آزادی؛ فاصله‌ای میان پُز تا واقعیت

دیدبان روسیه: در دو شماره قبل «در حوالی میدان سرخ» از تعریف آزادی به سبک روسی نوشتم و پس از آن به افرادی اشاره کردم که چشم دیدن حداقل های حقوق شهروندی و آزادی های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ملت را هم ندارند و همواره دلواپس هستند و به قول مطلب هفته گذشته ناحیه سعادت شان درد می کند. این هفته می خواهم از زاویه دیگر به این مفهوم پرهیاهو در جامعه روسیه نگاه کنم.

با پیدایش و گسترش رسانه های جمعی و شبکه های اجتماعی، پُز دادن های به سبک حکومتی هم مد شد و فارغ از اینکه یک دولتی چقدر حداقل های آزادی و حقوق شهروندی را در خصوص ملت خود و دیگر ملت ها رعایت می کرد، همواره می کوشید پُز آن را بدهد که همه چیز آرام و اوضاع بر وفق مراد است. رسانه ملی یا همان شبکه های رادیو و تلویزیونی دولتی یکی از مناسب ترین محل ها برای این پُز دادن ها بود و شاید هنوز هم است.

پرده اول: در دوران اتحاد جماهیر شوروی رادیوهای تک موجی بر روی دیوار خانه ها نصب شده بود تا مردمان روس تک صدایی را که حکومت صلاح می دانست گوش کنند ر ا بشنوند و جالب آن بود که اگرچه مردم همه چیز را خوب فهم می کردند، اما آن طرف رادیو تک موج، سیاستگذارانی نشسته بودند که در همان شرایط هم پُز آزادی می دادند و تنها دغدغه شان این بود که ما خوب هستیم و دشمن بد است. با پایان دوران شورویایی، رسانه ملی در روسیه شکل تازه ای گرفت و آرام آرام در کنار کانال های دولتی، شبکه های غیر دولتی و خصوصی نیز فعالیت خود را آغاز کردند. تا جایی که امروز در حدود ٣٣٠ کانال رادیویی و تلویزیونی وجود دارد که تنها حدود ١٠ شبکه سراسری آن دولتی است.

پرده دوم: بنیاد تحقیقات رسانه ای و توسعه استانداردهای روزنامه نگاری در انتهای سال ٢٠١٦ میلادی گزارشی را منتشر کرد که نشان دهنده کاهش اقبال روس ها به رسانه ملی بود، تا جایی که بیش از نیمی از افرادی که در مسکو در این نظرسنجی شرکت کردند، اعلام داشتند که با مطالب دروغین و تحمیل آن از سوی رسانه های گروهی روبه رو هستند. روزنامه کامرسانت نیز در مطلبی منتشر کرد که بسیاری از مردم هر روز اخبار را در اینترنت دنبال می کنند و به سخنان روزنامه نگاران اعتماد بیشتری دارند یا حداقل مطالب تردیدبرانگیز رسانه ها را با آنها چک می کنند.

پرده سوم: تحقیقات مرکز مطالعات افکار عمومی روسیه در نیمه نخست سال ٢٠١٧ نشان داد که اگرچه هم اکنون تلویزیون مهم ترین و قابل اعتماد ترین منبع کسب اخبار میان روس ها است اما ارزیابی ها نشان می دهد که طی ٢٥ سال گذشته به شدت از میزان محبوبیت تلویزیون کاسته شده است؛ به گونه ای که در سال ١٩٨٩، ٧٣ درصد مردم تلویزیون تماشا می کردند، اما امروز این رقم به ٤٦ درصد کاهش یافته است. این مرکز تاکید دارد که سه چهارم روس ها همچنان به شبکه های دولتی سراسری روسیه اعتماد دارند و البته این اعتماد، با توجه به موضوعات مختلف، تفاوت دارد. به عنوان مثال اگر در رابطه با شرایط بد آب و هوایی باشد، ٧٢ درصد؛ نسبت به عملکرد سران حکومت ٦٢ درصد و در رابطه به جایگاه و موقعیت روسیه در صحنه جهانی ٥٣ درصد اعتماد دارند.

پرده چهارم: همواره مراکز مطالعاتی افکار عمومی و نظرسنجی در روسیه فعالیت می کنند و در خصوص موضوعات مختلف به بررسی و تحلیل دیدگاه های مردم می پردازند. موضوعاتی که به نظر می رسد حداقل در عنوان هیچ خط قرمزی را ندارد و حتی اینکه چه میزان افراد صحبت های مرد شماره یک روسیه را گوش می دهند و چه حسی در رابطه با صداقت یا پوپولیستی بودن آن دارند را نیز شامل می شود؛ یا اینکه اصلا به نظر آنها دشمن وجود دارد یا کرملین نشینان برای بقای خود از آن سخن به میان می آورند.

شاید در نگاه ابتدایی بگوییم خب نظرسنجی که مهم نیست، بلکه آن نتیجه است که هرچه به واقعیت نزدیک تر و کمتر مهندسی شده باشد، از اهمیت برخوردار است. اما به نظر می رسد حتی اگر فرض را بر این بگذاریم که نتیجه این نظرسنجی ها از پیش مشخص است، اما همین که در رابطه با عنوان خاصی سوالی مطرح شده است، خود لازمه الفبای آزادی در یک جامعه است؛ حال اینکه در نتیجه چه میزان خطا می تواند وجود داشته باشد، موضوع دیگری است.

در دنیای سرمایه داری امروزی، معمولا می گویند آدمی می تواند پُز پولداری و شیک بودن را بدهد که لباسی مارک بر تن داشته و ماشین آن چنانی زیرپایش باشد و محل سکونت و دفتر کارش در فلان محله بنام شهر باشد؛ اگر چه ممکن است همه اینها قسطی باشد یا یک کلاهبرداری حرفه ای. در واقع هر ادعایی نیازمند ملزوماتی است و پُز دادن در حوزه آزادی نیز از این ملزومات مستثنا نیست؛ حال اصل یا قسطی بودن این ادعا موضوعی است که در شماره های بعدی «در حوالی میدان سرخ» به شاخصه ها و میزان آن خواهم پرداخت.

نویسنده: احمد وخشیته دانشجوی دکترای علوم سیاسی در دانشگاه دوستی ملل روسیه
منبع: روزنامه اعتماد