برنامه ترامپ برای خاورمیانه عملی نمی شود (بخش اول)

دیپلماسی ایرانی: در ماه جولای سال 2019 جیسون گرینبلات، فرستاده وقت رئیس جمهوری دونالد ترامپ به مذاکرات اسرائیلی-فلسطینی در یکی از نشست های متداول سه ماهه شورای امنیت سازمان ملل درباره خاورمیانه شرکت کرد و در ارائه توضیحاتی درباره روند صلح دولت ترامپ به حضار حیرت زده گفت که ایالات متحده دیگر به «افسانه» اجماع بین المللی درباره مساله اسرائیل و فلسطین احترام نمی گذارد. گرینبلات تا حدی پیش رفت که قطعنامه 242 شورای امنیت که اساس مذاکرات 50 ساله عرب-اسرائیلی را تشکیل می دهد و هر توافقی که اسرائیل در این مذاکرات به دست آورده از جمله معاهده های صلح با مصر و اردن، مورد حمله قرار داد. او از واژه گزینی مبهم در این قطعنامه که در چند دهه گذشته از اسرائیل در برابر خواسته های اعراب مبنی بر تخلیه کامل سرزمین های اشغالی محافظت کرده، انتقاد کرد و گفت: «این اظهارات قدیمی با هدف ممانعت از پیشروی و مذاکرات مستقیم تنظیم شده اند.» او همچنین اظهار داشت که این قطعنامه به جای اینکه فرصتی برای صلح حقیقی در منطقه باشد، به آن آسیب زده است.

این اظهارات حساب شده بودند. گرینبالت تحت هدایت های جرد کوشنر، داماد ترامپ و مشاور ارشد او در خاورمیانه، سعی داشت موضوع بحث را به «آغاز مذاکراتی جدید و واقع گرایانه» عوض کند. قطعنامه های سازمان ملل متحد، قوانین بین الملل، اجماع جهانی، همه و همه بی ربط بودند. ایالات متحده دیگر نمی خواست از راه حل دو کشوری برای مناقشه، یعنی کشور مستقل یهودی در کنار کشور فلسطینی که مردمان آنها در صلح و امنیت زندگی کنند، حمایت کند.

ارائه گرینبلات بخشی از یک کمپین گسترده تر دولت ترامپ در راستای فراموش کردن گذشته و ایجاد نظمی جدید در خاورمیانه بود. به نظر می رسد استراتژیست های دولت ترامپ به برنامه ای هوشنمندانه برای رئیس جمهوری رسیده اند که از پاسخ های ساده و بدون هزینه خوشش می آید. ایالات متحده می تواند به عقب نشینی از منطقه ادامه دهد، اما با عواقبی هم مواجه نشود چراکه اسرائیل و عربستان سعودی مسیر آن را ادامه خواهند داد و جای خالی را پر خواهند کرد. ایالات متحده مسئولیت برخورد با ایران را که منشاء بی ثباتی در منطقه می داند، در شام و در خلیج فارس به اسرائیل و عربستان می سپارد. و منافع مشترک ریاض و تل آویو در مواجهه با تهران روابط دوجانبه بین آنها را بهبود می بخشد و امکان ایجاد اتحادی تاکتیکی با جهان عرب سنی را برای اسرائیل فراهم می آورد. بدین ترتیب، نیروهای نیابتی واشنگتن خواسته های آن را انجام می دادند و دولت ترامپ می توانست با کمترین هزینه نظم جدید مطلوب خود را به اجرا بگذارد. اما این دیدگاه تخیلی بیش نبوده و نیست.

هنری کیسینجر، وزیر خارجه ایالات متحده در میانه دهه 1970 که این کشور شکست در ویتنام را متحمل شده بود، موفق شد اساس نظم جدید خاورمیانه تحت رهبری آمریکا را پایه ریزی کند. ابزار اصلی او دیپلماسی فعالانه برای آشتی دادن اسرائیل و همسایگان عرب آن بود. می توان گفت تلاش های او از بسیاری جهات موفق بودند و به معاهده هایی صلح آمیز بین اسرائیل و مصر و اسرائیل و اردن و یک توافق اولیه با فلسطینی ها انجامیدند. با این حال، پیشرفت در این زمینه در قرن 21 در پی یک سری تحولات در منطقه از جمله جنگ عراق که به افزایش قدرت و نفوذ ایران در منطقه انجامید و ظهور داعش در پی بی ثباتی های ناشی از جنگ، متوقف شد.

تفاوتی نداشت که چه کسی در انتخابات ریاست جمهوری 2016 ایالات متحده پیروز شود؛ به هر حال، با چشم انداز دیپلماتیک جدیدی در خاورمیانه مواجه بود. اما اگرچه همه دولت های اخیر ایالات متحده به شرایط در منطقه از طریق تلاش برای بازسازی نظم ایجاد شده توسط کیسینجر که در راستای منافع ایالات متحده بود پاسخ داده بودند، دولت ترامپ تصمیم گرفت هرآنچه که از این نظم باقی مانده بود را نیز به کلی نابود سازد. این یک اقدام بی محابا یا سیاست گذاری محلی نبود که شکل خط مشی رسمی به خود گرفته باشد، بلکه تخریبی خلاقانه بود که زمینه را برای ساختار دیپلماتیک جدید آماده می ساخت. تبلیغات برای آمریکا خوب به نظر می رسیدند، اما توهمی بیش نبودند.

دولت ترامپ دوست دارد خود را چشم و گوش باز با ذهنی پذیرا بخواند که همه حقایق تلخی که دیگران از مواجهه با آنها خودداری می کنند را می پذیرد. اما در حقیقت، درک آن از خاورمیانه آنقدر ابتدایی است که همه تلاش هایش در منطقه به شکستی بزرگ تبدیل شده اند. همانند بسیاری مواقع در گذشته، محلی های فریب کار خارجی بی خبر از همه جا را به دستاویزی برای پیشبرد دستورکارهای خود تبدیل کرده اند و در آخر کار، این آمریکایی ها هستند که هزینه این تحولات را خواهند پرداخت. سیاست گذاری های خاورمیانه دولت ترامپ هرگز نمی توانستند یک نظم جدید منطقه ای و ثبات ایجاد کنند و صرفا به تخریب نظم قدیمی انجامیده اند. البته همه این اتفاقات با کمپین کلی ترامپ درباره خلاصی از نظم بین المللی لیبرال و برقراری قانون جنگل همخوانی داشته اند. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: فارن افرز / مترجم: طلا تسلیمی