چرا ایران و ترکیه مدام باهم درگیر شده و سپس آشتی می کنند؟

المانیتور نوشت: روابط بین ایران و ترکیه با فراز و نشیب هایی همراه است. در 13 فوریه رجب طیب اردوغان در سخترانی ای در موسسه صلح بین المللی بحرین با گفتن این جمله بر آتش درگیری ها بین ایران و ترکیه دامن زد: «کسانی هستند که برای تجزیه عراق تلاش میکنند . در عراق درگیری فرقه ای و قومی هست چرا که ناسیونالسیم فارسی فعال است.ما باید سوریه را از این مساله در امان نگه داریم و آنچه لازم است این است که کشورهای خلیج فارس با هم متحد شوند چرا که ما نمیتوانیم عقب بنشینیم و تماشا کنیم».

به گزارش «انتخاب»؛ چند روز بعد دز 19 فوریه مولود چاووش اغلو وزیر خارجه ترکیه در کنفرانس مونیخ گفت ایران سعی میکند عراق و سوریه را به دولت های شیعی تبدیل کند . این مساله باید متوقف شود. ثبات و امنیت منطقه تنها از این طریق ضمانت می شود.

هر دو اظهار نظر انتقادهایی بود که متوجه ایران بود. همان روز همزمان با صحبت های چاووش اغلو بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه ایران این اظهارات سران ترکیه را بی اساس خواند و گفت: آنها باید بدانند که ثبات و امنیت منطقه به خاطر آنها و امپراتوری رویاهایشان به خطر افتاده است.

یک روز بعد وزارت خارجه ایران سفیر ترکیه در تهران را در اعتراض به اظهار نظر های چاووش اوغلو و اردوغان احضار کرد.

جواد ظریف وزیر خارجه ایران نیز در 24 فوریه گفت: دوستان ما در ترکیه حافظه شان ضعیف است. آنها ایران را به به فرقه گرایی متهم میکنند و یادشان نیست شب کودتا چه کسی برای خاطر حکومتشان که حتی شیعه هم نبود تا صبح بیدار ماند. آنها حافظه شان بد است و با کسانی که با آنها مهربان بوده اند قدر نشناسند.

با این حال در حالی که تنش ها بین دو کشور همسایه تشدید شده است نشست اخیر سازمان همکاری های اقتصادی اکو در پاکستان فرصت خوبی برای هر دو کشور برای کاهش این تنش ها به وجود آورد. در واقع اول مارس حسن روحانی و همتای ترک او با هم در حاشیه نشست اکو دیدار داشتند و بر اهمیت توسعه روابط تاکید کردند به ویژه در زمینه اقتصاد.

همان روز جاووش اوغلو در واکنش به انتقادهای ظریف در یک مصاحبه گفته بود: ما مهربانی ایران را در زمان کودتای نافرجام فراموش نمیکنیم. ایران و ترکیه فرصت های خوبی برای همکاری باهم دارند. ایران و ترکیه توافقی برای آتش بس در سوریه امضا کرده اند و بحران سوریه میتواند از طریق دیپلماسی حل و فصل شود.

سوال اینجاست که چه چیزی مقامات ترکیه را وادار کرد چنین اظهارات متناقضی داشته باشند. نصرت الله تاجیک از دیپلمات های سابق ایران در مصاحبه با المانیتور گفته: ترکیه همه جنبه هایش را در بحران سوریه از دست داده است. با حمایت از جنبش های ضد اسد به ویژه داعش و تروریست ها، ترکیه یک قمار وحشتناک کرد و شکست خورد. اگرچه برخی مذاکرات محرمانه، جنبه ای از سیاست حارجی است و هر کس نباید به دشمنان و رقبایش اجازه دهد که دست بالا را داشته باشند، این فرضیه تئوریک درمورد ترکیه عمل نکرد. سیاست خارجی آنها آشفته و پر از هرج و مرج است .

از سویی دیگر معضل دیگری که باید در نظر داشته باشیم، سطح بالای مبادلات تجاری و اقتصادی بین ایران و ترکیه است. ایران سومین مقصد صادرات برای ترکیه است . در حالی که ترکیه برای ایران چهارمین مقصد صادرات است. از سویی دیگر براساس گزارش کمیسیون اروپایی ایران پنجمین شریک بزرگ تجاری برای ترکیه به حساب می آید.

در این راستا سعید لیلاز استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی و کارشناس اموز اقتصادی به المانیتور گفته: تحلیل های سیاسی باید از فیلتر روابط اقتصادی بگذرد. دقیقا به همین دلیل تنش های ایران و عربستان هر روز تشدید می شود و تنش های بین تهران و آنکارا نمیتواند بیش از یک اندازه ای تشدید شود. چرا که اقتصاد ایران و ترکیه کاملا مکمل یکدیگر است.

از سویی دیگر برخی بر این باورند که تا زمانی که تنش های ترکیه و اتحادیه اروپا رو به افزایش است ترکیه باید به دنبال سیاست خارجی ای باشد که هم اعراب خلیج فارس و هم ایران را راضی نگه دارد. شاید به همین دلیل سران ترکیه در مقابل اعراب در کنفرانس بحرین به ایران حمله کردند و بعد در دیدار دو جانبه بر اهمیت افزایش همکاری ها با ایران تاکید کردند.

در نتیجه ترکیه شاید به سادگی در تلاش است که ایران و اعراب را همزمان راضی نگه دارد. با این حال تئوری دیگری نیز در این بین قابل تصور است. این تئوری حول دونالد ترامپ می چرخد و رفتار ترکیه را به نوعی توضیح می دهد. هاکی اوگور معاون رییس مرکز مطالعات ایران در آنکارا می گوید: سیاست های منطقه ای باراک اوباما رییس جمهور سابق آمریکا طوری بود که کشورهای عربی و ترکیه احساس کردند در جبهه مبارزه علیه ایران تنها شده اند و ایران و روسیه به بازیگران اصلی درگیری های سوریه تبدیل شده اند.

او استدلال میکند که به دلیل اظهارات دائمی ترامپ درباره تهدید ایران امروز ترکیه و متحدانش احساس میکنند که برخلاف 6 سال گذشته، ایران دیگر در آسایش قبل نیست و زمان آن رسیده که شکست های گذشتهشان را جبران کنند. با این حال تا زمانی که ایران و ترکیه به جد با هم به ویژه در مساله سوریه عدم توافق دارند احتمالا تنش های بین آنها فراتر از یک سطح خاصی تشدید نخواهد شد. در واقع فارغ از بحث اقتصاد، شاید دلیل عدم افزایش تنش ها وضعیت سوریه باشد که به طور قابل توجهی در سال پیش تغییر کرده است و درخواست ها برای سقوط بشار اسد کاهش یافته است.