دورنمای رابطه ایران و ایالات متحده

روزنامه اعتماد در یادداشتی به قلم احسان شمس کارشناس مسائل سیاسی نوشت: مقایسه این دو متن دورنمای کلی روابط سیاسی ایران و ایالات متحده را به خوبی روشن می کند. پمپئو در سخنرانی خود عمده مشکلات خاورمیانه را برگردن ایران انداخته و ایران را به نقض قطعنامه های شورای امنیت، چه در حوزه موشکی و چه حقوق بشری متهم ساخته است. علاوه بر اینها نقش ایران را در سوریه و عراق مخرب دانسته، حزب الله لبنان که مورد حمایت آشکار ایران است را تروریسم انگاشته و ایران را کشور حامی تروریسم معرفی کرده است. همچنین او توهین هایی را مستقیما متوجه ارشدترین مقام های سیاسی ایران کرد. بر کسی پوشیده نیست که گفتار پمپئو چقدر به قرائت نتانیاهو و بن سلمان نزدیک بوده و زبانی واحد را یادآور می شود.

در مقابل، دکتر ظریف هم دست به قلم برده و شروطی را برای ایالات متحده برشمرده که می توان با توجه به فاصله زمانی نسبتا طولانی میان این گفت و شنود، آن را با تامل و موضع رسمی کشور تلقی کرد. اول از همه اینکه ایالات متحده دست از حمایت از اسراییل برکشد و از خاوریانه خارج شود و در مسائل آن دخالت نکند. دیگر اینکه ضمن یادآوری نقش ایالات متحده در کودتای ٢٨ مرداد یا حمایت ایالات متحده از صدام، خواسته که دست از حمایت از دیکتاتوری بردارد.

همچنین ضمن محکوم کردن توهین ها به مقامات، خروج ایالات متحده از برجام را برشمرده و آن را نشانه ای آشکار از عدم امکان اعتماد به ایالات متحده دانسته و گواهی واضح دال بر بدعهدی او. همچنین ایالات متحده را به صورت تلویحی در ترور دانشمندان هسته ای ایران یا جنگ سایبری و انتشار ویروس در تاسیسات هسته ای ایران مقصر دانسته است. از سوی دیگر وجود تحریم ها و زندانی کردن ایرانیان خارج از کشور به جرم دورزدن تحریم ها و همچنین مصادره اموال ایران در خارج از کشور را به بهانه های واهی، به شدت ناعادلانه می بیند.

نگاهی به این دو موضع متقابل گویای همه چیز است. اولا یکی از نقاط اتکای نظامی ایران برنامه موشکی اوست. در سال های پس از انقلاب، ایران به علت وجود تحریم ها و جنگ تحمیلی امکان دسترسی به تسلیحات مدرن را نداشته و به جای آن با تکیه بر قوت داخلی به توسعه برنامه موشکی خود پرداخته، تا بازدارندگی خود در خاورمیانه را حفظ کند. کمبودی که در جنگ تحمیلی به وضوح در مساله جنگ شهرها دیده شد. بنابراین بسیار غیرمنطقی است که از ایران خواسته شود نقطه توازن نظامی خود را از دست بدهد و در ازای آن چیزی دریافت نکند.

مساله موشکی ایران خط قرمز دکترین دفاعی ایران است و بر سر آن مذاکره ای نخواهد کرد. در مورد مساله حقوق بشری نیز ایالات متحده ثابت کرده که این موضوع بازیچه ای بیش نیست. از تمام حکام عرب منطقه که به صورت موروثی به حکومت می رسند، حمایت می کند اما تنها دموکراسی مستقر در منطقه را محکوم به نقض حقوق بشر می کند. درست است که در این رابطه در کشور کمبودهای بنیادینی وجود دارد، اما در مقام مقایسه با بسیاری از کشورهای منطقه، ایران پیشروست.

مساله برجام نیز همین گونه است. دولت ایالات متحده ثابت کرد که مذاکره کننده ای قابل اعتماد نیست و به راحتی نتایج به بار آمده را زیر سوال می برد. پس چگونه می توان دوباره با او به مذاکره نشست؟ اصولا دولت ترامپ برخلاف سلف خود، اعتقادی به دیپلماسی ندارد. بلکه سعی دارد با توسل به زور، مسائل بین المللی را حل کند. اتفاقات کره شمالی خود گواه این ماجراست.

نگارنده به نتایج صلح شبه جزیره کره بسیار بدبین است و حداقل در کوتاه مدت نتایجی ملموس را متصور نمی داند. در مورد خروج ایالات متحده از خاورمیانه و مساله اسراییل هم همین گونه است. اسراییل از سرزمین های اشغالی دست نخواهد کشید و ایالات متحده هم از حمایت از او.

در مقابل، کشورهای دیکتاتور و خودکامه منطقه مانند عربستان و بحرین به حمایت نظامی ایالات متحده نیازمندند و ایالات متحده به نفت آنان برای کنترل اقتصاد جهان. بنابراین همانطور که دکتر ظریف در خاتمه نامه خود یادآوری می کند، با سیاست فعلی ایالات متحده، توقع تغییر در آنان و تحقق شروط ایران، بسیار دور از منطق است و ایران چنین توقعی ندارد. این گفته یعنی راهی برای مذاکره وجود ندارد.

نگاهی به این توقعات و اوضاع خاورمیانه حکایت از آن دارد که رابطه سیاسی و حل مشکلات فی مابین ایران و ایالات متحده امریکا در میان مدت نیز بعید است. در دولت اوباما، ایالات متحده چندین بار برای رفع مشکلات اظهار آمادگی کرده و در عمل هم قدم های جدی برداشت. اما مقامات ارشد ایران مذاکرات بیشتر با ایالات متحده را نفی کردند و اکنون تقابل بیشتر شده و ایالات متحده از اهرم های بیشتری برای فشار بر ایران استفاده خواهد کرد و ایران نیز بر توسعه برنامه های موشکی خود خواهد افزود. دورنمای سپهر سیاسی ایران و ایالات متحده بسیار تار است.