نهایت بهره برداری اردوغان از کودتای سال گذشته

دیپلماسی ایرانی: دقیقا یک سال از کودتای نافرجام ترکیه گذشت. کودتایی که اما و اگرهای بسیاری داشت و خیلی از مخالفان اردوغان آن را ساخته و پرداخته خود او می دانند. هیچ سندی وجود ندارد که ثابت کند اردوغان خود این کودتا را انجام داده است. درحالی که اسناد بسیاری وجود دارد که ثابت می کند واقعا کودتایی انجام شده اما ناکام مانده است. برای همین به ضرس قاطع می توان گفت که واقعا کودتایی انجام شد و اتفاقا کودتایی سخت هم بود، اما اولا برنامه ریزی دقیقی نداشت، تنها هدف مشخص بود اما راه رسیدن به هدف مشخص نبود و گویا به نظر می رسید کودتاچیان با عدم اطمینان دست به کودتا زده بودند و دقیقا از همین ناحیه بود که شکست خوردند و ضربه به آنها وارد شد و در آخر، در رسیدن به هدفشان ناکام ماندند. در حالی که به نظر می رسد از حمایت های مختلف طرف های خارجی، از کشورهای عربی به خصوص اعراب خلیج فارس گرفته تا اروپا و امریکا برخوردار بودند و به احتمال قوی در صورت پیروزی، فورا از سوی آنها حمایت و به رسمیت شناخته می شدند. به ویژه که جامعه جهانی از ترکیه اردوغان و شخص او دل خوشی ندارد و به نظر می رسد دنبال بهانه ای می گردد تا به او ضربه ای وارد کند.

در این میان عده ای بر این اعتقادند که اردوغان از انجام کودتا خبر داشته اما زمان آن را نمی دانسته برای همین خود را برای انجام چنین اتفاقی آماده کرده بود و برای همین توانست بر آن پیروز شود. اردوغان در طول دوران زمامداری اش توانسته بود، بخش مهمی از بدنه ارتش را به افرادی وفادار به خود تبدیل کند و انصافا در این کار موفق بود. در عین حال نهاد امنیت و پلیس ترکیه را به شدت تقویت کرد تا آن جا که همان طور که در کودتای سال گذشته دیدیم، ان دو نهاد توانایی رقابت با ارتش را دارند و می توانند از پس توطئه های احتمالی آن برآیند.

عده ای نیز می گویند اردوغان از این که قرار است کودتایی انجام شود خبر داشته اما آن را زیر نظر گرفته و اجازه داده کودتا انجام شود اما چون از ابعاد آن خبر داشته توانسته آن را شکست دهد تا پس از آن سوار موج تحولات پس از کودتا شود و با مخالفانش تسویه حساب کند. این احتمال وجود دارد اما صرفا در حد تحلیل است و هیچ سند مطمئنی که این مساله را ثابت کند، در اختیار نیست. هیچ کس تا کنون نتوانسته سندی ارائه دهد که ثابت کند اردوغان از وقوع کودتا خبر داشته است.

اگر فرض را بر این بگذاریم که اردوغان از کودتا خبر نداشته است، از آن جا که کودتاچیان آن قدر بد عمل کردند، او توانست به سرعت و با اتخاذ تصمیم های به موقع و صحیح بر موج سوار شود و آنها را شکست دهد و به تحولات روند عکس دهد و از کودتا و تحولات پس از آن به نفع خود نهایت استفاده را ببرد. وانگهی، کودتا خواسته یا ناخواسته به مثابه هدیه ای آسمانی برای اردوغان عمل کرد.

روشن است که اردوغان از این کودتا نهایت بهره را برد تا با مخالفانش تسویه حساب کند. اردوغان، فتح الله گولن، روحانی خودخواسته در تبعید در پنسیلوانیای آمریکا که جنبش فرهنگی – اجتماعی موسوم به خدمت را رهبری می کند، مسئول کودتا اعلام کرده است. جنبشی که گفته می شود آن قدر بزرگ و پرنفوذ بوده که در تمامی ارکان کشور ترکیه از فرهنگ و جامعه و ورزش گرفته تا سیاست نفوذ داشته است. بسیاری می گویند نفوذ جنبش خدمت به گونه ای بوده که از میان آن ممکن بود کسی وزیر نشود اما در تعیین وزرا نقشی موثر ایفا می کرد. از این فراتر، در تعیین بسیاری از سفرا، قضات، نظامیان از رده های پایین تا عالی ترین رده، حتی معلم ها، روسای بیمارستان ها، به خدمت گرفته شدن پزشک ها و پرستاران، مربی های ورزشی در رشته های مختلف، خلاصه در همه چیز نقشی موثر داشته است. برای همین هر کس که به نوعی با گولن ارتباط داشته باشد، دستگیر شده است. اما شدت برخورد با مخالفان آن قدر تند بوده که می توان گفت در این رابطه افراط شده است. اردوغان برای حذف مخالفان، هر کس که مخالفش باشد را به هر بهانه ای مرتبط با جنبش گولن معرفی می کند.

در طول یک سالی که از وقوع کودتا گذشته 169 هزار و 133 نفر به اتهام دخالت داشتن با کودتا دستگیر شده است که شامل تمامی اقشار جامعه از ژنرال ها و نظامیان رده بالا گرفته تا استادان دانشگاه، معلم ها ،روزنامه نگاران و حتی کارگران ساده ساختمانی را شامل می شود. یک روز بعد از سالگرد کودتا یعنی روز یکشنبه خبرگزاری آناتولی اعلام کرد مقامات ترکیه ای دستور بازداشت 127 نفر را که به ارتباط با کودتای نافرجام سال 2016 ترکیه مظنون هستند، صادر کرده اند. آناتولی اواخر روز یکشنبه در گزارشی اعلام کرد 115 نفر از مظنونین که شامل تجار، ماماها و خبرنگاران هستند در عملیاتی در استان «تکیرداغ» بازداشت شده اند. حجم گسترده دستگیری ها ضمن این که سوءظن ها را نسبت به اردوغان افزایش داده، انتقادها از وضعیت حقوق بشر در ترکیه به ویژه نسبت به روزنامه نگاران،خبرنگاران ، استادان دانشگاه و معلم ها را افزایش داده است. در طول یک سال گذشته به کار 160رسانه خاتمه داده شده و تقریبا 2500 روزنامه نگار و سایر کارکنان رسانه ای شغل خود را از دست داده اند. بیشتر از 130روزنامه نگار به جرم دست داشتن در کودتا پشت میله های زندان هستند و ترکیه این روزها بیشتر از هر کشوری به زندان روزنامه نگاران تبدیل شده است. یک سوم از روزنامه نگاران زندانی در جهان، در زندان های ترکیه حضور دارند.

در این بحبوحه بود که اردوغان رفراندوم تغییر قانون اساسی را هم برگزار کرد و برای آن تبلیغ فراوان کرد و هر کس از آن انتقاد می کرد را آماج حملات خود قرار می داد و در نهایت توانست در آن پیروز شود. رفراندومی که به موجب آن اختیارات رئیس جمهور افزایش یافت و رئیس جمهور یعنی اردوغان به قدرت برتر و بلامنازع کشور تبدیل شد.

پس می توان گفت کودتای سال گذشته، هر چه بود، اردوغان نهایت استفاده را از آن برد. اما سوالی که به قوت خود باقی است، این است که آیا واقعا این حجم از برخورد آن هم به این تندی لازم بود؟ اردوغان حکومت خود را به یک حکومت دیکتاتوری تبدیل کرده است. البته هنوز روند استبدادی او تکمیل نشده است، با وجود برخوردهای شدید، جامعه مدنی ترکیه همچنان پویا و فعال است، مخالفان به صراحت حرف خود را می زنند و کار خود را پیش می برند و احزاب مخالف همچنان آزادانه فعال هستند. اما اردوغان تا کجا می خواهد پیش برود؟ آیا واقعا فکر می کند کسی جلودارش نیست و راه برای ترک تازی و خودمحوری اش باز است؟