درس ها و عبرت های ظهور و سقوط داعش

دیپلماسی ایرانی: بعد از شنیدن خبرهای ناگوار داخلی و خارجی گوناگون، از زلزله تلخ و مصیبت بار کرمانشاه گرفته تا اخبار مربوط به رخداد فاجعه انسانی در یمن متأثر از محاصره همه جانبه نیروهای ائتلاف عربی، حال بالاخره چشم مردم ایران و خاورمیانه به خبری مثبت و دلگرم کننده هم روشن شده است؛ پیروزی ارتش و نیروهای مقاومت بر داعش در عراق و سوریه و برچیده شدن خلافت خودخوانده این گروه تروریستی از منطقه غرب آسیا!

بیستم خرداد ١٣٩٣ بود که دومین شهر بزرگ عراق با جمعیت حدود دو میلیون نفر، به دست گروهی افتاد که آن زمان خود را دولت اسلامی در عراق و شام معرفی می کرد. با گذشت تنها دوماه، داعش، دوباره دست به پیشروی زد و مناطق وسیعی از شمال عراق که تحت کنترل نیروهای کرد بود را تصرف کرد. از جمله این مناطق، شهر سنجار بود که بیشتر ساکنانش ایزدی بودند. یک اقلیت مذهبی تاریخی که داعش آنان را کافر می دانست. صدها مرد ایزدی که موفق به فرار نشده بودند، توسط نیروهای داعش به قتل رسیدند و زنان و کودکان آنها به غنیمت گرفته شدند تا به عنوان برده جنسی خرید و فروش شوند. جنایاتی از این دست فقط شامل حال ایزدی ها نشد و بسیاری از اهل سنت، شیعیان و مسیحیان جهان را در برگرفت. بدین ترتیب، این گروه در حدود چهار سال موجودیتش، ابعاد تازه ای برای ایجاد وحشت، خونریزی و بی رحمی در تاریخ ترسیم کرد.

تیرماه امسال و با نقش آفرینی مرجعیت دینی عراق در بسیج مردمی، محور مقاومت توانست موصل را آزاد کند و داعش در عراق برای همیشه پایان یافت. حال داعش که با خلافت خود خوانده اش سودای تشکیل یک امپراتوری به ظاهر اسلامی را داشت، دچار زوال شده است و اعضایش در تمام کشورهای دنیا تحت تعقیبند. این خبر برای همه مردم خاورمیانه مایه شادمانی است؛ اما در عین حال پیامها و هشدارهای خاصی نیز در درون آن نهفته است.

اولین نکته و هشداری که باید در خصوص سقوط داعش به آن توجه کرد این است که این گروه تروریستی در سابقه تیره و وحشتناک خود نشان داده است که هر گاه در جبهه های نبرد مستقیم شکست می خورد، به حملات غیر نظامی کور رو می آورد تا با ایجاد وحشت و آشوب به نوعی ادامه موجودیت خود را اثبات کند. بنابراین حال که این گروه تروریستی ضربه سختی از نیروهای مقاومت خورده و پایگاه های خود را در منطقه از دست داده است، احتمال روی آوردن ان به حملات تروریستی و انتحاری کور بسیار زیاد است و این امر مراقبت و افزایش تدابیر امنیتی کشورهای منطقه و جهان را می طلبد.

نکته و درس مهم دیگری که باید از ظهور و سقوط داعش گرفت این است که اختلاف و پراکندگی کشورهای منطقه، رقابت های ناسالم سیاسی و همدستی با قدرت های فرا منطقه ای به جای همکاری های منطقه ای برای ایجاد یک نظم سیستماتیک درون منطقه ای، هیچ نتیجه ای جز جنگ، ویرانی، اشغال و هدر رفت سرمایه های مشترک همه کشورهای منطقه نخواهد داشت. گروهک تروریستی داعش که چهارسال به کابوس همه مردم منطقه و حتی سایر کشورهای جهان تبدیل شده بود، در ابتدا با حمایت های غربی ـ عربی و به منظور کنترل و رقابت با برخی قدرت های منطقه ای به خصوص ایران ایجاد و تقویت شد؛ اما در مراحل بعد از کنترل حامیان و ایجاد کنندگانش خارج شد و به بلای جان همگی آنها تبدیل شد. ایالات متحده آمریکا که به اعتراف خود مقامات آمریکایی در انتخابات ریاست جمهوری اخیر این کشور، از بانیان اصلی داعش در خاورمیانه بوده است، طبق گزارش سال 2016 پایگاه گلوبال ریسرچ، روزانه بطور متوسط 5/ 11 میلیون دلار هزینه عملیات علیه داعش کرده که این پول از جیب مالیات دهندگان آمریکایی خرج شده است.

چنین هزینه هایی که البته با ریاکاری و سیاست «یکی به میخ و یکی به نعل»، از سوی دولت آمریکا پرداخت می شود، سوای از هزینه های کشورها و ملت های منطقه است که برای حفظ تاریخ و هویت و فرهنگ و البته مرزهای سرزمینی خویش، با چنگ و دندان با این گروه تروریستی جنگیدند؛ مرد و زن، نظامی و غیر نظامیشان به دست این گروه تروریستی به شهادت رسید، خانه ها، شهرها و آثار باستانیشان نابود شد و زیرساخت ها و مسیر توسعه صنعت و کشاورزیشان تباه شد. همه این هزینه ها فقط و فقط به این دلیل بر منطقه خاورمیانه تحمیل شد که برخی از آنها به دنبال تأمین امنیت خود و رسیدن به قدرت و نفوذ در منطقه، با کمک قدرت های فرامنطقه ای و استفاده از ابزارهای نامشروعی همچون گروه های تروریستی، بودند.

بنابراین هر چند سقوط داعش و آزاد شدن خاک کشورهای عراق و سوریه، نوید بخش خاورمیانه ای امن تر و باثبات تر است؛ اما به نظر می رسد بدون تغییر در رویه و سیاست های کشورهای منطقه، صلح و امنیت پایدار ایجاد نخواهد شد. یک طرف این منازعات ایران است که باید گفت هر چند سقوط داعش به افزایش قدرت و حوزه نفوذ آن در عرصه منطقه ای کمک شایانی کرده، اما مقامات کشورمان به ویژه در دوران دولت تدبیر و امید همواره اعلام کرده اند که دنبال تعامل و همکاری با کشورهای منطقه و طراحی نظم امنیتی درون منطقه ای با حضور و نقش آفرینی همه کشورهای این منطقه هستند و مسلم است که در دوران پسا داعش نیز همین رویه را ادامه خواهند داد. اما در طرف دیگر، جبهه کشورهای عربی به رهبری عربستان سعودی قرار دارند که امید می رود با استفاده از تجربه تلخ ظهور و سقوط داعش، از اشتباهات گذشته درس بگیرند و به جای رقابت های تسلیحاتی، تکیه بر قدرت های فرامنطقه ای و کوبیدن بر طبل جنگ، به فکر همکاری با ایران برای ایجاد خاورمیانه ای امن در دوران پسا داعش باشند.