خیز روسیه برای تسلط بر نفت و گاز سوریه

نویسندگان: رئوف ممدوف و تئودور کاراسیک

دیپلماسی ایرانی: بحران سوریه وارد مرحله جدیدی شده که در آن پیروز مناقشه حکومت اسد است. بازیگران تعیین کننده جنگ داخلی سوریه، حضور خود را در بازسازی برخی مناطق مختلف سوریه اعلام کرده اند – هر چند که آنها در برخی حوزه های مورد مناقشه با یکدیگر در حال نبرد هستند.

با وجود اختلافات بین اروپا و روسیه؛ اما جامعه بین المللی درصدد بازسازی اقتصاد ویران شده سوریه است. ذی نفعان مناقشه متعهد به بازسازی سوریه شده اند اما بر سر ابزار و مکانیسم های احیای اقتصاد سوریه به قبل از جنگ، بازگشت میلیون ها پناهنده و سرمایه گذار خارجی به این کشور دارای اختلاف نظر هستند.  

تاکنون، حکومت بشار اسد به دلیل کمک ایران در زمینه خطوط اعتباری تا حدودی توانسته است اقتصاد خود را مدیریت کند. اما با شروع کمپین «فشار حداکثری» توسط دولت ترامپ علیه ایران، جریان کمک های مالی از سوی تهران به سوریه قطع شده و همین امر زمینه کمبود شدید سوخت در حلب، دمشق و شهرهای بزرگ را فراهم کرده است. نیروهای دولتی سوریه برای تصرف دوباره مناطق نفتی خود بارها به سرزمین هایی که تحت کنترل داعش و سپس نیروی دموکراتیک سوریه بود؛ حمله کردند. زمانی که این مناطق تحت کنترل نیروی دموکراتیک سوریه درآمد، گروه واگنر – یک شرکت نظامی خصوصی روسیه – برای جذب تاسیسات گازی کونوکو و چاه های تولیدات نفت مجاور در نزدیکی میدان تابیه در دیرالزور تلاش کردند. اما روسیه فاجعه بزرگی را تجربه کرد. شرکت نظامی خصوصی روسیه که بیش از اندازه گسترش یافته بود، تقریبا با مرگ 400 پیمانکار این شرکت توسط نیروهای آمریکایی به کار خود پایان داد. بنابراین این برای شرکت های نظامی خصوصی روسیه به علاوه واگنر یعنی آر.اس.بی و وزارت دفاع روسیه یک درس ارزشمندی بود. 

فضای انرژی مورد مناقشه سوریه

تا زمان بررسی های دقیق تجاری آمریکا در ماه سپتامبر؛ دولت سوریه همچنان از نیروهای دفاع دموکراتیک سوریه نفت خریداری می کرد. هر چند که گزارش های متعددی در مورد فروش نفت به نیروهای حکومت سوریه در مناطق مجاور از سوی معامله گران محلی وجود دارد، اما بخش اعظم نفت توسط نیروی دموکراتیک سوریه از طریق کامیون به بخش های کُرد عراق فرستاده شده است. در 5 ماه مه، تانکرهای ایران به سمت بندر بانیاس سوریه حرکت کردند و بعد از خاموش کردن فرستنده های خود، محموله را تخلیه کردند که این امر نشانگر اولین تحویل نفت ایران به سوریه از اول ژانویه است. بنابراین با توجه به وضعیت اقتصادی آشفته ایران پس از عدم تمدید معافیت های نفتی توسط دولت ترامپ، اسد باید به متحد ثروتمند نفتی دیگر خود یعنی روسیه تکیه کند. 

ورود روسیه

از لحاظ تاریخی؛ شرکت های روسیه در صنعت انرژی سوریه نقش مهمی ایفا کرده اند. استروی ترانس گاز (شرکت مهندسی مصرف روسیه) از اوایل دهه 2000  اقدام به سرمایه گذاری در سوریه کرد. گنادی تیمچنکو، مالک این شرکت از دوستان نزدیک ولادیمیر پوتین است. در واقع روابط نزدیک وی با کرملین، زمینه پیروزی وی را در پروژه های خط لوله صادرات عمده گازپروم و سایرین مانند یامال اروپا، بلو استریم، نرد استریم و ترک استریم فراهم کرده است. 

در سوریه، استروی ترانس گاز در تکمیل خط لوله گاز عرب از سال 2008 تا امتداد اردن و سوریه و همچنین گسترش جریان گاز مصر به داخل سوریه نقش مهمی ایفا کرده است. سال بعد به صورت موفقیت آمیز واحد پردازش گاز جنوب در هایان (منطقه 30 مایلی حمص) را راه اندازی کرد. توسعه حوزه پالمیرا توسط این شرکت در مشارکت با شرکت گاز سوریه، در افزایش تولیدات گاز سوریه نقش داشته و متعاقب آن سهم گاز طبیعی در تولید برق را افزایش داده است. پس از ارائه وضعیت ترجیحی به شرکت های روسیه در سال 2016، این شرکت فعالیت خود را در بخش انرژی افزایش داده است. این شرکت دوباره دومین کارخانه پردازش گاز در نزدیکی رقه در سال 2017 را بازسازی کرد و همچنین آنها در قرارداد مدرن سازی پالایشگاه ها در دو استان بزرگ سوریه یعنی بانیاس و حمص پیروز شده اند. اخیرا، این شرکت یک قرارداد 50 ساله ای برای توسعه حوزه فسفات در پالمیرا و توسعه بندر طرطوس امضا کرده است.
 
اگرچه سوریه بازیگر قدرتمندی برای نفت و گاز نیست، اما برای منافع انرژی عیمق روسیه به دلائل زیر بسیار مهم است: نخست سوریه نقش کلیدی در محور دیپلماسی انرژی مسکو ایفا می کند. ثانیا، سوریه از دریچه حوزه نفت و گاز به خصوص در مدیترانه شرقی از پتانسیل گسترده ای برخوردار است. سوریه بدون شک به روسیه برای تامین انرژی در آینده قابل پیش بینی نیاز خواهد داشت. همچنین سوریه برای توسعه بیشتر شبکه های انرژی که اخیرا تحت تسلط روسیه است به این کشور نیاز فوری دارد.

از بعد اقتصادی، همانطور که ایران به دلیل تحریم های شدید آمریکا تحت فشار قرار دارد، روسیه می تواند نقش مهمی را در عرصه انرژی نوظهور مدیترانه شرقی ایفا کند. قراردادهای روسیه با سوریه برای اجاره 49 ساله بندر طرطوس، استفاده مجدد از پایگاه هوایی حمیمیم، توانایی روسیه را برای حفاظت از زیرساخت های انرژی نوظهور خود افزایش داده است. همچنین روسیه می تواند با بهره برداری از دارایی های دریایی و هوایی خود به شیوه نامتقارن، نفوذ خود را افزایش دهد و برای حفظ منافع ملی خود از آن برای عملیات ایذایی یا توقف محموله ها تحت مفهوم «حاکمیت روسیه» بهره ببرد. اما نخست و مهم تر از همه روسیه باید از نیازهای انرژی سوریه حمایت کند.

منبع: اینترنشال پالسی دایجست/علیرضا علیپور