اروپا و اجرای برجام در گام نخست

پس از ماه ها کش و قوس، سرانجام تروئیکای اروپا از سازوکار ویژه مالی خود تحت عنوان «اینستکس» رونمایی کرد؛ سازوکاری که هر چند در آغاز عرضه کالاهای اساسی همچون دارو، غذا و محصولات کشاورزی را تسهیل می کند اما در نهایت این روند توسعه و تکامل خواهد یافت.
به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، سه کشور اروپایی عضو برجام شامل آلمان، فرانسه و انگلیس که قرار بود تا میانه آبان ماه «سازوکار ویژه مالی» (SPV) را به اجرا گذارند، با تاخیری چند ماهه بالاخره سازوکار مذکور را تحت عنوان دیگری پیاده سازی کنند. 
در بیانیه ای که وزرای امور خارجه این سه کشور عضو اتحادیه اروپا روز پنجشنبه (11 بهمن ماه) در خصوص آغاز به کار کانال ویژه مالی با ایران انتشار داد، آمده بود که «انگلیس فرانسه و آلمان در ادامه تعهد و تلاش ‌های خود برای حفظ توافق هسته ‌ای که به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسیده است، به طور رسمی اعلام می‌کنند که INSTEX ابزار حمایت از تبادلات تجاری راه اندازی شد.»
در ارتباط با اینستکس (Instrument in Support of Trade Exchanges) به معنای «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» لازم به یادآوری است که این سازوکار همچون برنامه ای برای دور زدن تحریم های ایالات متحده از راه تهاتر عمل می کند تا راه را برای مبادلات و همکاری شرکت های متوسط و کوچکی که پیوستگی اقتصادی کمتری با آمریکا دارند، بگشاید.
در این میان مشکل تعیین میزبان برای اجرای سازوکار مذکور نیز بر طرف شده و همزمان سه کشور بزرگ اتحادیه به تقسیم وظایف در این زمینه پرداخته اند. طوری که فرانسه میزبان اینستکس خواهد بود و گفته می شود در روزهای اخیر شرکتی با سرمایه سه هزار یورویی در فرانسه راه اندازی و به ثبت رسیده است.
در کنار میزبانی فرانسه، یک بانکدار برجسته آلمانی به نام «پر فیشر» نیز امور مدیریتی را عهده دار خواهد بود و در نهایت، انگلیس هم ریاست هیات نظارت بر نهاد مذکور را در اختیار دارد. این در حالی است که پیشتر اتحادیه اروپا برای تعیین میزبان سازوکار ویژه مالی با مشکل مواجه بود.
در ابتدا دیپلمات‌های اتحادیه از میزبانی لوکزامبورگ برای ساز و کار ویژه مالی خبر دادند اما طولی نکشید که مقامات این کشور اروپایی زیر فشار ایالات متحده از پذیرش آن سر باز زدند. سپس کشور هلند برای میزبانی انتخاب شد که این کشور نیز در نهایت از پذیرش آن خودداری کرد و پس از آن گمانه زنی ها بر میزبانی مشترک آلمان و فرانسه استوار بود. 
بر پایه اینستکس، معاملات ایران و اروپا بدون استفاده از دلار و به صورت کالا به کالا انجام خواهد گرفت تا از آسیب تحریم های آمریکا در امان ماند به عنوان نمونه پول حاصل از فروش نفت ایران به اروپا مستقیما به حساب شرکت هایی واریز خواهد شد که به ایران کالا می فروشند.
اما موضوعی که برخی انتقادات داخلی را برانگیخته، محدودیتی است که اروپایی ها برای کالاهای صادراتی خود در نظر گرفته اند. اینستکس تنها در عرصه کالاهای اساسی دارو، غذا و محصولات کشاورزی فعال خواهد بود ضمن این که محصولات دیگر و همچنین بخش خدمات در قدم اول نادیده انگاشته شده اند. 
در مقابل اما مقامات ایران و اروپا اینستکس را قدم نخست همکاری های خود می دانند که پس از ماه ها تلاش و رایزنی به مرحله اجرایی رسیده است. آنها بر این باورند که به تدریج محدودیت های در نظر گرفته و کاستی های موجود برطرف خواهد شد چرا که اینستکس در بلند مدت قابلیت توسعه و تکمیل شدن دارد. 
تکمیل و توسعه اینتکس به این معنا است که از یک طرف رفته رفته بر حجم کالاهای مبادلاتی افزوده می شود و در از طرف دیگر کشورهای اتحادیه و قاره سبز به این مجموعه خواهند پیوست. درمراحل بعد کشورهای بیرون از قاره سبز همچون روسیه و چین نیز می توانند به این مکانیسم بپیوندند. از این رو بسیاری از کارشناسان سازوکار جدید اروپا برای خنثی کردن تحریم های آمریکا را فرایندی گام به گام می دانند و موضع گیری های شتابزده و عجولانه را رد می کنند.
در همین ارتباط «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با انتشار بیانیه ای ضمن استقبال از اینستکس به اهمیت تداوم و اجرای آن در بلند مدت اشاره و تاکید کرد که «این سازوکار مالی را به سرعت گسترش خواهیم داد و از همه کشورهای اروپایی خواستار همکاری فعال هستیم.»
اهمیت دیگر ابزار پشتیبان مبادلات تجاری از آن جهت است که دلار را از مبادلات ایران و اروپا کنار می زند. آمریکا در دهه های گذشته همواره از دلار به عنوان ابزاری برای فشار بر کشورهای دیگر جهان بهره گرفته و در سال های اخیر «دونالد ترامپ» به شدت مخالفان و رقبای خود را به تحریم و فشار اقتصادی تهدید کرده است. 
ترامپ حتی هفته گذشته با جدی شدن سازوکار مالی اروپا، رسما به رهبران اتحادیه هشدار داد که کاخ سفید آنها را تحت نظر دارد و در صورتی که آنها به دنبال دور زدن تحریم‌ ها علیه ایران باشند با جریمه‌ های واشنگتن مواجه خواهند شد. 
این در حالی است که رهبران بروکسل از مدت ها پیش خود را برای چنین برخوردی از سوی کاخ سفید آماده کرده اند و مواضع ترامپ نیز برای آنان دور از انتظار نبود. آنها در عمل نشان دادند که در حد توان خود در مقابل تهدیدات آمریکا ایستادگی خواهند کرد و از اراده لازم برای نجات برجام برخوردارند.
کارشناسان بر این باورند که اینستکس در گام های بعدی فرصت هایی مغتنمی را در اختیار تهران- بروکسل قرار می دهد و راه را بر کارشکنی های آمریکا خواهد بست. با عنایت به همین مسائل، «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه در صفحه توئیتر خود از سازوکار اروپایی استقبال کرد و نوشت که «ما برای تعامل سازنده با اروپا با شرایط برابر و احترام متقابل آماده هستیم.»