همکاری استراتژیک با چین، تنها راه برون رفت از بحران

نویسندگان: فرناز فصیحی و استیون لی مایرز

دیپلماسی ایرانی: ایران و چین بی سر و صدا پیش نویس یک توافق همکاری های گسترده اقتصادی و امنیتی تنظیم کرده اند که راه را برای میلیاردها دلار سرمایه گذاری چین در بخش انرژی و دیگر بخش های اقتصاد ایران هموار و در تلاش های ایالات متحده برای منزوی کردن دولت ایران در رابطه با جاه طلبی های هسته ای و نظامی آن اختلال ایجاد می کند. 

این مشارکت که جزئیات آن در توافقی 18 صفحه ای آمده، حضور چین در بخش های بانکداری، ارتباطات مخابراتی، بنادر، خطوط ریلی و ده ها پروژه دیگر را به طور قابل توجهی افزایش می دهد. در مقابل، به گفته یک مقام ایرانی و یک بازرگان نفت، چین در 25 سال آینده نفت ایران را با تخفیف خریداری خواهد کرد. این سند همچنین به توصیف عمیق تر همکاری های نظامی می پردازد که به طور بالقوه می تواند جای پای چین را در منطقه ای که در چند دهه گذشته مشغله استراتژیک ایالات متحده بوده، تقویت کند.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، هفته گذشته گفت که این مشارکت که برای اولین بار در جریان سفر سال 2016 شی جینپینگ، رئیس جمهوری چین، به ایران مطرح شده بوده، در ماه ژوئن در کابینه رئیس جمهوری حسن روحانی تصویب شده است. این توافق هنوز برای تصویب نهایی تحویل پارلمان یا جزئیات آن علنی نشده و همین مساله گمانه زنی ها درباره احتمال ارائه امتیازات گسترده به چین را در پی داشته است. در چین هم هنوز جزئیات توافق منتشر نشده است. 

اگر این بسته همکاری اجرایی شود، می تواند مناقشات جدید و احتمالا خطرناکی در درگیری های کنونی بین چین و ایالات متحده ایجاد کند. این توافق همکاری ضربه بزرگی به سیاست تهاجمی دولت دونالد ترامپ علیه ایران به شمار می رود. تحریم های آمریکا بعد از خروج از برجام در قطع دسترسی اقتصاد ایران به سرمایه گذاری و تجارت خارجی موفق عمل کرده اند؛ اما در عین حال، ایران را به سمت نزدیکی بیشتر با چین سوق داده اند.

به نظر می رسد چین ضعف آمریکا در میانه تلاش های آن برای جلوگیری از وقوع رکود اقتصادی و درگیری ها با شیوع کرونا و انزوای فزاینده بین المللی را حس کرده است. پیش نویس توافق با ایران نشان می دهد که برخلاف بیشتر کشورها، چین توانایی مخالفت و مقابله با آمریکا را دارد. در ابتدای این توافق نوشته شده: «دو فرهنگ باستانی آسیا، دو شریک در بخش های تجاری، اقتصادی، سیاست، فرهنگ و امنیت با چشم انداز مشابه و منافع دوجانبه و چندجانبه مشترک، یکدیگر را شریک استراتژیک در نظر می گیرند.»

طبق اظهارات دو مقام آگاه از جزئیات توافق، سرمایه گذاری های چینی در ایران در 25 سال آتی بالغ بر 400 میلیارد دلار خواهد بود که این مساله می تواند به اقدامات تنبیهی بیشتر آمریکا علیه شرکت های چینی بینجامد. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در پاسخ به سوالات مربوط به پیش نویس توافق نوشت: «دولت چین با موافقت یا ترغیب شرکت های چینی به تعامل های تحریم شده با ایران، هدف اعلام شده خود در افزایش ثبات و صلح را تضعیف می کند.» ایالات متحده همچنین درباره گسترش کمک های نظامی، آموزش و به اشتراک گذاری اطلاعات بین چین و ایران با نگرانی می نگرد. کشتی های جنگی آمریکا پیش از این توافق هم در آب های شلوغ خلیج فارس با نیروهای ایرانی درگیر بوده و ادعای مناقشه آمیز چین درباره دریای چین جنوبی را به چالش می کشیده اند.

ژائو لیجیان، یک سخنگوی وزارت امور خارجه چین، اخیرا درباره احتما حصول توافق گفته: «چین و ایران دوستی دیرینه دارند و دو طرف درباره توسعه روابط دوجانبه در ارتباط بوده اند. ما آماده همکاری با ایران برای ارتقای تدریجی همکاری های عملی هستیم.»

نزدیک به 100 پروژه مطرح شده در پیش نویس توافق با جاه طلبی های شی برای گسترش نفوذ اقتصادی و استراتژیک در سراسر اوراسیا از طریق «ابتکارعمل کمربند و جاده» که یک برنامه کمک و سرمایه گذاری گسترده است، همخوانی دارد. پروژه ها از جمله فرودگاه ها، خطوط ریلی سریع السیر و مترو بر زندگی میلیون ها ایرانی تاثیر خواهند گذاشت. چین همچنین می تواند مناطق آزاد تجاری در ماکو در شمال غربی ایران، در آبادان که رودخانه کارون در آن جاری است و به خلیج فارس می ریزد و در جزیره قشم را توسعه دهد. این توافق همچنین پیشنهادهایی برای ایجاد زیرساخت های شبکه نسل پنجم ارتباطات، سیستم جدید موقعیت یابی جهانی چین و کمک به مقامات ایرانی برای کنترل بیشتر فضای مجازی را شامل می شود.

پیشروی چین در جهت سرمایه گذاری های بیشتر در ایران نشانه عدم تحمل رویکرد دولت ترامپ به ویژه در رابطه با خروج از برجام است. چین بارها از آمریکا خواسته برجام را حفظ کند و شدیدا تحریم های یک جانبه آمریکا علیه ایران را محکوم کرده است.

علی قلی زاده، محقق انرژی ایران در دانشگاه علم و فناوری چین در پکن، گفت: «ایران و چین هر دو این قرارداد را یک مشارکت استراتژیک نه فقط برای پیشبرد منافع خود که در رویارویی با ایالات متحده می نگرند. این اولین مرتبه است که ایران سعی می کند یک قدرت جهانی را به عنوان متحد در کنار خود داشته باشد.»

اما این مشارکت پیشنهادی مناقشات بسیاری را در ایران در پی داشته است. وزیر امور خارجه که اکتبر گذشته برای مذاکره به پکن سفر کرده بود، هفته گذشته با سوالات خصمانه نمایندگان مجلس روبه رو شد. محمد جواد ظریف گفته است که توافق برای تصویب نهایی در اختیار مجلس گذاشته خواهد شد. دو مقام ایرانی گفته اند که این توافق از حمایت آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران، برخوردار است.

حامیان مشارکت استراتژیک در ایران می گویند با توجه به گزینه های اقتصادی محدود کشور، سقوط آزاد ارز، و چشم انداز تیره لغو تحریم های آمریکا، توافق با چین می تواند نجات بخش باشد. فریدون مجلسی، دیپلمات سابق ایران، گفت: «همه مسیرها به روی ایران بسته است. تنها راه باز چین است. تا زمانی که تحریم ها برداشته نشوند، این توافق بهترین گزینه است.»

منبع: نیویورک تایمز / مترجم: طلا تسلیمی