در جست‌و‌جوی جلاد نازی در سوریه

تاریخ ایرانی: نیمه شب نهم ماه می ۱۹۶۱، مردی چاق و کوتاه قد به زحمت وارد سفارتخانه آلمان در دمشق می شود. دیپلمات ها این مرد را می شناسند و از قرار وی «کورت ویتزکه»، استاد سابق سوارکاری است. این مرد با آن عینک یک چشمی، از جمله شهروندان آلمانی مقیم پایتخت سوریه به شمار می آید.

ویتزکه اکنون و در حالی که به شدت وحشت زده است و لباسی کثیف و مندرس به تن دارد، اینجا نشسته است. با گریه شدید توام با تشنج تعریف می کند که شش هفته پیش در حدود ساعت سه صبح توسط ماموران سرویس مخفی سوریه از آپارتمانش ربوده شده است. همچنین ادعا می کند که ماموران سوری او را به باد کتک گرفته و سرش را تا آستانه خفگی در آب فرو برده اند و سپس با شلاق آن قدر به کف پایش ضربه زده اند که له شده است و تازه بعد از همه این شکنجه ها وی را آزاد کرده اند.

ویتزکه بر این باور است که می داند چه کسی احتمالا جاسوسی او را کرده و خبرهای او را به سوری ها رسانده است. فرد مورد ادعای ویتزکه همان شخصی است که از سال ها پیش در آپارتمانی مشترک با او زندگی می کند و البته همواره مشاجراتی به دلیل رفتارهای غیراخلاقی آن مرد بین این دو نفر وجود داشته است، مردی به نام «آلوئیس برونر».

آلوئیس برونر یعنی یکی از بدنام ترین جانیان «رایش سوم». آدولف آیشمن سازمان دهنده هولوکاست از برونر به عنوان «بهترین مرد» خود یاد می کرد. برونر یکی از دشمنان خونی یهودی ها بود و به دستور وی بیش از ۱۲۸۵۰۰ انسان راهی اتاق های گاز شدند، حتی آیشمن نیز به دلیل خشونت های بی اندازه برونر از او می ترسید.

هر زمان که ماشین آدم کشی و قتل ها توقف می کرد، آیشمن به برونر دستور می داد که به منطقه مورد نظر برود و کار را فیصله بدهد. افزون بر آن برونر بارها به دستور آیشمن به فرانسه رفت تا با پرداخت پول، یهودی های فراری را به آلمان بازگرداند. یکی از مهم ترین ماموریت های وی در فرانسه فریب و ترغیب یهودیان فراری برای رفتن به براتیسلاوا بود. بر اساس آمارهای موجود، ۵۰ هزار یهودی از براتیسلاوا به تسالونیکی یونان ادامه مسیر دادند و در نهایت در عرض چند ماه سر از آشویتس درآوردند و این همه از جمله ابتکارهای شیطانی برونر بود. برونر به گفته خودش تلاش زیادی داشت که حتی آن دسته از یهودیانی که امکان ماندن در آلمان را داشتند نیز به سرنوشت بقیه دچار شوند. به همین خاطر دستور داده بود: «هر یهودی که خون آلمانی دارد از بقیه جدا شود اما همواره باید به اندازه دو قدم از آلمانی ها فاصله بگیرد.»

برونر بر خلاف رئیسش آیشمن که در سال ۱۹۶۰ توسط ماموران موساد اسرائیل در آرژانتین به دام افتاد هرگز دستگیر نشد. این مرد در واقع شبح تاریخ آلمان پس از جنگ دوم جهانی به حساب می آمد. چیزی نگذشت که شایعاتی به گوش رسید که حکایت از حضور برونر در دمشق می کرد؛ اما سال ها طول کشید تا بالاخره دولت فدرال آلمان فرمان بازداشت برونر را صادر کند و باز هم سال ها به طول انجامید تا درخواست استرداد این جانی نازی به مقام های سوریه تسلیم شود.

مورد برونر نشان می دهد که دولت آلمان در سال های آغازین پس از جنگ تا چه اندازه در رابطه با پیگرد و محاکمه جنایتکاران جنگی با بی میلی عمل می کرده است. در همان زمانی که آلمان فدرال اصرار داشت که چهره ای دموکراتیک از خود به جهان ارائه دهد، شمار زیادی از عوامل سابق نازی ها و مهره های تشکیلاتی آنان را در وزارتخانه های مختلف به کار می گرفت.

اما سوریه هرگز به استرداد برونر تن نداد، حتی تا به امروز نیز نام این مرد در تمام کامپیوترهای پلیس آلمان ذخیره شده است. دولت های آلمان و اتریش فرمان بازداشت وی به اتهام قتل را صادر کرده و برای هر اقدامی که منجر به بازداشت برونر شود جایزه ای ۵۰ هزار یورویی در نظر گرفته اند.

اما آیا برونر همچنان زنده است؟ اگر زنده باشد اکنون ۱۰۴ سال سن دارد. اگرچه بارها خبر مرگ او منتشر شده اما هرگز به صورت رسمی مورد تایید مقامات قرار نگرفته است. همین چندی پیش بود که یک مجله فرانسوی طی گزارشی ادعا کرد که برونر در سال ۲۰۰۱، در شهر دمشق درگذشته و در یک گورستان به خاک سپرده شده است. در واقع برونر آخرین بار در سال های دهه ۱۹۹۰ در سوریه دیده شده و حتی طی مصاحبه ای از قربانیان هولوکاست با لقب «زواید انسانی» یاد کرده بود.

اما برونر چگونه موفق به فرار از آلمان شد؟ چه کسانی به وی کمک کردند؟ و چگونه هرگز به آلمان بازگردانده نشد؟ در مورد زندگی او بعد از سال ۱۹۴۵ مستندات اندکی وجود دارد. با این حال مجله اشپیگل تا به امروز اسناد زیادی را از آرشیوهای مختلف در آلمان مورد بررسی قرار داده و با شاهدان متعددی صحبت کرده است.

گزارش ها و اسناد معتبری در مورد برونر و در قالب گزارش های وزارت امور خارجه، یادداشت های تشکیلات صدارت عظمی، نامه های نازی های قدیمی، پرونده های شخصی، متن بازجویی ها در دادستانی کل، اسناد اداره اطلاعات و امنیت آلمان و دادگاه قانون اساسی این کشور و سازمان سیا ایالات متحده آمریکا وجود دارد.

بررسی ها رفته رفته این شک و تردید را افزایش می دهد که ظاهرا شبکه ای مخفی از اقوام و آشنایان و روابط از دوران «رایش سوم» در دهه هفتاد در آلمان وجود داشته است. این شبکه از دیپلمات های سابق و فعال، روزنامه نگاران، صاحبان مشاغل آزاد، نظامیان و یا ماموران مخفی تشکیل شده بوده است. روابط میان افراد گاه نزدیک و گاه کمرنگ بوده و این شبکه فاقد مرکزیت به شمار می آمده است؛ اما برونر آن فردی نیست که سرنخ همه این شبکه در دستان او باشد. برونر نیز در واقع مانند دیگران از این روابط و به ویژه در رابطه با مسئله تامین اسناد هویتی و پول سود برده و از الطاف رفقای قدیمی و نفوذ آن ها در مورد عدم پیگرد منتفع شده است.

گستره این ارتباطات حتی به احزاب، مجلس آلمان و دولت این کشور و همچنین به رسانه ها نیز می رسد. افرادی مانند رودولف فوگل، نماینده اتحادیه دموکرات مسیحی در مجلس آلمان و مدیرکل وزارت خزانه داری این کشور از جمله افرادی هستند که به این شبکه تعلق داشتند. فوگل کوچک اندام با آن عینک دسته شاخی مشکی رنگش نه تنها یکی از موسسان بنیاد آلمانی کمک های توسعه ای بود بلکه در شورای نظارت بر پست، هیات مدیره لوفت هانزا و صندوق اعانه بازسازی نیز عضویت داشت.

و یا «کارل - هاینتز اشپت» مدیر کارخانه داروسازی تامکو در دمشق که طبق گزارش های سیا یکی از ماموران سرویس اطلاعات و امنیت آلمان نیز بود. اشپت در سوریه دوستش برونر را به مدیریت یکی از شرکت های تابعه منصوب کرد و افزون بر آن با وی رفت وآمدهایی نیز داشت.

و یا «هورست مانکه» افسر سابق اس اس که در سال ۱۹۴۱ از جمله فرماندهان نیروهای آلمانی در خاک شوروی بود و قتل شمار زیادی از یهودیان را به وی نسبت می دهند. مانکه بعد از جنگ مدتی در مجله اشپیگل به کار پرداخت و سپس به انتشارات اشپرینگر رفت و نه تنها به مدیرکلی این انتشارات بلکه بعدها به ریاست انجمن ناشران آلمان نیز رسید. این برلینی دقیقا از محل اقامت برونر اطلاع داشت. افزون بر آن مانکه با بسیاری از روزنامه نگارانی که با برونر رفاقت داشتند کار می کرد.

بار دیگر به سال های دور بازمی گردیم. احتیاط در بازسازی و احیای روابط امری بسیار مهم است. آن کسانی را که قبل از سال ۱۹۴۵ می شناختیم لزوما بعد از سال ۱۹۴۵ مانند سابق نیستند و غالبا تغییر کرده اند. با این حال بر اساس مدارک موجود، شمار کسانی که برای کمک به افرادی چون برونر کمر همت بسته اند چندان هم اندک نیست. توسعه و گسترش یک جامعه مدنی دموکرات از جمله بزرگترین موفقیت های تاریخ آلمان به شمار می رود و مورد برونر نشان می دهد که در این جامعه دموکرات چه افرادی بر سر مناصب حساس قرار داشتند.

آلوئیس برونر مردی نحیف با ۱.۷۲ قد و بسیار بداخلاق است. او از محبوبیت خاصی برخوردار نیست و از سوی هم قطارانش در اس اس به خاطر موهای سیاه فرفری اش مورد تمسخر قرار دارد و این ضدیهود مادرزاد را «یهودی شیرین» خطاب می کنند. برونر که یک دهقان زاده اهل بورگرلاند است در کنار دیگر افسران اس اس اصلا به چشم نمی آید اما آشنایی با یکی از همان افسران اس اس بود که زندگی این پسرک روستایی را تغییر داد.

هنگامی که با آن افسر یعنی کاوفمن آشنا شد، در یک قهوه خانه کار می کرد و در سال ۱۹۳۱ و در سن ۱۹ سالگی به حزب نازی اتریش پیوست. در کیفرخواستی که علیه برونر تنظیم شد از او به عنوان «یکی از مبارزان سرسخت آرمان نازی» یاد شده است. این دوران مصادف است با الحاق اتریش به «رایش سوم» در سال ۱۹۳۸ و در همان سال است که آیشمن، برونر را به «مرکز اخراج یهودیان» در وین منتقل می کند. در این مرکز و در ساختمان آن در کاخ روچیلد است که شیوه کارآمد و جدیدی برای غارت یهودیان قبل از اخراج آنان از کشور و البته از سال ۱۹۴۱ قبل از کشتار جمعی آنان به کار گرفته می شود.

در آن سال برونر قربانیان خود را مجبور می کند که قبل از مرگ کلید آپارتمان های سابقشان را تحویل دهند و بدین صورت و پس از اطلاع از محل زندگی سابق آنان دست به کار شده و همه وسایل قربانیان از ظروف غذاخوری گرفته تا مبلمان و غیره میان اعضای حزب تقسیم می شود. برونر نیز همراه با نامزدش به یک ویلای شیک در محله یهودیان نقل مکان می کند.

پس از انتقال آیشمن به برلین، برونر جانشین وی شده و تا سال ۱۹۴۲ در وین می ماند و برای ایده «جهان عاری از یهودیان» تبلیغ می کند. سپس از طریق آیشمن به برلین منتقل شده و در بخش «امور یهودیان» در اداره مرکزی امنیت رایش که در واقع مرکز ترورهای اس اس است مشغول به کار می شود و بعدها شمار زیادی از افراد این دایره در همان شبکه پنهانی و اسرارآمیز حضور می یابند.

برونر خیلی زود به عنوان «مردی که در وین مسئله یهودیان را حل کرد» به شهرت می رسد و از سوی آیشمن به نقاط مختلف اروپا اعزام می شود. بارها هویت خود را عوض می کند و در پایان دهه ۱۹۴۰ با نام «آلوئیس شمالدینس» در اسن اقامت می گزیند. در این دوران غالبا به عنوان پیشخدمت کار می کرد و زندگی خود را از این راه می گذراند.

برونر می داند که به اصطلاح چیزی به نام ساعت صفر وجود ندارد و از همین واقعیت به نفع خود استفاده می کند. در سراسر خاک جمهوری فدرال نوپای آلمان سیاستمداران، روزنامه نگاران، دیپلمات ها و ماموران مخفی ای وجود دارند که این آغاز دوباره دموکراتیک را برنتافته و آن را رد می کنند. برخی از آنان به شدت از این وحشت دارند که سابقه شان در دوران هیتلر فاش شده و به سرنوشتی نامعلوم دچار شوند و برخی دیگر به سختی می توانند «پایان کار رایش سوم» را باور کنند. افراد سادیستی مانند برونر در چنین حلقه هایی نیز جایگاه خاصی ندارند اما همگی آنان در این مورد توافق دارند که باید در مورد گذشته سکوت کنند.

«ارنست آخن باخ» وکیل دعاوی و نماینده چندین دوره مجلس آلمان از حزب دموکرات نیز به همین صورت در اسن سکونت دارد. وی در دوران ناسیونال سوسیالیست ها به عنوان یک دیپلمات برجسته، سفارت آلمان در پاریس را بر عهده داشت و موضوع مورد علاقه اش «رسیدگی به مشکلات جوانان» بود.

اولریش هربرت، تاریخ نگار آلمانی، حکایت می کند که دفتر وکالت آخن باخ محل ملاقات و حلقه اتصال اعضای حزب دموکرات با کارگزاران سابق نازی است. آخن باخ به جناح راست حزب تعلق دارد، همان جناحی که منافع کهنه سربازان اس اس و ارتش آلمان را نمایندگی می کند. این لیبرال ها خواهان اعلام عفو عمومی برای جنایتکاران نازی و جنگی هستند و آخن باخ یکی از سازمان دهندگان این کمپین به شمار می رود.

آیا آخن باخ به آن قاتل کمک می کند؟ در اینکه برخی از موکلان او با اطرافیان نزدیک برونر ارتباط دارند هیچ تردیدی نیست و شخص برونر بعدها در دمشق تعریف می کند که از یکی از نزدیکان آخن باخ خواهش کرده بود که مدارک جعلی در اختیار او بگذارد اما آخن باخ به هیچ عنوان این درخواست را ترتیب اثر نمی دهد.

چندین دهه بعد و کوتاه زمانی قبل از فروریختن دیوار برلین، پسر همان آقای آخن باخ به عنوان یک دیپلمات اهل آلمان غربی و برای تسلیم درخواست استرداد برونر به مقام های سوریه وارد دمشق می شود ولی در یادداشتی به وزارت خارجه اعلام می کند که امیدی به موفقیت ندارد؛ اما به هر حال به تلاش های خود ادامه می دهد. «کلاوس آخن باخ» امروز می گوید که دیگر آن روزها را به خاطر نمی آورد.

اما جالب آنکه برونر برای اختفای هویت خود از یک امتیاز خوب برخوردار است، به این صورت که وی برخلاف دیگر افراد اس اس، از آن خالکوبی های روی بازوی چپ که گروه خونی فرد روی آن حک شده بود، ندارد. افزون بر آن در دوران شکار یهودیان در وین نه با اسم اصلی خود بلکه با نام یکی از اقوام یعنی آنتون برونر ملقب به برونر دوم فعالیت می کرد و به همین خاطر این فرد را به جای وی دستگیر و به دار می آویزند و تازه در سال ۱۹۶۱ است که دادستانی فرانکفورت، آم ماین، حکم جلب برونر واقعی را صادر می کند؛ اما برونر اول مدت ها است که از همه این کوه ها گذشته است.

برونر در سال ۱۹۵۴ شکیبایی خود را از دست می دهد و قصد دارد به خاورمیانه برود و برای این کار به گذرنامه نیاز دارد. این بار یک مربی سابق ورزش به نام «دکتر جورج فیشر» اهل بن به او کمک می کند. البته این جناب دکتر فیشر نیز سابقه وحشتناکی را یدک می کشد. او در یگان عملیاتی A در شوروی خدمت می کرده است، همان یگانی که افراد آن بیش از ۳۰۰ هزار یهودی را به قتل رسانده بودند.

بعدها دکتر فیشر با مانکه در هیات تحریریه اشپیگل تماس می گیرد. او نیز به مانند برونر یک چهره امنیتی نازی بود و در تشکیلات اس اس درجه افسری داشت. به هر حال فیشر برای مانکه تعریف می کند که دیگر هم قطارشان یعنی برونر گذرنامه وی را دزدیده است. در عین حال حکایت دیگری نیز وجود دارد که بر مبنای آن ظاهرا فیشر به میل خود مدارکش را در اختیار برونر گذاشته است.

برونر همیشه با مردانی ملاقات دارد که از گذشته های دور با آن ها آشنایی و تماس داشته است. او مشکل مالی دارد و برای رفع این مشکل دست به دامن فوگل یا همان نماینده اتحادیه دموکرات مسیحی در مجلس آلمان می شود. فوگل در دوران نازی ها بارها بر عقاید یهودستیزانه خود تاکید کرده و گفته بود: «نفوذ یهودی ها باید محو شود.»

به گفته برونر دوستی میان وی و فوگل از سال ۱۹۴۳ و در یونان آغاز شد. این جنایتکار نازی برای انتقال یهودیان فراری به آشویتس در یونان به سر می برد و فوگل در همان زمان مدیریت بخش تبلیغات جنوب شرق ارتش آلمان را بر عهده داشت. این عضو اتحادیه دموکرات مسیحی ۳۰۰ مارک به عنوان کمک در اختیار برونر گذاشت و برونر بعدها برای یکی از دوستانش گفت که این مبلغ برای نیمی از هزینه های ابتدایی و اصلی ماهانه او کفایت می کرد.

بدین ترتیب است که این جنایتکار نازی با گذرنامه فیشر و کمک مالی فوگل به مصر فرار کرده و از آنجا به سوریه می رود، یعنی همان کشوری که در آن زمان بسیاری از حامیان هیتلر در آن احساس راحتی می کردند. در آن سال ها و سال های پیش از آن اندیشه های یهودستیزی در سوریه به شدت رواج داشت و کتاب «نبرد من» هیتلر یکی از پرفروش ترین کتاب ها در این کشور محسوب می شد. بسیاری از ناسیونالیست های عرب به خاطر می آورند که روابطی نزدیک با این دسته از نازی ها داشته اند و خیال می کردند که رهایی از استعمار فرانسه و بریتانیا از طریق هیتلر و مردان او امکان پذیر است.

برونر که اینک ۴۲ ساله است با نام فیشر در کارخانه های شراب و آبجوسازی آلمانی در سوریه کار می کند و زمانی حتی به خرید و فروش اسلحه نیز مشغول می شود. یکی از شرکای او در رابطه با خرید و فروش سلاح، یک همکار از دوره حضور در سرویس اطلاعات و امنیت رایش است.

در اواسط دهه پنجاه گروه آلمانی های مقیم سوریه کاملا شناخته شده و فعالیت های آنان نیز مشخص است. به عبارت بهتر این کهنه سربازان ارتش هیتلری برای تاسیس و راه اندازی ارتش سوریه از طرف دولت این کشور به کار گرفته شده اند. برخی از کارشناسان خاورمیانه اس اس نیز به دلیل روابط و مناسبات خود در این منطقه، در میان این کهنه سربازان حضور دارند.

برونر از ماموران و نمایندگان دولت بن در سوریه هراسی ندارد؛ زیرا سرکنسول آلمان در دمشق زمانی به عنوان دیپلمات در هولوکاست براتیسلاوا مشارکت داشت و سفیر آلمان در لبنان نیز همان کسی است که یهودیان را در موناکو تحت تعقیب و آزار قرار می داد، حتی جانشین این جناب سفیر نیز یکی از همکاران نزدیک یواخیم فون ریبن تروپ، وزیر امور خارجه هیتلر بود.

این دوران برای برونر دورانی سراسر آرامش و راحتی است. هر روز صبح راس ساعت هشت به دفترش در هتل قصیون می رود. مدتی بعد و در جریان یک معاینه پزشکی با ویتزکه آشنا شده و بعدها با وی در یک آپارتمان مشترک زندگی می کند. ویتزکه مشاغل مختلفی را تجربه کرده و در حال حاضر به عنوان معلم زبان آلمانی در انستیتو گوته دمشق به کار مشغول است. هنگامی که یکی از دوستان مشترک این دو نفر دمشق را ترک می کند، آن ها نیز بلافاصله به آپارتمان وی در خیابان حداد نقل مکان می کنند.

هر دو نفر احترام زیادی برای یکدیگر قائل اند و همدیگر را «شما» خطاب می کنند. از قرار معلوم آدم شکاکی مانند برونر نیز بالاخره به یک نفر اعتماد کرده است. او ویتزکه را به بازی بریج دعوت می کند و او را به یکی از عجیب ترین محافل جهان می برد.

در پشت میز بریج مردی به نام «فرانتز راده ماخر» نشسته است، همان مردی که در سال ۱۹۵۲ به جرم مشارکت در ۱۳۰۰ مورد قتل حکم محکومیت گرفت اما پیش از موعد از زندان آزاد شد و به سوریه گریخت. او نیز یکی از بدنام ترین مردان رایش سوم بود و به عنوان مثال در یکی از مدارک مربوط به وی می خوانیم: «هدف شما از سفر چیست؟» و راده ماخر در جواب نوشته است: «تسویه حساب با یهودیان بلگراد.»

یکی دیگر از همبازی های بریج یک پزشک متخصص مرگ های بدون درد و رنج به نام «امیل گلنی» است. او نیز فراری محسوب می شود و قتل چند صد معلول دو آسایشگاه معلولین در اتریش به حساب او نوشته شده است و صد البته جناب برونر که خود مسئولیت قتل ۱۲۵ هزار نفر را بر دوش می کشد نیز در پشت این میز حضور دارند.

برونر همسر و دختر خود را در اتریش ترک کرد اما پس از رسیدن به سوریه برای آن ها پول می فرستد و از همخانه اش یعنی ویتزکه می خواهد که در سفرش به اروپا آن ها را در تیرول جنوبی ملاقات کند. هنگامی که ویتزکه در سال ۱۹۵۷ عازم وطن می شود، برونر از او می خواهد که سراغ برخی از آشنایان آلمانی از جمله فوگل یا همان نماینده مجلس از حزب اتحادیه دموکرات مسیحی برود. یادداشتی نیز نوشته و به دست ویتزکه می دهد که جمله «با بهترین سلام ها» روی آن به چشم می خورد. برونر در آن نامه سراغ مدیرانی را می گیرد که می توانند از طریق او «خواسته هایشان را عملی کنند.» مدتی بعد فوگل نیز به دمشق سفر می کند اما مشخص نیست که آیا با برونر ملاقاتی داشته یا نه؟

با توجه به ارتباط های زیاد برونر بی تردید حضور وی در پایتخت دمشق به صورت یک راز باقی نمی ماند. بیش از همه این سرویس اطلاعات و امنیت آلمان است که از وضعیت او خبر دارد اما حتی تا به امروز نیز این نهاد ادعا می کند که هیچ سندی دال بر حضور برونر در دمشق وجود نداشته است؛ اما مدارکی که امروزه در دست است نشان می دهد که سرویس های اطلاعاتی آلمان منابع متعددی در میان دوستان آلمانی و غیرآلمانی آن جلاد داشته اند. افزون بر آن برخی روزنامه نگاران نیز که از محل اختفای برونر اطلاع دارند، خبرچین های سرویس اطلاعات و امنیت آلمان هستند.

نمایندگی آلمان در دمشق نیز از حضور برونر در این شهر اطلاع دارد؛ اما تا سال ۱۹۸۲ همچنان ادعا می شود که برونر هرگز با سفارت در ارتباط نبوده است. با این حال با نیم نگاهی به آرشیو وزارت امور خارجه آلمان متوجه می شویم که آن قاتل به صورت کتبی و یا از طریق همبازی بریجش یعنی راده ماخر تقاضای تمدید گذرنامه خود را به سفارت ارائه داده است. در این مورد حتی به فوگل نیز متوسل شده است. با این حال ظاهرا گذرنامه ای از سوی سفارت آلمان به نام وی صادر نمی شود.

خبرچینی و همکاری در سرویس اطلاعات و امنیت آلمان برای افراد این امتیاز را دارد که می توانند از این طریق به دوستان نازی خود کمک کنند. این افراد از تیپ ها و نسل های مختلفی تشکیل شده اند. به عنوان مثال مانکه می گوید که اطلاعاتش در مورد برونر را در اختیار هرمان شفر یکی از اعضای حزب دموکرات که تاجر است و همزمان به روزنامه نگاری نیز می پردازد، قرار داده است. البته داستان های شفر در مورد اینکه وی چگونه برونر را پیدا می کند، چندان معتبر نیست و گمراه کننده به نظر می رسد؛ اما از مدارک موجود چنین برمی آید که شفر با یک دیپلمات بازنشسته و متخصص در امور خاورمیانه ملاقات می کند که در حال سپری کردن دوران بازنشستگی خود در سواحل بالتیک است. این دیپلمات بازنشسته در ادامه با راده ماخر، همبازی بریج برونر، ملاقات و راده ماخر نیز او را در دمشق با برونر آشنا می کند.

شفر در سال های ۱۹۵۹ و ۱۹۶۰ از بیش از ۱۰ ملاقات با برونر می گوید اما نه تنها مانکه به این اظهارات اهمیتی نمی دهد بلکه گوستاو هاینه مان و دیگر وکلای مانکه نیز او را جدی نمی گیرند. هاینه مان یا همان استاد حقوق در نوردهایم وست فالن بعدها به ریاست جمهوری آلمان می رسد. مانکه و هاینه مان اقدامات قضایی خود علیه برونر را آغاز می کنند. هاینه مان بالاخره از شفر می خواهد که با برونر صحبت کند اما برونر کمک دوست و هم قطار خود را رد می کند.

آیا شفر به خاطر همین لجبازی برونر تلاش دارد که خبرهای او را به اشپیگل داده و از وی انتقام بگیرد؟ به هر حال شفر اطلاعات خود در مورد محل زندگی برونر را به اشپیگل داده و عکسی از او را که اولین تصویر بعد از جنگ است در اختیار این مجله آلمانی قرار می دهد. اشپیگل اما در مرحله نخست از انتشار این مطالب و عکس ها خودداری می کند. آیا این امتناع به دلیل حضور مانکه در اشپیگل است؟ و تازه پس از پایان کار مانکه در اشپیگل است که این مجله خبرها در مورد برونر را منتشر می کند.

اشپیگل در شماره اول ژوئن ۱۹۶۰ طی گزارشی مصور از وضعیت آیشمن و از زندگی مخفیانه برونر با نام مستعار «دکتر. گئورگ فیشر» می نویسد.

مجله آلمانی اشترن نیز که در آن زمان توسط یکی از دوستان برونر یعنی «هانس گرمانی» اداره می شد در برابر اشپیگل موضع گرفته و این داستان ها را ساخته و پرداخته شفر عنوان کرده و به شدت آن را محکوم می کند. کاملا مشخص است که نویسنده مقاله مجله اشترن نیز از دوستان برونر خط گرفته است و البته شخص گرمانی نیز یکی از آن کهنه نژادپرست هایی محسوب می شد که سال ها به عنوان خبرچین برای سرویس های اطلاعاتی امنیتی آلمان کار می کرد و بعدها ترقی کرد.

رفته رفته اما عرصه بر برونر تنگ می شود. اسرائیلی ها که در این میان آیشمن را به دادگاه کشانده اند جسارت بیشتری پیدا کرده و برونر را نیز می خواهند و افکار عمومی دنیا هم خواهان محاکمه نازی ها است.

روز ۱۳ سپتامبر ۱۹۶۱ برونر یک جعبه از اداره مرکزی پست دریافت می کند. هنگامی که در جعبه را باز می کند بمبی که در آن جاسازی شده منفجر می شود. دو مامور پست بر اثر این انفجار جان خود را از دست می دهند؛ اما برونر در حالی که به شدت مجروح شده است زنده می ماند. مشخص نیست که فرستنده آن جعبه موساد و یا دیگر سرویس های مخفی و یا عوامل سوداگران اسلحه بوده اند.

پزشک معتمد سفارت آلمان برونر را درمان می کند؛ اما به هر حال وی شمار زیادی از انگشتان و چشم چپ خود را از دست می دهد. یکی از کارمندان بلندپایه سفارت در محل مطب آن دکتر با برونر ملاقات می کند. او ماموریت دارد که از واقعی بودن هویت برونر اطلاع حاصل کند. این مامور و دیپلمات اما خود یکی از نازی های سابق است و به همین خاطر طی گزارشی احساسی آن قاتل را مردی دل شکسته و بدبخت عنوان می کند که باید به حال خود گذاشته شود.

و صد البته این هم نوعی طنز تاریخ است که برونر خبر ندارد اگر به آلمان غربی بازگردد سرنوشتی کاملا متفاوت پیدا خواهد کرد و به مانند دیگر هم قطارانش خیلی زود از زندان آزاد خواهد شد.

در بیمارستان به شدت از وی محافظت می شود و مشخص نیست که سوری ها قصد حفظ جان برونر را دارند و یا می خواهند از فرار او جلوگیری کنند. پس از کودتایی که در جولای ۱۹۶۲ در سوریه انجام می گیرد دولت دمشق بالاخره اعلام می کند که برای استرداد برونر تصمیمی نگرفته است؛ اما ورق برمی گردد. دولت دمشق به صورت کاملا ناگهانی اعلام می کند که برونر خاک سوریه را ترک گفته است. یکی از دیپلمات های سفارت احتمال می دهد، دولت سوریه اجازه نخواهد داد یکی از دشمنان قسم خورده اسرائیل برای مجازات به کشورش مسترد شود و دولت آلمان هم همین نظریه را قبول می کند.

سوریه کشوری کلیدی در خاورمیانه محسوب می شود و رژیم این کشور برای مدتی کمک های توسعه ای دریافت می کند و برخی سرویس های امنیتی برای راه اندازی سرویس های مخفی و آموزش افسران اطلاعاتی به رژیم دمشق کمک می کنند؛ اما مورد برونر در نزد همه دولت های بن به عنوان مسئله ای با اولویت بسیار پایین طبقه بندی می شود.

یکی از کارشناسان امور خاورمیانه در سال ۱۹۸۲ طی مقاله ای عنوان می کند که سفارت آلمان در سوریه برای حفظ روابط خوب دو کشور از ورود به مسئله برونر ابا دارد؛ اما در همان سال یکی از دیپلمات های آلمانی برای بازگرداندن برونر به آلمان و محاکمه وی به سوریه سفر می کند. این دیپلمات «گونترام فون شنک» نام دارد. یکی از ماموران محلی به فون شنک خبر می دهد که کارمندان سفارت سیب زمینی، کلم، کالباس و دیگر مواد غذایی به برونر می دهند. وقتی خبر به برونر می رسد او نیز با واسطه اعلام می کند که از این پس هیچ هدیه ای قبول نخواهد کرد.

و تازه در سال ۱۹۸۴ یعنی بیست سال پس از اختفای برونر در دمشق است که دولت آلمان رسما تقاضای استرداد وی را تسلیم دولت سوریه می کند که البته این تقاضا از سوی سوری ها رد می شود؛ اما به چه دلیل سوری ها تا این اندازه برونر را جدی گرفته اند؟ و جالب آنکه هانس دیتریش گنشر وزیر وقت امور خارجه آلمان نیز در سفر رسمی خود به سوریه در سال ۱۹۸۵ هیچ اقدامی در مورد برونر انجام نمی دهد و کلمه ای درباره او نمی گوید.

در مقابل این برونر است که اکنون با روزنامه نگارانی از سراسر دنیا حرف می زند. به گفته این روزنامه نگاران برونر همچنان آکنده از احساسات ضدیهود بوده و در دوران بازنشستگی خود هر روز به پارک زنوبیه می رود و قدم می زند و در خانه یک خرگوش دارد.

کوتاه زمانی پیش از آغاز هزاره جدید، بار دیگر اقداماتی برای استرداد برونر آغاز می شود و میانجی های آلمانی و فرانسوی برای آخرین بار تلاش می کنند. آن ها قصد دارند ثابت کنند که برونر در سوریه زندگی می کند و برای اثبات این ادعای خود به شنود مکالمات تلفنی او با دخترش پرداخته و مراسلات پستی او را کنترل می کنند.

در آلمان دولت ائتلافی قرمز - سبز روی کار آمده است و یوشکا فیشر وزیر خارجه این دولت همکاران سوری خود را برای استرداد برونر تحت فشار قرار می دهد؛ اما وزیر خارجه سوریه ضمن قول همکاری اعلام می کند که «چنین فردی در سوریه وجود ندارد.» آیا برونر واقعا سوریه را ترک کرده است؟ آیا او مرده است؟ خبرهای متناقض و مغشوشی درباره وی به گوش می رسد. یکی از کارمندان محلی سفارت و یک پناهنده سوری در آلمان ادعا می کنند که برونر را دیده اند و با وجود آنکه به شدت بر اثر نقص عضو تغییر قیافه داده است اما کاملا قابل شناسایی است.

با این حال گزارش های متناقض تمامی ندارد. یک روزنامه نگار فرانسوی گزارش می دهد که برونر در سال ۱۹۹۶ در بیمارستان درگذشته و کمی بعد از یک مرکز دیگر خبر می رسد که مامور سابق اس اس در سال ۲۰۰۹ از دنیا رفته است.

در همین حال نشریه فرانسوی «XXI» چند هفته پیش خبر داد که برونر تا سال ۲۰۰۱ به عنوان همکار سرویس های مخفی سوریه فعالیت داشته است. بر اساس این گزارش جسد برونر طبق آیین های اسلامی غسل داده شده و در گورستان عفیف دمشق به خاک سپرده شده است.

این گزارش می تواند صحت داشته باشد و می تواند صحت نداشته باشد. بی تردید تا زمانی که جنگ داخلی در سوریه جریان دارد نمی توان اقدام تازه ای برای آگاهی از سرنوشت این جلاد نازی انجام داد. به هر حال طبق قوانین آلمان، حکم جلب تا ۱۱۰ سال پس از تولد متهم اعتبار دارد و حکم جلب آلوئیس برونر نیز تا آوریل ۲۰۲۲ به قوت خود باقی خواهد ماند.

منبع: اشپیگل/ ترجمه: محمدعلی فیروزآبادی