چه شد آن امید فراوان

روزنامه شرق در یادداشتی به قلم فریدون مجلسی تحلیلگر روابط بین الملل آورده است: اخبار برجام در رأس اخبار جهان قرار گرفته بود و شرکت های کشورهایی که تا دیروز در مذاکرات برجام بر سر کوچک ترین واژه ها و امتیازات چانه می زدند، برای اینکه از دیگران عقب نمانند، با شتاب نمایندگان خود را برای امضای تفاهم نامه ها و تمایل نامه های گوناگون درباره اجرای پروژه هایی که آنها را در «بازار بکر ایران» سودبخش تشخیص داده بودند، به ایران اعزام کردند. 

هواپیماها انباشته بودند و هتل ها جای خالی نداشتند؛ اما این امیدواری در داخل و خارج ایران همگانی نبود. در ایران آنهایی که به کلید رفع تحریم و بحران و بازگشت به عقلانیت و اعتدال روحانی رأی داده بودند، امیدوار و خوشحال بودند، اما آنهایی که صرفا به رفاه و توسعه اقتصادی نمی اندیشیدند و برای انسان مأموریت مهم تری قائل بودند و در دوران مذاکرات نیز بی میلی و مخالفت خود را به شیوه های بازدارنده گوناگون ابراز می کردند، اتفاقا از همین استقبال جهانی برآشفتند و نگران شدند. 

آنان نگران بودند مبادا بار دیگر شرکت های «بیگانه» بازگردند و کسب وکار و رونقی به همراه آورند که در تضاد با منافع آنان باشد. در میان ایرانیان خارج نشین برخی سلطنت طلبان و گروه هایی که زمانی به صدام هم دل بسته بودند، با برجام مخالف بودند و به مخالفت ادامه دادند، زیرا برجام را موجب به اجرادرآمدن برنامه ها و معاملات و توسعه اقتصادی و عقلانیتی می پنداشتند که می توانست مانع از توسل به راه حل نهایی یعنی جنگ باشد. عربستان که با اتکا به انباشت دلارهای نفتی و احساس قدرت بیکران، ایرانِ مرفه و باثبات و حاضر در عرصه بین المللی را مانع داعیه خلافت اسلامی سلفی خود می انگاشت، همراه با اقمار منطقه ای اش، از آغاز در آرزوی دوام تحریم و تضعیف ایران بود و به خصومت ورزی خود با شدت بیشتری ادامه داد. 

اسرائیل نیز از برجام برآشفت. اسرائیلی ها سرخورده از هجوم شتابان شرکت های غربی که آنها را متحدان جدی خود می دانست، با همدستی عربستان و افراطیون داخلی آمریکا که تحت نفوذ لابی های اسرائیلی هستند، به بهانه رفتار برخی جریان ها در ایران، بر تبلیغات ضد برجامی افزود. 

درست در همان زمان، شرکت های نفتی آمریکایی برای مشارکت در پروژه های دریایی و زمینی ایران ابراز تمایل کرده بودند، صحبت از تمایل مشارکت اتومبیل سازی فورد آمریکا در ایران بود، قراردادهای خرید صد هواپیمای بویینگ و در همین حدود هواپیماهای ایرباس با تجهیزات آمریکایی به امضا رسیده و عملیاتی هم شده بود و آمریکا مبالغ گزافی از نقدینگی بلوکه شده ایران را آزاد کرده و مقادیری را نیز نقدا تحویل داده بود؛ اما ناگهان آمریکا و غرب هم صدا با اسرائیل، به بهانه اینکه چرا ایران آزمایش موشکی کرده و چرا فلان عبارت را روی موشک نوشته، چرا مذاکره و معامله با آمریکا منع شده و چرا سفارت عربستان به آتش کشیده شده، با تعبیر و تفسیرهای خودشان تبلیغات وسیعی علیه ایران آغاز و دستاوردهای برجامی را در همان دوران اوباما یکی یکی با مانع مواجه کردند. 

اوفک، پای ترساندن خارجی ها ایستاد و بانک ها از همان زمان اوباما به بهانه های مختلف، ارتباطات بین بانکی با طرف های ایرانی را نگشودند، آن هم درحالی که در افغانستان جنگ زده از فردای طالبان زدایی، ارتباطات برقرار شد. این جو به روی کار آمدن ترامپ با آن شعارهای تندوتیزش از جمله تمایل به تغییر نظام در ایران کمک کرد. 

اکنون نیز ترامپ با به کارگرفتن وزیران و کارگزارانی که از خودش تندروتر هستند و با به راه انداختن تبلیغات وسیع، درحالی که ایران به همه تعهدات هسته ای خود طبق برجام عمل کرده است، با حمایت از نتانیاهو که در جهان دوره افتاده و علیه ایران تبلیغ می کند، به بهانه اینکه اکنون ایران به جای تهدید اتمی موجودیت اسرائیل را با تولید و آزمایش و تبلیغات موشکی تهدید می کند و این کار با «روح برجام» منافات دارد، بدون توجه به اینکه اسرائیل عملا ده ها بمب اتمی و تهدیدهای بالقوه آن را در اختیار دارد، خروج غیرمسئولانه خود را از برجام اعلام کرده است. 

در سوی مقابل، اکنون که با چرخش باورنکردنی رهبر کره شمالی، برای خود احساس اعتبار بیشتری می کند، برای ایران 12 پیش شرط برای مذاکره قائل شده است و در ایران هم دعوت به مذاکره با آمریکا، پذیرفته نشده است. در چنین شرایطی که دیگر از هجوم شتابان شرکت های غربی و شرقی خبری نیست و در شرایطی که اصولگرایان مجلس رسیدگی به لایحه پیوستن به کنوانسیون منع مبادلات بانکی به قصد پول شویی یا کمک به تروریسم (FATF) را معلق کرده اند، فرانسوی ها خروج شرکت های جاافتاده و سودآور خودشان را به بهانه اینکه سود آنها قابلیت انتقال بانکی ندارد، اعلام می کنند. 

با اینکه اروپاییان با خروج آمریکا از برجام مخالفت کرده اند و رقابت ها و مشکلاتی با آمریکا دارند، اما در رابطه با ایران گویی مایل هستند بدون آنکه امتیازی داده شود، ایران را به تعهدات برجامی پایبند کنند. نخست وزیران انگلیس و آلمان و رئیس جمهوری فرانسه قبلا هم با انتقاد از برنامه موشکی ایران، رابطه و مبادلات جدی را به رفع تهدید نسبت به موجودیت اسرائیل اعلام کرده بودند. اکنون که جنگ در یمن شدت یافته و در سوریه هم عملیاتی از سوی نیروهای آمریکا یا اسرائیل انجام شده است، باید دید در صورت تداوم این روند دولت چه سیاستی را در پیش خواهد گرفت.