شکنندگی روابط عربستان و آمریکا

نویسنده: پاتریک ساهاکیان، کارشناس ارشد علوم سیاسی و روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: اقتصاد وابسته به صادرات مواد خام (نفت)، کشورهای جهان سوم را در شرایط وابستگان اقتصادی به بازار مصرف این کالاها قرار می دهد. این نوع وابستگی، مانع از توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی برای این رده کشورهاست. باور به استقلال سیاسی برای رهبران این کشورها، توهمی بیش نیست و تصمیمات سیاسی این کشورها نیز تحت تاثیر سیاست رهبران بازار مصرف اتخاذ می شود.

ویژگی های؛ الف- عدم توانایی تولید قدرت نظامی مستقل و وابستگی به لحاظ تامین این توانایی از طریق بازار عرضه توانمندی قدرت نظامی، ب – به واسطه عدم خود اتکایی، بیم از عدم توانایی عرضه مواد خام منجر به وابستگی سیاسی به کشورهای خریدار، مولفه هایی هستند که امنیت این گونه کشورها را وابسته می کند.

بر اساس نظرات گروه استثنا باور آمریکا، ایالات متحده به عنوان یک کشور استثنایی هرگز به عضویت اتحادها در نمی آید و در صورتی که لازم باشد و منافع ایالات متحده را تامین کند، با آن اتحاد همکاری را شروع و پس از حصول منافع از آن خارج می شود. پس به راحتی می توان دریافت، ایالات متحده را نمی توان متحد استراتژیک دائمی کشورهای منطقه، خصوصا عربستان دانست. اتحاد این کشور با کشورهای عربی منطقه صرفا همکاری به واسطه منافع اقتصادی است.

نظام اقتصادی ایالات متحده، نظامی مبتنی بر لیبرالیسم است. تصمیمات سیاسی این کشور با در نظر گرفتن اولویت های اقتصادی اتخاذ می شود. نحله ای از تئوری های لیبرالیست همکاری کشورها را ناشی از همکاری های اقتصادی و سیاست های سرمایه داری (کاپیتالیست) می دانند. در این راستا می توان مولفه اقتصاد را به عنوان عامل همگرایی و وحدت دانست. همکاری های اقتصادی، زمینه همکاری های سیاسی در بین بازیگران دولتی بوده و این رفتار امنیت اقتصادی و سیاسی کشورها را تامین خواهد کرد.

شیوع ویروس کویید 19 و فراگیری آن زمینه نابسامانی های اقتصادی را برای کشورها به ارمغان آورد. کشور دارنده بالاترین تراز تجاری دنیا نیز از این قاعده مستثنی نشد. در آمریکا، در کنار بی کاری، تعطیلی واحدهای تولیدی، کاهش درآمدهای مالیاتی و ... کاهش ناگهانی قیمت نفت نیز تاثیر به سزایی در نابسامانی اقتصاد این کشور داشت.

ریسک همکاری عربستان با دیگر قدرت های اقتصادی جهان و عدم پیروی این کشور از سیاست نفتی آمریکا را می توان به واسطه عدم چیرگی ایالات متحده بر بازار جهانی دانست. وجود بازارچین و دیگر کشورها برای عرضه نفت، عربستان را با یک بازار دیگر مواجه و انحصار آمریکا را شکست. اما عربستان در کنار امنیت اقتصادی، نیاز به امنیت نظامی دارد. رفتار این روزهای بن سلمان، به عنوان دارنده قدرت در این کشور، خوشایند واشنگتن نیست.

کاهش بیش از حد قیمت نفت، ناشی از شیوع ویروس کرونا و عدم کاهش تولید کشورهای موثر اوپک (عدم پیروی عربستان از سیاست کاهش تولید که توسط آمریکا به عربستان دیکته شده بود) و در کنار آن صادرات نفت عربستان به چین و کشورهای آسیایی، زمینه اختلافات بین عربستان و آمریکا را یک بار دیگر شدت بخشید. از طرفی بار هزینه های نظامی آمریکا در منطقه، توان این کشور را برای ساماندهی اقتصاد آسیب دیده از کرونا با محدودیت مواجه کرده است.  

تقاضای سناتور آمریکایی از ترامپ مبنی بر خارج کردن سخت افزارهای نظامی از عربستان در شرایطی که در روزهای گذشته دو اسکادران این کشور از منطقه غرب آسیا خارج شده اند، تامین امنیت نظامی عربستان را برای رهبران این کشور با نگرانی مواجه ساخته است. استقرار بخشی از سخت افزارهای در خاک عربستان برای تامین امنیت پالایشگاه نفتی آرامکو این کشور است. این در حالی است که سال گذشته، نیروهای یمنی در پاسخ به تجاوزات نیروهای ائتلاف به سرکردگی عربستان به خاک این کشور، خسارات سنگینی به این پالایشگاه وارد کرده بودند.

رئیس‌جمهوری آمریکا که به ائتلافش با عربستان پایبند است، اما اخیرا به صورت علنی سؤال کرده که آیا آمریکا باید امنیت نفت عربستان را تأمین کند درحالی که بیشتر نفت عربستان به چین و کشورهای آسیایی صادر می‌شود و نه به اروپا و آمریکا. این رفتار ایالات متحده زنگ خطری برای عربستان تلقی می شود.

امنیتی کردن، جا انداختن بین الاذهانی تهدید وجودی با چنان برجستگی است که اثرات سیاسی اساسی داشته باشد. بسیاری از اندیشمندان این اقدام را سیاسی کردن می دانند. آمریکا با ایجاد تنش های منطقه ای سعی دارد شرایط را برای عربستان امنیتی جلوه دهد. اتخاذ تدابیری برای ایجاد زمینه های همکاری های منطقه ای و دوری از هرگونه تنش، می تواند کارگشای تامین امنیت عربستان و راهی برای رهایی از وابستگی باشد. رهایی خود چهره غیر مادی امنیت در مباحث سیاست بین الملل محسوب می شود.