احتمال نتیجه عکس عادی سازی روابط برای ایالات متحده (بخش اول)

نویسنده: یاسمین فاروک

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، به شدت عربستان را تحت فشار گذاشته تا در عادی سازی روابط با اسرائیل در مسیر دیگر کشورهای عربی گام بردارد. اما شاید سعودی ها هنوز برای چنین کاری آماده نباشند؛ اگرچه برخی رسانه ها و روحانیون عربستان به طور رسمی از توافق های اخیر بین اسرائیل و چند کشور عربی حاشیه خلیج فارس حمایت کرده اند که نشان دهنده تغییر رویکرد در این کشور است. با این حال، سخنرانی سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان، در 23 سپتامبر در مجمع عمومی نشان داد که رویکرد سنتی هنوز بر قوت خود باقی است. بیانیه های رسمی سعودی هم نشان می دهند که اگر قرار باشد روابط عادی شود، شرایط آن بر اساس پارامترهای «برنامه صلح عرب و قطعنامه های بین المللی» تعیین خواهد شد.

یک زنجیره مشکوک از وعده ها

عادی سازی و رسمی شدن روابط عربستان و اسرائیل به هر دو طرف در دستیابی به یک سری اهداف استراتژیک و نظامی کمک می کند؛ اما اگر ریاض و تل آویو رابطه برقرار کنند، نتیجه لزوما تغییر رویکرد آنها نخواهد بود و ممکن است حتی تحولات بعدی به نفع هیچ یک نباشد. در تبلیغات برای عادی سازی روابط این دو، شش هدف کلی مطرح شده که احتمال دستیابی به آنها به شدت اندک است.

1. تاثیر عادی سازی در ایجاد صلح یا ثبات در خاورمیانه: اول اینکه عادی سازی نمی تواند به صلح منجر شود. طرفداران الگوی عادی سازی روابط اسرائیل و کشورهای عربی خلیج فارس معتقدند که چنین کاری یکی از «غیرصلح آمیزترین مناطق جهان» را به صلح می رساند. با این حال، در هیچ کدام از توافق های عادی سازی روابط به «ضعف های اساسی» که باعث خشونت و بی ثباتی در منطقه شده اند از جمله اسرائیل، سرزمین های فلسطین و عربستان سعودی، پرداخته نشده است. در یک دهه گذشته اکثر کشورهای عربی (از جمله عربستان) اعتراضات گسترده علیه حکومت های ظالم و فاسد را شاهد بوده اند و حکومت ها هم در بیشتر موارد با خشونت به آنها پاسخ داده اند. در برخی موارد جنگ های داخلی و مداخلات خارجی هم وجود داشته است. اما نابرابری های که عامل اعتراضات بودند، هرگز از بین نرفتند. رژیم های عربی برای سرکوب داخلی، و نه جلوگیری از بی ثباتی در منطقه، به حمایت ایالات متحده و اسرائیل نیاز دارند. عربستان همچنین انتظار دارد که در صورت عادی سازی روابط، ایالات متحده و هم اسرائیل همکاری دفاعی و امنیتی را با آن ارتقا دهند. سعودی ها در مقابله با ایران می توانند از چنین همکاری ارتقاء یافته ای و همچنین از مهارت اسرائیل در جنگ های نامتقارن بهرمند شود. اما سابقه اسرائیل و عربستان در رفتار با غیرنظامی ها خوب نیست و همکاری آنها به هیچ وجه نوید صلح را نمی دهد.

2. همخوانی عادی سازی با منافع ایالات متحده در خاورمیانه: دوم اینکه احتمال دارد توافق بین اسرائیل و عربستان کاملا به نفع ایالات متحده نباشد چون هر دوی آنها مداخله آمریکا فراتر از توان آن را خواستار هستند. منافع اسرائیل و عربستان در منطقه باهم می خواند، اما با منافع ایالات متحده یکسان نیست. هر دوی آنها می خواهند آمریکا یک هژمون نظامی فعال در منطقه بماند و می خواهند از عقب نشینی نظامی آمریکا در خاورمیانه جلوگیری کنند. اسرائیل و عربستان خواستار رویکرد نظامی آمریکا در مهار و حتی شکست دادن ایران هستند. هر دو فعالانه برای رویکرد شدیدالحن تر آمریکا در قبال ایران و برنامه هسته ای آن لابی گری می کنند و در تلاش برای محدودسازی افزایش نفوذ ایران در منطقه، منافع ایالات متحده را نادیده می گیرند. آنها همچنین خواهان مشارکت فعالانه آمریکا در جنگ علیه تروریسم در منطقه هستند، اما همکاری سایبری و اطلاعاتی اسرائیل با عربستان به این معنی است که تعریف تروریسم به مرور مخالفان سیاسی غیرخشونت آمیز رژیم سعودی و مخالفان عادی سازی روابط با اسرائیل را شامل خواهد شد. بدین ترتیب، ایالات متحده عملا منابع خود را برای «رقابت استراتژیک منطقه ای، و نه تروریسم» هزینه خواهد کرد. در همین حال، اسرائیل و عربستان در حال گسترش روابط خود با رقبای استراتژیک ایالات متحده مانند روسیه و چین هستند. این همکاری تاکنون محدود و اکثرا اقتصادی بوده است. اما چنین همکاری های همیشه شفاف نیستند و این امکان وجود دارد که به همکاری های گسترده تر اطلاعاتی و نظامی تبدیل شوند. واشنگتن امیدوار است با تشویق شرکای منطقه ای خود به عادی سازی روابط، فشار و هزینه های دفاعی را در یک شبکه دفاعی متحد منطقه ای تقسیم کند؛ اما نه اسرائیل و نه عربستان حتی با حمایت امارات متحده عربی، نمی توانند آن نوع چارچوب امنیتی منطقه ای که ایالات متحده در ذهن دارد را هدایت کنند. جدای از بی اعتمادی و رقابت گسترده در منطقه، بیشتر کشورهای حاشیه خلیج فارس بر سر نحوه برخورد با ایران، با ایالات متحده و عربستان سعودی و اسرائیل اختلاف نظر دارند.

3. تاثیر عادی سازی بر میانه روی یا آزادی در داخل عربستان: سوم ینکه هیچ دلیل قابل استنادی مبنی بر حمایت شهروندان سعودی از عادی سازی وجود ندارد. در روایت های جدید، عادی سازی روابط با اسرائیل به عنوان بخشی از تعدیل رویکرد عربستان مطرح می شود؛ اما مساله اینکه است که در حال حاضر عادی سازی روابط با اسرائیل با روش «شوک درمانی» محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، و مقابله او با مخالفان داخلی همخوانی دارد. جامعه سعودی آنقدری که به دیگر اصلاحات مانند توانمندسازی زنان یا حتی مبارزه با فساد اهمیت می دهد، خواستار رابطه با اسرائیل نیست. به علاوه، مساله فلسطین هنوز اهمیت دارد و هر گونه استفاده اسرائیل از نیروی نظامی علیه فلسطین یا تغییر رویکرد سیاسی در منطقه می تواند مردم را در عربستان به واکنش وا دارد. از نظر بیشتر عربستانی ها، عادی سازی روابط و غربی شدن مطابق میل ترامپ، زیادی روی و حتی نگران کننده است. چنین اقدامی برخلاف حمایت مردمی می تواند سایر تحولات اقتصادی و مذهبی امیدوار کننده و مورد نیاز پادشاهی را بی اعتبار کند چرا که روایت افراط گرایان از انگیزه های سیاسی علیه اسلام درباره اصلاحات ولیعهد را تقویت می کند. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: کارنگی اهداء برای صلح بین الملل / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34