکت های طولانی مدت در صحنه های مختلف است، آموزش داده شود. در یک جهان ایده آل، روسیه می تواند بیاموزد که بدون آسیب رساندن به اکوسیستم امدادرسانی هم مقاومت در برابر هرگونه تغییر بالقوه در روابط آن با سوریه ممکن است. 

قدرت تلاش های نظامی و سیاسی روسیه این توهم را برای این کشور ایجاد کرده که از انحصار دولت سوریه بر منظر بشردوستانه در این کشور در امان است. با این حال، فیل موجود در اتاق را نمی توان نادیده گرفت: دولت بشار اسد در دمشق کنترل هر گونه کمکی که در سوریه ارائه می شود را تحت کنترل داشته و دارد و مساله فقط این است که هنوز درباره اعمال نظرات خود بر امدادرسانی های روسیه تصمیمی نگرفته. بیش از هر مساله دیگری، برای حمایت و امدادرسانی حقیقی به مردم سوریه لازم است که این وضعیت انحصار تغییر کند.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34