در تحریم کشتیرانی، بیشترین ضربه از انگلیس خواهد بود

گفت وگو از بهاره سلطان پور

دیپلماسی ایرانی: در زمان تحریم ها کشتیرانی ایران با دو تحریم مستقیم و غیر مستقیم رو به رو شد. تحریم مستقیم تحریم های شرکت های رده بندی بود که مثلا خدماتی در حوزه فنی و محیط ‌زیست ارائه می دادند که این امر مورد تحریم قرار گرفت. در رابطه با تحریم های غیر مستقیم هم می توان به محدودیت‌های بانکی اشاره کرد. برجام توانست بیشتر تحریم هایی که ظالمانه به ایران تحمیل شده بود تا حدودی از بین ببرد. با برجام تردد کشتی های ایرانی در آب های آزاد به مراتب آسان تر شد. کشتی های ایرانی بعد از برجام توانستند با پرچم ایران در آبهای آزاد حرکت کنند و ‌از خدمات شرکت های رده بندی استفاده کنند. با همکاری شرکت هایی که به بیمه کشتی ها مربوط می شد کشتی های ایرانی نیز بیمه شدند. اما با خروج ترامپ از توافق برجام تحریم های گذشته بر می گردند و تمامی این امتیازات زیر سوال می روند. دیپلماسی ایرانی برای تحلیل این موضوع گفت و گویی را با کاپیتان فریدون شفیعی کرجی، دکترای حقوق بین الملل دریایی، کارشناس رسمی امور دریایی، ارزیاب خسارت بیمه های دریایی و استادیار دانشگاه انجام داده است که در ادامه می خوانید:

با خروج امریکا از برجام و بازگشت تحریم ها توسط این کشور، صنعت کشتیرانی ایران چقدر متاثر خواهد شد؟

تحریم هایی که قرار است در خصوص صنعت کشتیرانی از سوی آمریکا علیه کشتیرانی های داخلی اعمال شود، احتمالا از جنس تحریم های قبلی است که ما تجربه کردیم. مطمئنا اگر این تحریم ها در سطحی که در گذشته ایجاد شده بود، برگردد بر نحوه فعالیت و عملکرد کشتیرانی های داخلی تاثیر مستقیم خواهد گذاشت. البته تحریم های کشتیرانی می تواند مستقیم هم نباشد و متاثر از تحریم های بانکی، بیمه های دریایی مورد نیاز تردد کشتیها و موسسات رده بندی بین المللی باشد که به گونه ای فعالیت کشتی ها را با مشکل رو به رو کند.

تحریم کشتیرانی ایران چقدر می تواند بر اقتصاد ایران، مستقیم و غیرمستقیم، تاثیر بگذارد؟

کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و کشتیرانی نفتکش، دو کشتیرانی عمده کشور ما هستند که در سطح جهان شناخته شده و فعالیت بین المللی دارند. در هر حال این دو شرکت بزرگ اگر درست مدیریت شوند می توانند جزء بنگاه های اقتصادی مهم کشور باشند و با توجه به فعالیت بین المللی آنها میزان ارز خارجی کشور را در میزانی قابل توجه تامین کنند. طبیعتا تحریم ها وقتی بر روند فعالیت این شرکت ها مشکلاتی ایجاد کنند می توانند تاثیر مستقیم یا غیر مستقیم بر اقتصاد کشور داشته باشد. از طرفی بیشتر صادرات و واردات نفتی و غیر نفتی عمده کشور توسط سیستم حمل و نقل دریایی است، همان طور که قبلا اشاره شد اگر این شرکت ها تحت مدیریتی منسجم و کارامد قرار داشته باشند می توانند بازار حمل و نقل اکثر کالاهای وارداتی و صادراتی را در انحصار خود بگیرند. لذا یکی از دلایل مورد تحریم قرار دادن  بخش کشتیرانی تضعیف این بخش از درآمد اقتصادی کشور است.

آیا تحریم هایی که این بار باز می گردد مشابه تحریم های قبل از برجام در سال های 90 و 91 خواهد بود؟

برگشت تحریم ها از دو بعد اقتصادی و سیاسی قابل بررسی است، لذا تحریم های اقتصادی که  بخش کشترانی را پوشش می دهد با تحریم های سال 90 و 91 تفاوت زیادی نخواهد داشت. هرچند که ما از تحریم های گذشته درس هایی گرفتیم که موجب شد حرکت های مثبتی هم در راستای دفع تحریم ها صورت بگیرد و در بخش هایی مانند بیمه و موسسات رده بندی اقداماتی هرچند کوچک ولی مفید صورت گیرد که امروز با آمادگی بیشتری بتوانیم بخشی از تحریم ها را خنثی کنیم. در حال حاضر نمی توان به راحتی به اندیشه های پس پرده در جایگاه عام سر در آورد، ولی برگشت خود تحریم ها طبیعتا به همان صورت خواهد بود، چون روش تحریم این قسمت نمی تواند زیاد متفاوت باشد مگر به ترفندهای سیاسی غیر اصولی و قلدر مآبانه پناه ببرند که اظهار نظر آن در تخصص بنده نیست و در سیستم حقوق بین المللی عمومی هم جایگاهی ندارد.

 آیا حرکت کشتی های ایرانی در آب های آزاد را با مشکل مواجه خواهد کرد؟

با توجه به کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها 1982 هیچ کشوری نمی تواند رفت و آمد کشتی های کشور دیگر را در آب های آزاد مورد تحریم قرار دهد، ولی نکته اساسی این است که کشتی ها برای رسیدن به بنادر مقصد از دریاهای آزاد می گذرند و اگر تحریمی در کار باشد شامل بنادر مبدا و مقصد خواهد شد که عملا مسئله ساز خواهد بود.

 سوخت مورد نیاز کشتی ها با بازگشت تحریم ها چگونه تامین خواهد شد؟

کشتی ها دارای چندین تانک سوخت سبک و سنگین هستند که می توانند برای یک سفر طولانی سوخت بارگیری کنند، میزان سوخت بستگی به اندازه کشتی دارد. معمولا کشتی ها سعی می کنند سوخت مورد نیاز خود را در مناطقی تهیه کنند که کیفیت سوخت و قیمت آن رقابتی و مناسب باشد. دراین بازار رقابتی شرکت هایی که عمل سوخت رسانی به کشتی ها را انجام می دهند معمولا در کشورهای مختلف و در مسیر حرکت کشتی ها در آب های داخلی خود با قیمت های رقابتی  انجام می دهند. کشتی های ایرانی  در زمان تحریم معمولا سوخت خود را در بنادر ایران و یا حوزه خلیج فارس تامین می کنند و در صورت نیاز در طول سفر از کشورهای مسیر نیاز خود را تامین خواهند کرد. ممکن است ساده نباشد ولی غیرممکن هم نیست.

پیش بینی می کنید با بازگشت تحریم های امریکا روابط حمل و نقل دریایی ایران بیش از همه با کدام کشورها تاثیر بگذارد؟

 واضح و مبرهن است که در درجه اول با خود آمریکا تاثیر می گذارد با اینکه ما با این کشور روابط حمل و نقلی نداشتیم اما کشورهایی که در این زمینه با خود آمریکا همکاری خواهند کرد کشور هایی خواهند بود که به گونه ای تحت سیطره و سلطه آمریکا قرار دارند، کشورهای ژاپن، کره جنوبی و کشورهای خاورمیانه و همچنین بیشتر کشورهایی که ما با آنها روابط  تجاری داریم بیشتر بر رابطه دریایی ما تاثیر خواهند گذاشت.

 به گمان شما کدام کشورهای دیگر برای تشدید فشارها بر ایران با تحریم های امریکا همراهی خواهند کرد؟

کشورهایی که با تشدید فشارها بر ایران با تحریم های امریکا همکاری می کنند طبیعتا همان کشورهایی هستند که تحت فشار آمریکا هستند. به دلیل اینکه آمریکا با خیلی از این کشورها رابطه اقتصادی گسترده ای دارند و این کشورها هیچ وقت منافع اقتصادی خود را به خاطر ایران از دست نمی دهند. کشورهایی نظیر ژاپن و کره جنوبی و ... و کشورهایی که مستقیما با آمریکا ارتباط دارند از این دسته کشورها هستند و به خاطر همین رابطه مستقیم هیچ وقت مبادلات  گسترده خود را با امریکا برای مبادلات با ایران از دست نخواهند داد. 

آیا احتمال همکاری کشورهای دیگر با ایران برای بی اثر کردن تحریم ها را می دهید؟ به گمانتان کدام کشورها به همکاری با ایران ادامه خواهند داد و یا حتی به ایران برای بی اثر کردن تحریم ها کمک خواهند کرد؟

این موضوع بستگی به روابط سیاسی و اقتصادی ایران با کشورهای دیگر دارد، و همچنین رایزنی هایی که از طرف دولت با کشورهای هم پیمان صورت می گیرد. متاسفانه در جهانی که ما هستیم از بعد اقتصادی خیلی از کشورهای دوست و بیگانه در این شرایط سعی می کنند به جای حمایت از کشوری، منافع خود را تامین کنند. وقتی یک کشوری، کشور دیگری را تحریم می کند، کشور تحریم کننده و کشوره تحریم شونده هر دو در سطح نظام بین الملل متضرر خواهند شد. این طور نیست که فقط کشور تحریم شونده با مشکلاتی رو به رو شود. کشور تحریم کننده هم باید هزینه های اقتصادی پرداخت کند. مثل آمریکا که  از سال 1947 تا به امروز بیش از 70 کشور را به طرق مختلف مورد تحریم قرار داده و این امر هزینه های بسیار زیادی به این کشور نیز تحمیل کرده است.

چقدر احتمال می دهید اروپا با ایران برای بی اثر کردن تحریم های امریکا همراهی کند؟ راه های همراهی اروپا با ایران چیست؟

کشورهای اروپایی از سال های پیش با ایران مراودات تجاری داشتند و همیشه سعی کردند منافع خود را در ایران نگه دارند. ولی تجربه نشان داده است که این کشورها با توجه به حجم معاملات تجاری و روابط سیاسی و اقتصادی که با آمریکا دارند نمی توان زیاد امیدی به حمایت آنها داشته باشیم. از طرفی دیگر اگر خروج آمریکا از برجام  بدون حمایت اروپا صورت می گرفت و اروپا هم واقعا از جایگاه برجام حمایت می کرد مطمئنا آمریکا هیچ وقت خارج نمی شد و اگر هم خارج می شد با موفقیت زیادی روبه رو نمی شد. در زمینه کشتیرانی بیشترین ضربه های تحریم از کشورهای اروپایی به خصوص انگلیس وارد می شود، چون بزرگترین شرکتهای بیمه های مسئولیت یا کلوپ های پی اند آی (P&I Clubs) و موسسات رده بندی کشتی ها در انگلیس مستقر هستند و همچنین شرکت های بزرگ بیمه بدنه کشتی ها در اروپا قرار دارند. در تحریم قبلی همه این شرکت ها کشتی های ایرانی را در بدترین شرایط رها کردند، و همین الآن هم یکی یکی دوباره شروع به عقب نشینی می کنند. بنابراین باید تلاش کرد که اروپا را همراه نگاه داشت و امیدوارم که شدنی باشد ولی ساده نیست. در تحریم های قبلی ما برای اینکه کشتی ها را بتوانیم فعال و قابل تردد نگه داریم پس از عقب نشینی شرکت های بیمه خارجی و موسسات رده بندی اقدام به ایجاد یک و بعدا دو شرکت بیمه و دو موسسه رده بندی کردیم که با توانی محدود کشتی ها را به روز نگه داشتند ولی بعد از امضای برجام و برگشت شرکت های بیمه و موسسات رده بندی عملا بخش بزرگی از کار را دوباره به دست گرفتند. اگر پس از خروج آمریکا این ها هم خروج نکنند می شود به حمایت آنها حد اقل در این زمینه امیدوار بود و تحریم های یک جانبه آمریکا نمی تواند تاثیر زیادی بر سیستم حمل و نقل دریایی کشور که همان کشتیرانی ها باشد داشته باشد. شرکت های بیمه و موسسات رده بندی نقش مهمی در فعالیت شرکت های کشتیرانی ایفا می کنند. در عمل هیچ کشتی بدون داشتن گواهینامه های بیمه و موسسات رده بندی معتبر قابل تردد در آبهای جهان و ورود به بنادر کشورهای دیگر نخواهد بود. کشتی ها در اقصا نقاط جهان تردد می کنند و هر گاه در بنادر کشور دیگر به مشکلی مانند آلوده کردن آب های داخلی آن کشور و یا هرگونه تصادم که منجر به خسارت شود، رخ دهی شرکت های بیمه آنها یا بهتر بگوییم بیمه گرهایشان باید توانایی حمایت از کشتی خود را توسط نمایندگان خود در محل حادثه داشته باشند، از طرفی هم باید از اعتبار جهانی برخوردار باشند تا بتوانند کشتی را جهت خروج با ضمانت نامه آزاد کنند. شرکت های بیمه داخلی چنین توانایی های را به علت بعد مسافت، روابط سیاسی و توانایی تخصصی ممکن است نداشته باشند. پس می بینیم که نقش شرکت های بیمه جهانی بسیار در تحریم ها پر رنگ است.

چقدر احتمال همراهی روسیه و چین را با ایران در برابر تحریم های امریکا می دهید؟

روسیه و چین به دلیل منافع اقتصادی که با ایران دارند و با رقابت سیاسی که با آمریکا و کشورهای بلوک غرب دارند شاید سعی کنند حمایت حداقلی نسبت به ایران داشته باشند. اما به نظر بنده این کشورها با این بعد گستردگی سیاسی کشورهای قابل اعتمادی نیستند. بالاخره کشور چین با ایران تجارت گسترده ای دارد اما با شرایط سیاسی خود در منطقه و روسیه با شرایطی که امروز با آمریکا سر مسئله سوریه دارد ممکن است حمایت های نسبی از ایران کند.

راه های مقابله با تحریم های امریکا چیست؟ آیا راهی برای دور زدن تحریم ها وجود دارد ؟

دور زدن تحریم ها واژه جالبی نیست. قبلا هم از این روش استفاده کردیم و توانستیم بعضی از مشکلات را در حد مقطعی برطرف کنیم. به نظر بنده هر کشوری به خصوص ایران با توجه به دنیای گسترده امروز، با سیستم های شناخته شده و با توجه به ارتباط اقتصادی و تجاری که در دنیا وجود دارد باید قبل از تحریم ها وارد بحث خصوصی سازی تخصصی شود. خصوصی سازی به این معنا که جامعه بیشتر به سمت تشکیلات اقتصادی شامل منابع خصوصی جامعه حرکت کند، تا کشورهای دیگر نتوانند بر آنها فشار وارد کنند‌. به طور مثال تحریم های سیاسی نمی تواند شرکت کشتیرانی خصوصی را تحریم کند. قوانین بین المللی این موضوع را کاملا واضح کرده است که چه در قوانین یک جانبه و چه در قوانین شورای امنیت سازمان ملل متحد، نحوه تحریم ها مشخص شده است. به نظر بنده موضع دفاعی یک کشور برای جلوگیری از تحریم ها در بخش اقتصادی،‌ واگذاری اقتصاد کشور به شرکت های سهامی یا تشکیلات خصوصی و کارهای خصوصی بنگاه های خصوصی  است. در کنار خصوصی سازی، جلوگیری از واردات و صادرات غیرضروری هم امری مهم در زمان تحریم ها است. در زمان تحریم ها نیازی به ورود بعضی کالاهای لوکس مانند ماشین های گران قیمت و اقلام این چنینی نیست، از طرفی جلوی تحریم گرهای داخلی را نیز باید گرفت مثلا شرکت های تولید خودروی داخلی نباید قبل از خارجی ها قیمت های خود را افزایش دهند بلکه باید پایین بیاورند با کیفیت بهتر که نیاز جامعه برطرف شود و از فشار تحریم ها کاسته شود. خصوصی سازی و جلوگیری از واردات و صادرات غیرضروری می تواند شدت تحریم ها را کم و آمادگی جامعه را این بیشتر کند. باید توجه داشت که افراد یا شرکت هایی به اسم دور زدن تحریم باعث تحریم های بیشتر داخلی نشوند، چون کار هر کس نیست خرمن کوفتن گاو نر می خواهد و مرد کهن. به همین دلیل است که واژه دور زدن تحریم را واژه مناسبی نمی دانم. در عوض می توانیم با روش های تخصصی و زیرکانه اثر تحریم ها را به حداقل برسانیم. معمولا در تحریم ها ابتدا شرکت های دولتی و وابسته اقتصادی مورد تحریم یا حمله قرار می گیرند. وقتی کشتیرانی های ما همه دولتی باشند به بهانه های مختلف مورد تعرض قرار می گیرند، و هر چقدر هم پرچم عوض کنیم و یا اقدامات دیگر انجام دهیم به سرعت افشا می شود ولی اگر با درایت کشتیرانی های توانای خصوصی به صورت شرکت های سهامی و خصوصی که متعلق به بخش خصوصی جامعه باشند داشته باشیم از نظر حقوقی قابل تحریم نخواهند بود و اگر هم تحریم شوند رای دیوان عالی  بین المللی را به سادگی می توان اخذ کرد. وقت ضیق است و صحبت بسیار، ولی در نهایت نقش سیاست در ارتباطات جهانی هم بسیار مهم است.