وعده‌های ترامپ از شعار تا واقعیت

محمدعلی بصیری، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل بین الملل

دیپلماسی ایرانی: پرداختن به عملکرد صد روزه دونالد ترامپ، نیازمند مورد توجه قرار دادن سه نکته اساسی است تا تحلیل سیاست داخلی و خارجی رییس جمهوری آمریکا قابل درک باشد:

اول این که، با ورود به دوره جهانی شدن ارتباطات و اطلاعات شاهد تنزل یافتن نقش احزاب هستیم، به نحوی که دیگر احزاب برنده صندوق ها و انتخابات نیستند. این روند هم در فرانسه، انگلستان و هم در آمریکا قابل مشاهده است. پیش از ورود به این دهه و تحولات ارتباطات، زمانی که نامزد یا فهرستی از سوی یک حزبی مطرح می شد، همه خود را متعهد به رای دادن به آن فرد یا فهرست می کردند. اما امروزه  گسترش ارتباطات به خصوص شبکه های اجتماعی و رسانه ها، مردم وابستگی و ارتباط حزبی ندارند. بنابراین نقش احزاب در انتخابات تضعیف شده است.

دوم این که، اکثر شعارها و برنامه های احزاب _ چپ یا راست_ از یکدیگر کپی شده است. برای مثال شعارهایی که دموکرات ها در انتخابات سر می دهند، تقریبا با شعارهای جمهوریخواهان یکی است. یا مثلا شعارهای حزب کارگر یا محافظه کار در انگلستان. شعارها به حدی مشابه و جایگزین شده، که زمینه کاهش تعقل و وفاداری رای دهندگان را فراهم آورده است. از این رو رای دهندگان به دنبال جریان یا نامزدی می روند که کاملا متفاوت از دو جریان حزبی اصلی باشد.

سوم این که، فقط 20 الی 30 درصد از شعارهای احزاب یا نامزدها پس از رسیدن به قدرت تحقق می یافت و این موجب کاهش اعتبار آنها در افکار عمومی می شد.

با این سه مورد، می توان گفت ترامپ پدیده ای بود که با شعارهای ساختارشکن و پوپولیستی در حوزه تحولات داخلی و خارجی توانست آرا را به سمت خود جذب کند. گرچه او از حزب جمهوری خواه بود، اما نامزد اصلی حزب جمهوری خواه فرد دیگری بود که در جریان رقابت های انتخاباتی با ترامپ حذف شد. در نهایت ترامپ توانست با شعارهای ساختارشکنانه، آرا را به خود اختصاص دهد و حزب جمهوری خواه نیز در پشت سر او صف آرایی کند. در واقع ترامپ به کل ساختار آمریکا، احزاب و صاحبان قدرت حمله می کرد. مردم آمریکا نیز با این تصور که او می تواند مشکلات اساسی از جمله بیکاری، اشتغال، تورم و بحران های اجتماعی را که طی دهه گذشته گریبانگیر آنها شده، حل کند، به سمتش سوق پیدا کردند؛ غافل از آن که در سیاست داخلی و خارجی لابی های قدرت وجود داشته و ساختار بر اساس تعامل با احزاب عمل می کند. آن چه پیش از آن در فرانسه و در زمان سارکوزی شاهد آن بودیم.

اکنون نیز در فرانسه با آمدن خانم لوپن شاهد آن هستیم که نمونه های مشابه ترامپ در حال ظهور بوده و با شعارهای ساختارشکن پوپولیستی خلاف دو جریان اصلی چپ و راست عمل می کند. اما نامزدهای پوپولیستی نیز پس از روی کار آمدن، با موانع جدی رو به رو می شوند که نمی توانند به شعارهای خود عمل کنند. گرچه ممکن است تحولاتی به نفع رای دهندگان روی دهد. حال ترامپ با چنین وضعیتی روبه روست. او در دوران انتخابات و روزهای اول ریاست جمهوری شعارهایی مبنی بر احداث دیوار با مکزیک، اخراج نیروهای خارجی و پناهندگان، حمایت از تولید و صنعت داخل، کاهش بودجه ناتو، و همچنین مساله مبارزه با تروریسم، تعامل با دولت اسد و تجدید نظر در پرداخت هزینه های امنیتی شرکای آمریکا مطرح کرد که امروز فقط نزدیک به 20 درصد آن محقق و بعضا با موانع جدی مواجه شده است. کره شمالی به موضوع قابل توجه تری در سیاست خارجی ترامپ تبدیل شده است. دموکرات ها عموما داخل گرا و جمهوری خواهان نظامی گرا و بین الملل گرا هستند. اما در اصل استراتژی آمریکا تغییری ایجاد نمی شود. با این حال چرخش آمریکا از خاورمیانه به آسیای دور، بیشتر به منظور مهار چین و قدرت های نوظهور آسیایی حتی روسیه و هند است.

اینک نقطه بحران زا، کره شمالی است. درواقع موضوع دیگر که امروز به بحث اصلی آمریکا تبدیل شده، مساله کره شمالی است. تقابل آمریکا با کره شمالی بیشتر برای مهار و خلع سلاح این کشور و عرض اندام برای رقیب رو به رشد جهانی در حوزه اقتصاد یعنی چین است. حضور ناوهای آمریکایی و تحرکات نظامی در شرق از دولت قبل _ دولت باراک اوباما _ شروع و قراردادهای امنیتی – دفاعی بسیار گسترده ای میان آمریکا با استرالیا، کره جنوبی و حتی هند و فلیپین منقعد شده بود. قراردادهایی که به صورت خط مثلث دفاعی برای مهار چین و روسیه در آسیای دور مدنظر بوده و نقطه حساس آن کره شمالی است.

اما آن چه پیش رو قرار دارد این است که به طور حتم تمامی شعارهای ترامپ قابل تحقق نیست. زیرا او با موانع داخلی و خارجی مواجه است. باید این واقعیت را پذیرفت که در ساختار لیبرال دموکراسی آمریکا، هنگامی که یکی از احزاب _ چپ، راست یا پوپولیست _ سر کار می آیند، برای تامین منافع خود اهل معامله هستند. گرچه حرکت های تند یا کندی صورت می گیرد، اما در نهایت میز مذاکره و بده بستان ها و معامله است که روی می دهد. تنها تفاوت پوپولیست ها در این است که آنها بر این باورند که با حرکت های تند، بهتر معامله انجام می شود، نه این که اهل معامله نباشند. آنها دموکرات ها را به این متهم می کنند که کمتر معامله کرده یا اگر معامله ای انجام شده، منافع آمریکا کمتر تامین شده است. اتهام هایی مانند خروج از عراق یا برجام که علیه دولت اوباما مطرح می شد، به همین دلیل بود. آمریکا در مقابل رقبای خود از جمله روسیه، چین و کره شمالی _ که اکنون تنش میان این دو افزایش یافته _ سیاست چماق و هویج را دنبال می کند. در نهایت اگر معامله پرسود و منفعتی باشد، آنها به همان سمت می روند و از برخورد نظامی یا حذفی اجتناب می کنند.

هسته ای شدن کره شمالی، مستقل نبوده و در پشت آن روسیه و چین حضور دارد. کما این که در جنگ های دهه 50 نیز مطرح بود. کره شمالی رژیمی بوده که کاملا تحت کنترل و مدیریت دو قدرت مزاحم و رقیب منافع آمریکا است. بنابراین بعید است آمریکا وارد درگیری مستقیم نظامی با کره شمالی شود. شاید برخوردها محدود و با سلاح های متعارف صورت گیرد، همانند گذشته که آتش بارها بین مرزهای دو کره با دخالت های آمریکا صورت گرفت. بنابراین بعید است ترامپ از گزینه نظامی و ماشه خلاص استفاده کند. زیرا درگیری نظامی و درگیر هسته ای با کره، بحران را گسترده تر از آن خواهد کرد که آمریکا بتواند آن را جمع کند. زیرا خسارت های بسیار بزرگی متوجه قدرت های درگیر و حتی کل دنیا و بشریت می شود. در نهایت حرکت آمریکا بیشتر برای دریافت امتیاز حداکثری در مذاکره و معامله است.