اجماع داخلی برای خروج از برجام و N.P.T تنها راه مقابله با ترامپ

دیپلماسی ایرانی – متن پیش رو مشروح کامل اظهارات و مواضع دکتر فوادایزدی، استاد دانشگاه تهران و کارشناس مسائل آمریکا در نشست "دیپلماسی ایرانی" است؛ نشستی که در دفتر سایت با  موضوع بررسی آثار و تبعات احتمال خروج ایالات متحده از برجام برگزار شد:

نسشت با این سوال شروع شد که ارزیابی کارشناسان حاضر در خصوص اقتضائات و سرنوشت برجام در پایان وعده 120 روزه ترامپ که 13 مه (22 اردیبهشت ماه) است، چیست؟ دکتر ایزدی در پاسخ به این سوال این گونه عنوان کرد که در دوره اوباما بسیاری از اعضای کابینه و مجلسین (مجلس سنا و مجلس نمایندگان) بر این بارو بودند که زمان تاثیر گذاری تحریم ها علیه ایران برای ساقط کردن نظام در ایران مشخص نیست، چون در آن زمان سرعت پیشرفت هسته ای ایران زیاد بود و در مقابل  اثرگذاری تحریم ها کم بود، لذا آمریکایی ها پروسه مذاکره با ایران را ابتدا با دولت احمدی نژاد شروع کردند و در ادامه مذاکرات به دولت آقای روحانی رسید که نتیجه آن برجام شد. نکته مهم اینجا بود که در دوران مذاکرات همه طرفین گفت وگو سعی کردند مسائلی مانند توان دفاعی و موشکی و یا دیپلماسی منطقه ای ایران را به پرونده هسته ای گره نزنند، چرا که این کار به پیچیده تر شدن گفت وگوها و نهایتا بی نتیجه ماندن مذاکرات می انجامید. اما در همان دوره اوباما مخالفین برجام که اکثریت جمهوری خواه کنگره آمریکا را شامل  می شد، مخالف توافق هسته ای مورد نظر دولت اوباما بودند. در همان زمان در رای گیری انجام گرفته 57 نفر از یکصد عضو کنگره مخالف برجام بودند. این عده اعتقادی مخالف مذاکره و یا توافق نبودند، بلکه بر این باور بودند که به دلیل تاثیرگذار بودن تحریم ها بر اقتصاد ایران و نیز دیدگاه های معتدل تر دولت جدید (دولت یازدهم) می توان در پروسه مذاکرات از تهران امتیازهای بیشتری گرفت. در همین رابطه اکثریت کنگره معتقد بودند که برخی از مراکز هسته ای ایران مانند فردو تنها از راه مذاکره قابل توقف خواهد بود. به عبارت دیگر باید یکی ایرانی به فرود می رفت و در آنجا را می بست. این پروسه توقف برخی از سایت های هسته ای از طریق حمله نظامی و یا بمباران برای آمریکایی ها و جامعه جهانی قابل انجام نبود و خود آمریکایی ها هم این را به خوبی می دانستند. این رویه بعد از انعقاد برجام تا کنون ادامه داشته است. اما اتفاقی که امروز در حال رخ دادن است این است که ترامپ هم مانند اکثریت کنگره در زمان اوباما معتقد است هنوز می توان امتیاز بیشتری را در دو حوزه توان موشکی و دیپلماسی منطقه ای افزون بر محدود کردن توان هسته ای از دولت دوازدهم گرفت. ترامپ از کجا به این نتیجه رسیده است؛ از طریق سیگنال های داخلی برخی از مقامات ایران مانند خود اقای روحانی. ایشان در پیام نوروز دوسال پیش به صراحت از برجام دو و برجام سه نام بردند. برجام دو و سه یعنی برجام موشکی و برجام دیپلماسی منطقه ای. اکنون در آمریکا این باور پیش آمده که در ایران از رئیس دولت تا شخص آقای ظریف به عنوان وزیر امور خارجه کشور به دنبال تهیه کردن لیستی از چالش های تهران با واشنگتن هستند که بتوانند از طریق مذاکره آنها را حل و فصل کنند. خوب برجام 1 که یک پروسه مذاکره ای دیپلماتیک بود؛ پس برجام دو و سه هم یعنی مذاکره؛ از طرف دیگر پای میز مذاکره هر چند که مذاکره کننده قهاری هم باشید، باید امتیاز بدهید تا امتیاز بگیرید. کاخ سفید و شخص ترامپ هم با رصد این سیگنال ها و رفتارهای داخلی در ایران بر این باورند که هنوز می توان از تهران امتیاز بیشتری گرفت.

استاد دانشگاه تهران در خصوص این سوال که آمریکا چطور می تواند از ایران امتیاز بیشتری بگیرد اظهار داشت که اگر شما خودتان را جای ترامپ و تیم او بگذارید یقینا به این نتیجه می رسید که اکنون ایران چه چیزهای مهم دیگری دارد که بتوان به عنوان امتیاز از آنها گرفت. جواب روشن است، توان موشک و دیپلماسی منطقه ای ایران. برای امتیاز گرفتن در این حوزه ها هم چه راهی بهتر از برجام. چون که در این دو سال دولت روحانی، تیم دیپلماسی و هم طیفان آنها روی برجام بسیار مانور دادند و از آن به عنوان یک شاهکار دیپلماتیک و دستاورد درخشان یاد کردند، این توجه پررنگ هم کاخ سفید را متوجه این مساله کرد که اکنون بهترین زمان برای به گروگان گرقتن برجام است. لذا با تهدید خارج شدن از برجام و بی اثر کردن توافق هسته ای، سعی دارند که در فاز اول از ایران و در مرحله دوم از سه کشور اروپایی و خود اتحادیه اروپا به عنوان حامیان برجام امتیاز بیشتری بگیرند. در این راستا برنامه ای که از جانب آمریکا دنبال می شود این است که تا جایی ممکن است، هم ایران هم اروپا را تحت فشار گذاشته تا نهایتا بیشترین امتیاز نصیب کاخ سفید شود. اگر در این راه واشنگتن به امتیازات مورد نظرش رسید که باز هم در برجام خواهد ماند - نکته ای هم که نباید فراموش کنیم این است که اساسا آمریکا به شدت علاقه مند به برجام هستند. چرا که از یک سو توان هسته ای ایران را متوقف کرده واز طرف دیگر هم امتیازی را به ایران نداده است؛ خوب چه چیزی بهتر از برجام؛ هم امتیاز بیشتر نصیب آمریکا می شود و هم برجام به عنوان ترمز توان هسته ای ایران عمل می کند - پس یک گزینه ترامپ برای بعد از 22 اردیبهشت ماه ماندن در برجام است که سفرهای ماکرون و مرکل به آمریکا بیشتر برای فشار آمریکا به اروپا برای امتیاز گیری بیشتر از ایران است. از طرف دیگر ترامپ در حال سنجش توان همراهی اوپا با برجام است. چرا که میزان حمایت اتحادیه اروپا از برجام برای کاخ سفید از اهمیت بالایی برخوردار است. پس در این صورت اگر ترامپ بتواند به امتیاز بیشتری از طریق فشار بر ایران و اروپا دست یابد، خوب طبیعتا آمریکا در برجام خواهد ماند. اما اگر با مقاومت روبه رو شد طبیعتا با خروج آمریکا از توافق هسته ای روبه و رو خواهیم بود. اکنون با ساختار جدید در کاخ سفید و حضور بولتون و پمپئو که به تغییر نظام در ایران معتقدند، می توان نشانه های آن را مشاهده کرد. در صورت خروج آمریکا از برجام احتمالا به مدت یک سال حال چند ماه کم یا زیاد فشارها به خصوص فشارهای اقتصادی بر ایران بر ساقط کردن حکومت افزایش خواهد یافت. در این خصوص برخی از اعتراضات داخلی هم این بار آمریکایی ها را تقویت کرده است. لذا اگر فشارها به تغییر نظام منجر شد که واشنگتن به مراد خود رسیده است. اما اگر چنین نشد دوباره بحث مذاکره را پیش خواهند کشید. اما این بار دیگر مانند برجام تنها به حوزه هسته ای اکتفا نخواهند کرد و به توان موشکی و دیپلماسی منطقه ای هم وارد خواهند شد. در این راستا هم احتمالا برخی هم در داخل داد فشار اقتصادی، مشکلات معیشتی و به بن بست رسیدن کشور را خواهند زد و همان برنامه ای که برای برجام شکل گرفت دوباره از سر گرفته می شود. پس رفتار ترامپ و تیم او کاملا برنامه ریزی شدن و بر اساس یک منطق دقیق دیپلماتیک است، برخلاف بعضی از دوستان که ترامپ را یک دیوانه و نادان فرض می کنند. در این راستا آقای جان کری، وزیر سابق امور خارجه آمریکا و طرف مذاکره کننده برجامی که طرفدارانی هم در داخل دارد، بارها عنوان کرد که توافق هسته ای برجام از نظر حقوقی الزام آور نیست. این اظهار نظر بسیار مهم بود و ما همان زمان این مساله را عنوان کردیم که این دست از مواضع کری به عنوان عدم پایبندی آمریکا به برجام است. چون که آمریکا منتظر بود تا تهران سانتریفیوژهای خود را از کار بیندازد، اورانیوم های غنی شده خود را تحویل بدهد، بتن را در مراکز غنی سازی بریزد و در برخی از سایت های هسته ای را ببندد، آنگاه می توان از امتیازاتی که باید به تهران ذیل برجام بدهیم، سرباز زنیم. همان موقع در داخل کشور برخی از خود دولت تا همراهان آنها بر این باور بودند که این مواضع کری برای مصرف داخلی آمریکا است. اما دیدیم که مصرف داخلی نبود، بلکه عین واقعیت در عرصه عمل بود. هر چند که خروج از برجام می تواند برای آمریکا یک آبروریزی سیاسی و دیپلماتیک را به بار آورد، اما امروز در آمریکا با ترامپی روبه روییم که هر روز یک آبروریزی سیاسی و دیپلماتیک را برای خود دارد. پس این مساله برای شخص ترامپ چندان اهمیتی نداشته و ندارد.

دکتر ایزدی در پاسخ به این سوال که خروج احتمالی آمریکا در 22 اردیبهشت به چه نحوی است بیان داشت که خروج احتمال آمریکا در 13 مه (22 اردیبهشت ماه) به دو صورت خواهد بود. یا خروج سخت خواهد بود، یعنی ترامپ مستقیما و به صراحت در 22 اردیبهشت ماه از برجام خارج می شود و در کمترین بازه زمانی ممکن تحریم های هسته ای علیه ایران را مجددا اعمال خواهد کرد. در این راستا سیستم "ماشه" یا همان تحریم های سازمان ملل هم دوباره علی ایران اعمال می شود. چرا که در متن برجام عنوان شده در صورت خروج آمریکا، آن هم به صورت سخت و مستقیم، هم تحریم های آمریکا و هم تحریم های سازمان ملل دوباره علیه برنامه هسته ای ایران اعمال می شود. سناریوی دوم هم خروج نرم خواهد بود. در این صورت تعلیق تحریم های هسته ای ادامه پیدا نخواهد کرد، اما در عین حال هم ترامپ رسما و مستقیما از برجام خارج نخواهد شد. حرفی که وزیر خزانه داری آمریکا چندی پیش بر آن صحه گذاشت. در این صورت احتمالا در یک بازه زمانی بیشتری بخشی از تحریم های هسته ای ایران مجددا اعمال می شود. اما در این مدت به اروپا هم اولتیماتوم مجدد داده خواهد شد که در فرصت پیش آمده آمریکا فشار خود را بر اروپا برای امتیاز گیری از ایران در حوزه توان موشکی و دیپلماسی منطقه ای به کار بندد.

کارشناس مسائل آمریکا در پاسخ به این سوال که در مقابل سناریوهای آمریکا گرینه های روی میز و واکنش ایران برای 22 اردیبهشت ماه چه خواهد بود تاکید کرد مواضع شدید و جدی ایران تنها راه حل کشور خواهد بود. مواضع اخیر دولت سبب شد تا سناریوی مطلوب آمریکا روی دهد، یعنی برجام بدون آمریکا اما با حضور و تعهد ایران. در این صورت آمریکا هیچ تعهدی به ایران ندارد، اما این تهران است که باید ذیل برجام به همه قول های دیپلماتیک خود عمل کند. لذا برای عدم وقوع چنین سناریویی باید فرمان دیپلماسی دولت تغییر یابد. در این راستا باید دولت عنوان کند به محض خروج مسقیم آمریکا از برجام، ایران هم عکس العمل متقابل را در همان سطح انجام خواهد داد؛ حتی با شدت بیشتر. البته در این مسیر حدود یک ماه پیش آقای عراقچی معاون وزیر امورخارجه در موسسه "چتم هاوس" چنین اظهارنظراتی را در مقابل آمریکا عنوان کرد. هرچند که دیگر این دست از مواضع مناسب تا به امروز تکرار نشد و مهم تر از آن از سوی رئیس جمهوری هم چنین موضع قاطعی عنوان نشده است. اما باید این مواضع در فرصت کمتر از 20 روز تا پایان وعده 120 روزه ترامپ به کرات اعلام شود. باید کاخ سفید بداند که در تهران هم گزینه های جدی برای مقابله با آنها وجود دارد. اگر چه در مصاحبه اخیر آقای ظریف مواضع صریح و سناریوهای تقابلی ایران چندان مطرح شد اما به صورت شفاف سخنی از خروج ایران در صورت خروج امریکا ار برجام مطرح نکرد. ولی در مصاحبه اخیر آقای عراقچی یکی از سه گزینه تقابل ایران نه تناه خروج از برجام که حتی خروج از (N.P.T) مطرح بود، اما به دلیل این که معاون وزیر این مواضع را عنوان کرده، چندان از جانب آمریکا جدی قملداد نمی شود. تا دیر نشده باید در سطح سران این مواضع درست عراقچی تکرار شود و به تبع آن دست فرمان دیپلماتیک تغییر یابد. یاید به آمریکا فهماند  در صورت خروج از برجام هیچ مذاکره و برجام دیگری صورت نخواهد گرفت و با سرعت هر چه بیشتر توان هسته ای بازخواهد گشت. حتی در راستای اظهارات آقای عراقچی که درست هم است، می توان از(N.P.T) خارج شد، اما در عین حال به صورت داوطلبانه، تاکید دارم به صورت داوطلبانه، نه ذیل (N.P.T) با ناظران سازمان انرژی اتمی هم همکاری خود را ادامه دهیم. چون که به واقع تا امروز (N.P.T) جز شر و محدویت هیچ خیری برای توان هسته ای ایران نداشته است. در این راستا زمانی که به موشک ها و سلاح های اتمی اسرائیل اشاره می شود مجامع بین المللی به راحتی عنوان می کنند که چون تل آویو عضو (N.P.T) نیست، پس هیچ تعهدی هم به سازمان و مجمعی ندارد. اما به ایران که می رسد کوچک ترین فعالیت هسته ای ایران زیر ذربین ناظرین آژانس قرار می گیرد؛ چرا؟ چون که ایران عضو (N.P.T) است و باید ذیل این پیمان به تعهدات خود عمل کند. پس باید در صورت خروج آمریکا از برجام موضع صریح و قاطع داشت. لذا همان زمان که برای تحقق برجام اجماع داخلی صورت گرفت و منتقدین به مذاکرات و برجام در اقلیت قرار داشتند، باید امروز هم همان اجماع برای حمایت خروج از برجام و حتی خروج از (N.P.T) از جانب ایران در صورت خروج آمریکا صورت گیرد. مجلس شورای اسلامی هم باید از این حالت خواب آلودگی سیاسی باید خارج شود. اکنون اگر دولت لایحه ای ندارد، باید خود مجلس طرح سه فوریتی برای انجام اقدامات متقابلانه ایران را در دستور کار خود قرار دهد. اکنون در داخل کشور حامیان برجام در یک روزه سکوت به سر می برند. منتظر هستند تا ببینند آمریکا و ترامپ در مقابل توافق هسته ای چه خواهند کرد. اکنون هر روز در کشور نگرانی از آینده و سرنوشت برجام پررنگ تر می شود. همه سوال می کنند که برجام به جه سمت وسویی کشیده می شود؟ ما پیشتر از این ها این روزها را وعده داده بودیم. اتفاقی که ما قبل تر گفتیم، اکنون در حال وقوع است.

پژوهشگر روابط بین الملل در پاسخ به این سوال که در صورت خروج آمریکا از برجام وضعیت اروپا چگونه خواهد بود اعلام داشت که قوانینی به نام  قوانین مسدودکننده (Blocking regulations) که در دوره کلینتون و بوش پسر اعمال می شد، سبب مقاومت اروپا در مقابل سیاست های آمریکا در آن سال ها می شد. اما در زمان اوباما به برخی دلایل اروپا با ایالات متحده علیه ایران به اجماع رسید. لذا باید دید که اکنون اروپا دوباره تمایل دارد که در صورت خروج آمریکا از برجام دوباره از  قوانین  مسدودکننده (Blocking regulations) استفاده کند. مساله دیگر هم بانک های اروپایی است که می توانند از جانب آمریکا تحریم شوند. لذا باید دید که این بانک ها هم ذیل ارتباط بانک ها مرکزی عامل خود حاضر به همکاری با ایران خواهند بود یا خیر. منتهی در تاریخ کمتر از ده سال اخیر ما شاهد چنین مقاومتی از جانب اروپایی ها نبوده ایم. در این راستا حتی اروپایی ها و شخص ماکرون در انجام تحریم های موشکی و دیپلماسی منطقه ای ایران به مراتب از ترامپ تندتر عمل کرده و می کند. تنها تفاوت اروپا با آمریکا در شرایط کنونی، حفظ برجام است.

انتشار اولیه: چهارشنبه 5 اردیبهشت 1397 / انتشار مجدد: دوشنبه 10 اردیبهشت 1397