مشورت های بی وقفه ایران و اروپا

اعتماد- سارا معصومی: یک روز پس از سفر برهم صالح، رییس‌جمهور عراق به ایران، امروز (دوشنبه) تهران میزبان جرمی هانت، وزیر خارجه بریتانیاست. دیپلمات انگلیسی 52 ساله‌ای که از ماه جولای سال جاری میلادی کرسی وزارت خارجه در دولت محافظه‌کار ترزا می (نخست‌وزیر بریتانیا) را به خود اختصاص داده‌ برای نخستین‌بار در این مدت به پایتخت ایران سفر می‌کند. پیش از وزیر خارجه بریتانیا، «آلیستر برت» معاون وزیر خارجه انگلیس در امور غرب آسیا و شمال آفریقا در شهریور ماه جاری با سفر به تهران با سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه دیدار کرد و چهارمین دور گفت‌وگوهای سیاسی دوجانبه ایران و انگلیس را پیش برده‌ بود. زمان حضور جرمی هانت در ایران از چند منظر قابل توجه و اهمیت است.

نخستین سفر با طعم توافق هسته‌ای و تحریم

وزیرخارجه بریتانیا نخستین وزیر خارجه از میان تروئیکای اروپایی حاضر در توافق هسته‌ای با ایران است که پس از بازگشت تحریم‌های هسته‌ای ایران در 13 آبان‌ماه به ایران سفر می‌کند. اگر سوژه‌های مورد بحث در این سفر را به دو بخش برجامی و غیربرجامی تقسیم کنیم، می‌توان گفت که مقام نخست وزارت خارجه بریتانیا در روزهایی به تهران آمده که تعبیرهای متفاوتی از چند و چون تداوم توافق هسته‌ای ایران با 1+4 در جریان است. امریکا به عنوان یکی از پایه‌های اصلی توافق هسته‌ای از آن خارج شده و البته با بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای ایران به نوعی برای بازماندگان در این توافق هم تعیین تکلیف کرده است. در بستری که امریکا برای برجام فراهم کرده تروئیکای اروپایی تلاش‌ می‌کنند با تبیین ساز و کارهای متفاوت تهران را در توافق هسته‌ای با خود نگه دارند. ایران فعلا همچنان به تعهدات فنی خود در برجام پایبند مانده اما هشدار داده که وقت اروپا اندک است و خط قرمز ایران برای توقف حضور در برجام زمانی است که دیگر از منافع اقتصادی برجام حتی به شکل نسبی برخوردار نباشد. بریتانیا در کنار آلمان و فرانسه حمایت شفاهی خود از برجام را اعلام و تاکید کرده که از تمام ابزارهای لازم برای منتفع شدن اقتصادی ایران از برجام استفاده خواهد‌ کرد. با وجود این اظهارنظرهای شفاهی دو سازوکار مشخصی که اروپایی‌ها برای تداوم رابطه اقتصادی و تجاری با تهران در نظر گرفته‌اند، در مرحله اجرا و تبیین با مشکلاتی روبه‌رو شده است.

زمانی که تلاش‌های اروپا برای نگه داشتن دونالد ترامپ در توافق ‌هسته‌ای با ایران راه به جایی نبرد و دونالد ترامپ در ماه مه سال جاری از این توافق خارج شد، تروئیکای اروپایی در قالب اتحادیه اروپا دست به کار شده و با احیای «قوانین مسدود‌کننده» اعلام کردند؛ هر کمپانی یا شرکتی که از ترس تحریم‌های فرامرزی امریکا از ایران خارج شود، از سوی اتحادیه اروپا مورد تعقیب و شکایت قرار خواهد گرفت. احیای این سیستم در عمل نتوانست کمکی به رابطه اقتصادی ایران و اروپا بکند و کمپانی‌های بزرگی چون توتال که پس از برجام به تهران بازگشته ‌بودند، رفتن از ایران را به ماندن ترجیح دادند.

در مرحله بعد زمانی که اروپایی‌ها اراده ترامپ برای تشدید تحریم‌های ایران را دیدند سراغ تعریف ساز و کار ویژ‌ه‌ای رفتند که در ایران با عنوان «حساب با کاربری ویژه» و در فضای رسانه‌ای بین‌المللی با نام اختصاری آن یعنی SPV شهرت پیدا کرده است. با وجود آنکه پیش‌بینی‌های اولیه حاکی از آن بود که از این ساز و کار همزمان با آغاز رسمی بازگشت تحریم‌های هسته‌ای ایران در تاریخ 13 آبان رونمایی خواهد شد، اما قریب به دو هفته از بازگشت این تحریم‌ها گذشته و هنوز اس‌پی‌وی جامه عمل نپوشیده است. در چنین شرایطی جرمی هانت را می‌توان نماینده تروئیکای اروپایی در تهران در این روزهای حیاتی برای همکاری‌های برجامی تهران و اروپا دانست.

پیش از این ‌بارها در محافل دیپلماتیک داخلی و خارجی گفته شده بود که امکان دارد پس از آغاز اجرایی شدن تحریم‌های هسته‌ای ایران، وزرای خارجه 1+4 با سفر به تهران حداقل به شکل نمادین حمایت خود از برجام در غیاب امریکا را به تصویر بکشند که تاکنون این گمانه‌زنی رسانه‌ای محقق نشده و جرمی هانت، نخستین وزیر خارجه از جمع 1+4 است که پس از 13 آبان به تهران سفر می‌کند.

هانت در حالی به ایران سفر می‌کند که افکار عمومی در ایران نسبت به تداوم اجرای برجام امیدواری چندانی ندارند و همزمان مجموع خبرهای رسیده از دامنه وسیع تحریم‌های بازگشته و ناتوانی سیستماتیک اروپا از جبران بخش اعظمی از آن این سوال را در ذهن بسیاری از تحلیلگران مطرح کرده که آیا اراده سیاسی اروپا در کنار چین و روسیه برای حفظ برجام به معنای واقعی کلمه و در میدان اجرا برای حفظ این توافق هسته‌ای کفایت می‌کند یا خیر.

جرمی هانت در روزهایی به عنوان وزیرخارجه یکی از شرکای ایران در برجام به تهران می‌آید که دونالد ترامپ هر روز به گمان خود دامنه تحریمی علیه تهران را وسیع‌تر کرده و همزمان در حالی که با خروج از برجام به متحدان امریکا در اروپا پشت کرده اما از آنها انتظار دارد که به جبهه او برای مقابله با آنچه نفوذ ایران در منطقه خوانده بپیوندند.

بریتانیا، فرانسه و آلمان در قریب به یک سال گذشته از حضور ترامپ در قدرت هر روز در حوزه برجام از وی دور و دورتر و به ایران نزدیک‌تر شده‌اند. نگاه اروپا به برجام فراتر از موضوعات سیاسی و اقتصادی است و آن را یک دستاورد امنیتی می‌داند و دقیقا در همین نقطه، افتراق اروپا و امریکا به عنوان دو متحد سنتی شکل گرفته است. بر همین اساس در روزهایی که رییس‌جمهور امریکا در تماس تلفنی اخیر ترزا می، نخست‌وزیر بریتانیا با وی به ‌شدت به سیاست‌های دفاعی لندن از تهران در قبال برجام حمله می‌کند، خانم نخست‌وزیر، جرمی هانت را به تهران می‌فرستد تا به واشنگتن برای چندمین بار حمایت بریتانیا از تداوم توافق ‌هسته‌ای را گوشزد کرده باشد.

از نازنین زاغری تا رسانه‌های فارسی زبان لندن‌نشین 

برجام تنها سوژه میان ایران و بریتانیا نیست، اما تهران و لندن در بخش اعظمی از مسائل غیربرجامی با هم اختلاف‌نظر دارند و البته تلاش می‌کنند در فضای مثبت به وجود آمده در نتیجه همکاری‌های برجامی از عمق این اختلاف‌ها بکاهند.

جرمی هانت در حالی به ایران سفر کرده که سفر بوریس جانسون، وزیر خارجه پیشین بریتانیا به تهران در آبان ماه سال 1396 با حاشیه‌های بسیاری همراه شده بود. در آن زمان برخی رسانه‌های انگلیسی مساله ادامه بازداشت نازنین زاغری، تبعه ایرانی – انگلیسی در ایران را به پررنگ‌ترین حاشیه سفر جانسون به تهران تبدیل کردند. نازنین زاغری همچنان در ایران در حال گذراندن دوران محکومیت خود است و محمدجواد ظریف، وزیر خارجه همواره در موضع‌گیری‌های خود مساله بازداشت و تعیین دوره محکومیت وی را به سیستم قضایی مرتبط دانسته است.

این‌بار نیز حضور وزیر خارجه بریتانیا در تهران با مساله فعالیت رسانه‌های ایرانی‌زبان در لندن که در چند ماه اخیر به ‌شدت در سطح داخلی و در فضای رسانه‌ای بریتانیا پررنگ شده همزمان شده است. تلویزیون‌های «بی‌بی‌سی فارسی»، «ایران اینترنشنال» و «من و تو» در یک سال اخیر بخصوص همزمان با پررنگ شدن فعالیت‌های ضدایرانی دونالد ترامپ به این جبهه پیوسته‌اند و نقش رسانه‌های اپوزیسیون ایران یا مهره‌های رقبای منطقه‌ای تهران را بازی می‌کنند. پیش از مطرح شدن ماجرای ارتباط عربستان سعودی با تلویزیون ایران اینترنشنال در جریان قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی، روزنامه انگلیسی گاردین در گزارش‌های زنجیره‌ای خبر از تلاش سعودی برای انتشار ایندیپندنت فارسی داده بود. هرچند که دولت ایران نمی‌تواند درخواست رسمی برای متوقف شدن فعالیت‌های این شبکه‌ها در خاک بریتانیا بدهد اما حمید بعیدی‌نژاد سفیر ایران در بریتانیا در چند هفته اخیر در صفحه توییتر خود نقدهای بسیاری به نحوه عملکرد این شبکه‌ها وارد دانسته است. با توجه به خبر اخیر سعید کمالی‌دهقان، خبرنگار گاردین درباره ارتباط تماس تلفنی جمال خاشقجی با وی درباره ارتباط مالی ایران اینترنشنال با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی پیش‌بینی می‌شود که موضوع فعالیت رسانه‌های فارسی زبان مخالف تهران در لندن در گفت‌وگوهای مقام‌های ایران با جرمی هانت مورد اشاره قرار بگیرد.

پرونده قطور یمن روی میز مذاکرات 

یکی از قطورترین پرونده‌های غیربرجامی که در سفر جرمی هانت به ایران با وزیر خارجه کشورمان مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت، فرجام بحران در یمن است. برای درک اهمیت این مساله باید توجه داشت که وزیرخارجه بریتانیا تنها چند روز پس از سفر به عربستان و امارات عربی متحده به تهران سفر می‌کند. لندن در یک ماه و نیم اخیر ابتدا موضع‌گیری‌های بسیار تندی در قبال دست داشتن برخی چهره‌های حاکمیت سعودی در قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی در کنسولگری استانبول داشت و همزمان بر فشارهای خود بر ریاض برای پایان دادن به جنگ یمن هم افزود. در همین راستا، پس از سفر چند روز پیش جرمی هانت به ریاض و ابوظبی برخی رسانه‌های انگلیسی به نقل از وی اعلام کردند که ائتلاف سعودی موافقت کرده برخی مجروحان یمنی امکان خروج از یمن را داشته باشند. بریتانیا در چند ماه اخیر در ماجرای یمن فعال‌تر از قبل شده که یکی از دلایل آن فشار افکار عمومی داخلی و بین‌المللی بر لندن به دلیل قراردادهای تسلیحاتی و حمایت‌های لجستیک این کشور از ائتلاف سعودی در حمله به یمن است. امروز بحران یمن و فجایع انسانی که در این کشور صورت می‌گیرد به گونه‌ای پیش رفته که بسیاری از وقوع جنایت جنگی در این کشور خبر می‌دهند و در نتیجه بسیاری از سیاستمداران انگلیسی نگران این هستند که با تطویل بحران به همکاری در جنایت‌های جنگی متهم شوند. اتفاقی که برای تونی بلر، نخست‌وزیر پیشین بریتانیا رخ داد و وی حتی پس از پایان دوران ماموریت هم به این جرم متهم و بازجویی شد.

همزمان انتخاب مارتین گریفیتس، دیپلمات انگلستانی به عنوان نماینده ویژه سازمان ملل متحد در امور یمن، نقش فعال‌تری به لندن در این پرونده بخشیده و البته انگلیسی‌ها به پایان بردن این بحران در زمان فعالیت دیپلمات انگلیسی را برگ برنده‌ای برای اعتبار بین‌المللی خود می‌دانند. مارتین گریفیتس که بین سال‌های 2012 تا 2014 مشاور 3 نفر از نمایندگان ویژه سازمان ملل در امور سوریه بوده در مدت قریب به یک سالی که از حضور وی در این سمت می‌گذرد، رابطه خوبی با ایران برقرار کرده و گفته می‌شود که همکاری‌های تهران با گریفیتس در پرونده یمن منجر به ایجاد پیوند میان انصارلله یمن و این نماینده انگلیسی شده است. گریفیتس در نتیجه میانجی‌گری‌هایی که تهران انجام داده به صنعا سفر کرده و گفته می‌شود که قدرت در صنعا را به رسمیت شناخته است.

زمانی که خبر سفر جرمی هانت به تهران مطرح شد، برخی رسانه‌ها، رایزنی درباره یمن را مهم‌ترین سوژه مورد بحث در دیدار وزرای خارجه ایران و بریتانیا خواندند، هرچند که به نظر نمی‌رسد مساله یمن در این رایزنی‌های دوجانبه بیش از فرجام برجام مورد بحث و تبادل نظر قرار بگیرد اما ذکر چند نکته درباره انتظارهایی که کشورهای اروپایی به شمول بریتانیا از ایران دارند، ضروری است. در پرونده یمن ایران همواره بهانه‌ای از سوی سعودی بوده که البته روایت عربستان تا حدودی از سوی کشورهای غربی هم پذیرفته شده بود. با این وجود حمله ائتلاف سعودی به یمن که در سال 2015 آغاز شد برخلاف پیش‌بینی‌های اولیه عربستان در دو ماه تمام نشد و البته انگلیس و امریکا هم به عنوان متحدان غربی عربستان در این بحران همپای ریاض هزینه پرداخت کردند. شکل‌گیری برجام در جولای 2015 از یک سو و موضع‌گیری هوشمندانه ایران مبنی بر اینکه اولویت ایران در حوزه سیاست خارجی رابطه با همسایگان و حل اختلاف با آنهاست، منجر به تغییر نسبی تصویر غرب از ایران در پرونده‌های منطقه‌ای بخصوص پرونده یمن شد. گفت‌وگوهای ایران با اروپا برای رسیدن به راهکاری در بحران یمن پس از حصول برجام بلافاصله آغاز شد و هرچند که در دو سال گذشته با وقفه‌هایی همراه بوده اما در قالب ایران و E4 (بریتانیا، فرانسه، آلمان و ایتالیا) ادامه پیدا کرده است. در جنگ یمن، انگلیس طرف اصلی در اروپاست و البته باید گفت که انتظارهای اروپا از ایران در پرونده یمن بیش از توانایی تهران است. بسیاری از تحلیلگران اعتقاد دارند که هرچند بازیگران اجرایی در یمن، امارات و عربستان هستند اما صلح در یمن زمانی ممکن خواهد بود که امریکا و انگلیس بر این دو بازیگر اجرایی بخصوص سعودی فشار بیاورند. اقدامی که تصور می‌شود حداقل در دو ماه اخیر از سوی انگلیسی‌ها به شکل نسبی صورت گرفته است. اندک‌اندک بازیگران فرامنطقه‌ای در بحران یمن هم به این نتیجه رسیده‌اند که شاید تهران بتواند در مقاطعی از مذاکرات نقش کاتالیزور را بازی کند اما صلح در یمن از طریق مذاکرات ایران و E4 صورت نمی‌گیرد. حتی در شرایطی که جرمی هانت با پیام یا درخواست ویژه‌ای از ایران درباره یمن به تهران سفر کرده باشد اما مجموع تحولات در یک سال و نیم گذشته نشان می‌دهد که نقش سازنده ایران در مذاکرات یمن از سوی انگلیسی‌ها پذیرفته شده است.

بسترسازی برای مذاکرات سوئد؟

یمن در حالی یکی از اصلی‌ترین سوژه‌های بحث میان جرمی هانت و محمدجواد ظریف خواهد بود که لندن تلاش می‌کند، جرقه گفت‌وگوهای سیاسی میان بازیگران داخلی و خارجی در یمن را آخر نوامبر در سوئد بزند. پس از سفر جرمی هانت به عربستان و امارات، وزارت‌ خارجه انگلیس در بیانیه‌ای اعلام کرد که لندن در حال بررسی گزینه‌های موجود برای اعتمادسازی میان دوطرف به منظور آغاز روند گفت‌وگوهای یمن است. بر اساس این بیانیه هانت در گفت‌وگو با مقام‌های سعودی و اماراتی بر یافتن این راهکار تمرکز کرده که چگونه شورای امنیت می‌تواند از پروسه سیاسی در یمن به گونه‌ای که منجر به بهبود وضعیت انسانی در این کشور شود، حمایت کند. مارتین گریفیتس نیز پیش از این اعلام کرده بود که احزاب متفاوت یمنی موافقت خود را با برگزاری نشستی در سوئد اعلام کرده‌اند.

مشورت‌های بی‌وقفه با اروپا

تهران و اروپا همزمان با تلاش رییس‌جمهور برای قطع ارتباط‌های سیاسی و اقتصادی ایران، رایزنی‌های بی‌وقفه‌ای را از سه‌شنبه گذشته آغاز کرده‌اند. رایزنی با هلند، لهستان، ایتالیا و اسپانیا در حالی انجام شد که تهران امروز میزبان وزیرخارجه بریتانیا و روز چهارشنبه پذیرای هیاتی سیاسی از فرانسه خواهد بود.