برنارد لویس، معمار سیاست های جهان غرب علیه خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: برنارد لویس همان طور که در زمان حیاتش جنجال می آفرید، بعد از مرگش هم همچنان جنجال آفرین است. برنارد لویس، پژوهشگر، متفکر و مورخ بریتانایی – امریکایی است که چند روز پیش در سن 101 سالگی درگذشت.

با مرگ او، مواضع تند و بحث و برانگیزی درباره این نویسنده و پژهشگر جهان عرب در رسانه های عربی منتشر شده است. فهد سلیمان الشقیران مقاله ای تحت عنوان «برنارد لویس، پژوهش ها و داستان ها و اساطیر» منتشر کرده است که در آن می گوید: «حتی بعد از مرگش هم، جنجال بر سر برنارد لویس جریان دارد، چه از جانب طرفدارانش چه از جانب مخالفانش، او با همین شکل برای سال ها و در طول حدود یک قرن نامش در کنار پژوهشگران بزرگ قرار گرفته بود، بعضی ها شیوه و پژوهش های او را قابل اعتنا می دانستند در حالی که بسیاری معتقد بودند که او صهیونیست و ضد اعراب و مسلمانان است.»

شقیران همچنین می نویسد: «همین که در یوتیوب اسم او را می گردید، می بینید که مصاحبه های متعددی درباره این شخص انجام شده که در آن نقشه های دیکته شده او درباره چگونگی ترسیم نقشه های جهان و درباره مسلمانان توضیح داده شده است. بسیاری او را مهندس دستگاه سیاسی غرب می دانند که البته ابایی هم ندارند که در حق او مبالغه کنند. اما شاهد ادعاهایی که درباره او ارائه می شود مصاحبه هایی است که از او در عصر جدید منتشر شده، مثل سرنگونی بغداد و جنگ امریکا در عراق، در حالی که او خودش می گوید این جنگ را نه تایید و نه نفی کرده است. او همچنین از اتهاماتی که به او زده می شود و او را متهم به نقش های مخرب می کنند خود را بری می داند و می گوید مرا متهم به چیزی می کنند که من هیچ گاه نبوده ام، او می گوید نگاه من تنها محدود به حمایت از سیاست های امریکا در جهت اسقرار دموکراسی در عراق بوده و تاکید کرده ام که امریکا می تواند نقشی را در جهت پشتیبانی از مسیر رسیدن عراق به سمت دموکراسی ایفا کند.»

پژوهشگر عرب، فواز طرابلسی نیز در یادداشتی تحت عنوان «برنارد لویس... مستشرق خرفت و ایران هسته ای» می نویسد، برنارد لویس در روز 22 اوت 2006 که محمود احمدی نژاد به عنوان رئیس جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد، گفت که الآن موعد آغاز مذاکرات هسته ای با ایران است، هزار روز بعد از آن او پایان زمان را اعلام خواهد کرد و ساعت ظهور مهدی منتظر فرا خواهد رسید و بعد از آن ایران به اسرائیل حمله هسته ای انجام خواهد داد. وی می افزاید: «لویس 22 اوت را عمدا انتخاب کرد با این نیت که مصادف با شب قدر در ماه مبارک رمضان است.»

وی در ادامه می افزاید: «در غرض ورزی های برنارد لویس شکی نیست. او که سرور مستشرقین انگلو – امریکن است بارها دیدگاه های خود را منتشر کرده، او در حقیقت مرجع و مرشد نومحافظه کاران است، وی مشاور جورج بوش، رئیس جمهوری امریکا در جنگ عراق بود. وی یک بار در روزنامه مشهور وال استریت ژورنال به تاریخ 8 اوت 2006 مقاله ای تحت عنوان «22 اوت، آیا ایران چیزی را پنهان می کند؟» نوشت. اما این ایران نبود که در 22 اوت 2006 چیزی را پنهان کرده بود، بلکه اسرائیل بود که خود را فاش کرد و جنگ 33 روزه را علیه لبنان انجام داد.» طرابلسی در این جا به درنگ لویس در این مقطع از مقاله اش اشاره می کند و می نویسد: «این بهانه ها باعث می شود که هزاران عرب و مسلمان مثل یهودی های اسرائیلی کشته شوند. تروریست ها به اسم اسلام ابایی ندارند که هزاران نفر از برادران مسلمان خود را بکشند. سرنوشتی جز آتش در انتظار مسلمانان نیست، اما هر کس که به دست مسلمانان کشته شود جایش بهشت برین است. لویس مقاله خود را در آخر این گونه به پایان می رساند که «خداوند خود فرزندانش را خواهد شناخت.»

هانی عسل، یکی از نویسندگان عرب نیز می نویسد: «مرحوم ادوارد سعید وقتی که برنارد لویس را به ضدیت با اعراب و مسالمانان متهم می کرد، اغراق نمی کرد، برنارد لویس بر خلاف تصورش خاورمیانه را خوب نمی شناسد، با این وجود غرب برای حداقل یک صد سال از دریچه نگاه او به ما نگریست. او کسی است که منطق اصول ایدئولوژیک سیاسی و تصمیم گیری های غربی در قبال ما را نوشت، اما هر آن چه او پیش بینی تحققش را می کرد، جز مواردی اندک، تحقق نیافت.»

وی در جای دیگری نیز تحت عنوان «برنارد لویس، فکر می کرد که صلح را پایه ریزی می کند!» نوشت: «لویس فکر و اسم را به هم ربط می داد، او سرور استعمار جدید است که برای جهان عرب ما مصیبت های بسیاری را آورد، از زمان جنگ عراق در سال 2003 و با گذر از ویرانی های عربی ]کنایه به بهار عرب[ که از انقلاب یاسمین در تونس آغاز شد و در آخر به ویرانی و نابودی در سوریه و یمن و لیبی رسید، مصر هم ولو موقت برای مدتی از دست رفت.»

سلیمان ابو ارشید نیز در مقاله ای تحت عنوان «برنارد لویس: وجهه عریانی برای شرق شناسی» می نویسد: «برنارد لویس را با بزرگ نمایی نقش آکادمیک شرق شناسی اش در برابر کار مشاوره ای که در تصمیم گیری ها و طرح ریزی های اجرایی امریکا انجام می داد، کوچک می کنند، او کسی بود که امریکا را به جنگ عراق کشاند و طرح فروپاشی جهان عرب و جهان اسلام را طرح ریزی کرد.»

سفیان طارق در مقاله ای تحت عنوان «برنارد لویس.. پژوهشگری کارمند» می نویسد: «تئوری «عرب در تاریخ» که در سال 1350 از سوی برنارد لویس ارائه شد یکی از تناقضاتی است که بر اساس نظریات او بنا شده، او در این نظریه اسلام را دین تساهل و تسامح توصیف می کند که ملت ها سال ها زیر سایه آن برادرانه زندگی کرده اند، اما همان برنارد لویس می گوید که دین اسلام «در مراحل مختلف نفرت و خشونت را در میان پیروانش ترویج کرده است!»

وی در ادامه می افزاید: «نمی توان با این تضادها بدون مراجعه به گذشته برنارد لویس تعامل کرد، او زندگی خود را صرف دفاع از منظومه سیاسی در نتیجه «کاری که خود را موظف به انجام آن می دانست» کرد، به یاد داریم که در گذشته چگونه به توجیه تلاش های استعماری امپراطوری بریتانیا می پرداخت و معتقد بود که این کشور در مستعمراتش آموزش و بهبود وضعیت معیشتی برای مردم آن سرزمین ها آورد، وی از جنگ ایالات متحده علیه آن چه تروریسم در جنگ های افغانستان و عراق می نامید دفاع می کرد و حق اسرائیل می دانست که کشوری را در سرزمین فلسطینی تاسیس کند، تمامی این رفتارها او را از بی طرفی که از یک پژوهشگر انتظار می رود دور می کرد.»

سمیر مرقص، نویسنده مصری نیز می گوید: «با وجود این که مقاله های لویس بسیار محل بحث دارد اما دیدگاه های او سیاست های نخبه حاکم بر غرب را ایجاد کرد.» وی در مقاله ای که در روزنامه «المصری الیوم» منتشر کرده است، می نویسد: «با وجود این که به قول روزنامه واشنگتن پست جا داشت مقاله های او مورد بی اعتنایی، تمسخر و مخالفت قرار بگیرد، اما دیدگاه های او سیاست ها و ایدوئولوژی و چارچوب فکری نخبگان حاکم در غرب در قبال منطقه را ایجاد کرد، برای این که دائما دخالت در امور کشورهای منطقه را تجویز می کرد، لویس رفت اما مدرسه ای که بنا گذشت همچنان حاضر است، و باید پیگیر نسل های جدیدی باشیم که پیرو مکتب او هستند.»

منبع: ایلاف / ترجمه: علی موسوی خلخالی

انتشار اولیه: چهارشنبه 9 خرداد 1397 / انتشار مجدد: چهارشنبه 27 خرداد 1397