ترامپ توافق ایران را به همراه خیلی چیزهای دیگر نابود کرد

رابین رایت

دیپلماسی ایرانی: روز سه شنبه، بعد از ماه ها تهدید، پرزیدنت ترامپ از توافق هسته ای ایران کنار رفت، دستاورد سیاست خارجی اوباما را نابود و روابط بین آمریکا و تهران را تیره تر کرد. ترامپ گفته بود: "این یک توافق یک طرفه و وحشتناک است که هیچ وقت نباید به وجود می آمد." او گفت: "آرامش به وجود نیاورده، صلح به وجود نیاورده، و هیچ وقت هم نخواهد آورد." ترامپ همچنین اعلام کرد آمریکا تحریم های اقتصادی بر ایران را دوباره اعمال خواهد کرد و در طول زمان، شرکت هایی که با جمهوری اسلامی وارد تجارت شوند را هم تحریم خواهد کرد.

ترامپ آمادگی خود را برای مذاکره بر سر توافقی جدید اعلام کرد. توافقی که در برگیرنده ی بسیاری از مسائل فراتر از برنامه ی هسته ای بحث برانگیز ایران است. این مسائل عبارتند از: برنامه موشک های بالستیک ایران، حمایت از گروه های افراطی و سایر فعالیت های شرورانه ی ایران در خاورمیانه. با این وجود، برخلاف ترامپ، رهبران انگلیس، فرانسه و آلمان، از تصمیم ترامپ ابراز تاسف کردند و متعهد شدند که در توافق خواهند ماند که این مسئله شامل چین و روسیه نیز می شود. سایر طرفین توافق گفتند: "ما از همه ی طرف ها خواسته ایم که به اجرای کامل توافق پایبند باشند و روحیه ی مسئولیت پذیری را از خود نشان دهند." چین نیز اعلام کرده است که از توافق پیروی خواهد کرد.

در یک واکنش اولیه، ایران نیز مذاکرات جدید را نپذیرفت و عنوان کرد احتمالا به توافق اصلی پایبند خواهد ماند، توافقی که جنبه های قابل توجهی از برنامه هسته ای ایران را محدود کرده است. پرزیدنت حسن روحانی گفت دولتش در حال بررسی چشم انداز ادامه همکاری با پنج عضو دیگر این توافق (برنامه جامع اقدام مشترک، برجام) است.

روحانی ادامه داد: "اگر در پایان این مدت کوتاه به این نتیجه برسیم که با همکاری پنج کشور عضو برجام می توانیم به هر آنچه منافع ملت ایران بوده برسیم، علی رغم دیدگاه های آمریکا و رژیم صهیونیستی و حرف های بی نزاکت ترامپ، امکان ماندن در برجام را بررسی خواهیم کرد و ما می توانیم به سمت ثبات در منطقه قدم های خود را برداریم." (ایران اسرائیل را رژیم صهیونیستی خطاب می کند.) اما روحانی، که در سال 2013 به ریاست جمهوری رسید و با مذاکره با آمریکا توانست توافق هسته ای را به سرانجام برساند و تحریم های اقتصادی را به تعلیق درآورد، گفته است که تهران در صورت لزوم برای اقدامات بعدی، از جمله "شروع غنی سازی صنعتی بدون محدودیت" نیز آماده است.

تصمیم ترامپ، به این معنی است که ایالات متحده اولین کشوری است که توافق را نقض کرده است. آژانس بین المللی انرژی اتمی که دیده بان فعالیت های هسته ای از جانب سازمان ملل است، ده گزارش در رابطه با پایبندی کامل ایران به تعهدات خود منتشر کرده است. اوباما که به ندرت به صورت عمومی در مورد سیاست خارجی ترامپ صحبت می کند، گفته است که اگر توافق به پایان برسد، حق بازرسی ها از بین می رود.

اوباما اظهار داشت: "هر جنبه از رفتار ایرانی ها که دردسرساز است، با برداشتن محدودیت ها از فعالیت های اتمی شان، خطرناک تر خواهد شد." وی گفت: "توانایی ما در مقابله با رفتار بی ثبات کننده ایران - و حفظ هدف مشترک با متحدان ما - با برجام تقویت شده و بدون آن تضعیف شده است."

منتقدان از خروج آمریکا از توافق ناراضی هستند. جیمز دوبینز، سفیر سابق آمریکا در اتحادیه اروپا که پس از حمله ایالات متحده به افغانستان با ایران مذاکره کرد، گفت این تصمیم: "آمریکا را منزوی و ایران را آزاد و پایبندی آمریکا به تعهداتش را انکار می کند و ریسک جنگ تجاری با متحدان امریکا و جنگ نظامی با ایران را افزایش می دهد و از چشم انداز توافقی پایدار و درست برای از بین بردن تهدید هسته ای و موشکی کره شمالی، می کاهد."

تصمیم ترامپ به احتمال زیاد تاثیرات گسترده ای خواهد داشت. قبلا تصمیم بر این بود که با استفاده از دیپلماسی شرایطی برای همکاری تدریجی با ایران بر سر سایر درگیری ها در منطقه، ایجاد شود. در عوض، خطر تشدید تنش ها در نقاطی بحرانی مانند سوریه، عراق، لبنان و یمن وجود دارد. کشورهایی که آمریکا و ایران در آنها منافع متضادی دارند. وندی چمبرلین، دیپلمات حرفه ای سابق که اکنون رییس موسسه خاورمیانه در واشنگتن است، به من گفت: "اینکه آمریکا رهبری خودش را از یک توافق چند جانبه موفق در خاورمیانه ی ناپایدار از دست داد، نشان داد ترامپ می تواند یک شرابط بد را بدتر کند."

تنش بین اسرائیل و ایران اخیرا بر سر سوریه افزایش یافته است، جایی که سپاه پاسداران ایران و حزب الله لبنان در طی هفت سال جنگ داخلی، پایگاه های متعدد تسهیلات نظامی تاسیس کرده اند. اسرائیل بیش از صدها حمله هوایی، اکثرا به اهداف ایران و حزب الله، به سوریه انجام داده است. چمبرلین گفته است: "اسرائیل و ایران به سمت یک درگیری خطرناک پیش می روند."

تصمیم خروج از توافق، چند روز قیل از انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به بیت المقدس، گرفته شد. تصمیم بحث برانگیز دیگری که احساسات ضد آمریکایی را تقویت کرد. بروس ریدل، کارمند سابق سیا، کاخ سفید و پنتاگون، گفته است: "ترامپ با تصمیماتش درباره ی ایران و بیت المقدس دارد بر خاورمیانه گرفتار در آتش، نفت می ریزد."

تصمیم ترامپ همچنین اتحاد ترنس آتلانتیک که پس از جنگ جهانی دوم بین آمریکا و اروپا منعقد شد را  خدشه دار کرده است. ترامپ با آخرین تلاش سه متحد مهم اروپایی آمریکا مخالفت کرد. امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه، آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان و وزیر امور خارجه بریتانیا، بوریس جانسون، در دیدار های خود با ترامپ سعی در تغییر نظر او کردند.

تصمیم ترامپ به از بین بردن توافق به جای اصلاح آن با شعار خود که آمریکا در الویت است، همخوانی دارد. دانیل کورتزر، سفیر سابق در اسرائیل و مصر به من گفت: "خروج از توافق هسته ای ایران و توافق همکاری ترانس آتلانتیک و توافق آب و هوایی پاریس، عدم پایبندی ترامپ به تعهدات آمریکا را کامل کرد و اعتبار آمریکا را کم کرده است." "قبلا آمریکا رهبر، گرد هم آورنده و موتور دیپلماسی بین المللی بود. اقدامات ترامپ ما را تبدیل به کشوری که از نظر دیپماتیک بی ثبات و غیر قابل اعتماد است، کرده است."

اروپایی ها، به وضوح امیدوارند که توافق ایران، دستاورد طلایی دیپلماسی اتحادیه اروپا، بدون حضور امریکا نیز ادامه خواهد داشت.

مارک فیتزپاتریک، مدیر اجرایی موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک در واشنگتن، به من گفت: "اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران، بزرگترین اختلاف را بین اروپا و آمریکا، از زمان جنگ عراق، به وجود خواهد آورد. با این تفاوت که این بار بدتر خواهد بود چون حتی یک کشور اروپایی هم طرفدار آمریکا در این مسئله نیست." جدای از اروپا، اعتبار آمریکا در سطح جهانی نیز کاملا از بین خواهد رفت. او گفت: "چه کسی حاضر است با کشوری به توافق برسد که بدون هیچ دلیلی از توافقی که همه می دانستند دارد به خوبی پیش می رود، خارج شده است. آمریکا به عنوان کشوری احمق، متکبر و قلدر دیده خواهد شد. بیچاره دیپلمات های آمریکایی که مجبور هستند این تصمیمات غیر منطقی را برای کشورهای میزبان خود توضیح دهند."

 این تصمیم ترامپ حتی به نفع مخالفان آمریکا، از جمله رئیس جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین است. مایکل مکفول، سفیر سابق آمریکا در روسیه، به CNN گفت: "ما بازیچه ی دست روسیه شده ایم. برای پوتین، این شرایط یعنی اینکه امریکا از دور خارج شده است و پوتین هنوز نقش تاثیرگزاری دارد. چرا ما باید خودمان را منزوی کنیم زمانی که به همکاری سایر کشورها بر سر مسائلی مانند کره شمالی نیاز داریم؟"

تصمیم آمریکا در داخل ایران از لحاظ اقتصادی و سیاسی، تاثیرات منفی خواهد داشت، جایی که پیش بینی های منفی در مورد تصمیمات ترامپ، از لحاظ روانی روی مردم تاثیر گذاشته است. ارزش پول رایج ایران از ماه دسامبر تا کنون یک سوم شده است که با تغییرات سیستمی در ایران بر سر تغییرات چشمگیر جمعیتی و کمبودهای ساختاری طولانی مدت هم زمان شده است. سوزان مالونی، یکی از کارکنان سابق وزارت امور خارجه گفته است: "جمعیت ناگهان افزایش یافته ی پس از انقلاب، دارد به میان سالی می رسد با دسترسی جهانی به فناوری اطلاعات و ارتباطات و آرزوهایی برای رونق اقتصادی که تبدیل به یاس شده است."

مالونی گفت: "من در افق پیش رو، انقلابی نمی بینم، اما به نظرم شاهد دگردیسی سیستم انقلابی در ابعاد اقتصادی و سازمانی هستیم. فکر نمی کنم که این تغییرات فقط به خاطر از بین رفتن توافق باشد اما به خاطر یک سری مسائل داخلی است، ناامیدی طولانی مدت مردم، تغییرات تدریجی دو دهه گذشته که به بن بست رسیده است، فشارهای افزایش جمعیت و فناوری ارتباطات و از قبیل این مسائل هستند."

واکنش ایران به تصمیم ترامپ ممکن است ماه ها طول بکشد. جان بولتون، مشاور جدید امنیت ملی گفته است که دولت مذاکراتش را با متحدان پیرامون راه های پیش رو از روز چهارشنبه ادامه خواهد داد. اما احتمال بهبود این سیاست با پنج قدرت عمده دیگر دنیا، که بسیار کمتر مایل به ترغیب ایران به سمت توافق جدید هستند، بعید به نظر می رسد.

منبع : نیویورکر / ترجمه دیپلماسی ایرانی / 33