روایت جالب حسین موسویان از آیت‌الله هاشمی

نویسنده: سید حسین موسویان، عضو ارشد تیم پیشین هسته ای

خبر درگذشت ناگهانی آیت الله هاشمی رفسنجانی، ایران را شوکه کرد. او از برجسته ترین مبارزان علیه حکومت دیکتاتوری شاه بود که سالها زندان و تبعید و بدترین شکنجه هارا تحمل کرد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ١٩٧٨ در ایران و بازگشت آیت الله خمینی به ایران، او نزدیکترین سیاستمدار به بنیانگذار جمهوری اسلامی و موثرترین فرد در مدیریت کشور در دوران حیات او بود.

سیاستمداری میانه

در دوران تجاوز صدام به ایران، او فرماندهی جنگ و ریاست مجلس ایران را به عهده داشت. مدیریت او موجب خروج پیروزمندانه ایران از جنگ هشت ساله شد در حالیکه همه قدرتهای جهانی و کشورهای عرب همسایه ایران، از تجاوز صدام حمایت حداکثری کردند. بعد از جنگ نهضت سازندگی در ایران را پایه گذاری کرد و ظرف هشت سال ریاست جمهوری خود، توانست بخش عظیمی از خرابی های جنگ را بازسازی و کشور را به حالت عادی برگرداند.

بعد از خاتمه جنگ، افراط گرایان سیاسی در هر دو جناح چپ و راست در ایران ظهور کرده و به مهمترین چالش سیاسی داخلی تبدیل شدند. در این دوران او با معرفی تئوری سیاسی اعتدال، توانست میانه روی در صحنه سیاست داخلی و خارجی را عملا در ایران مسلط کند و تا اخرین لحظه عمر در این مسیر ایستادگی کرد.

من بیش از سی سال از نزدیک با ایشان آشنا بودم. در حالیکه او نقش محوری در توسعه روابط ایران با قدرتهای بلوک شرق همچون چین و روسیه و هند داشت، بی وقفه برای بهبود روابط با کشورهای همسایه، جهان غرب و رفع تشنج با امریکا تلاش کرد.

رابطه با غرب

با وجود حمایت امریکا از تجاوز صدام به ایران، در سال ١٩٨٩ وقتی که بوش رییس جمهور امریکا و رهبران اروپایی برای آزادی گروگانهای آمریکایی و اروپایی دست نیاز به سمت او دراز کردند، او پاسخ مثبت داد و به محمود واعظی، وزیر کنونی ارتباطات، و من ماموریت داد تا این مهم را به سرانجام رسانیم. همه گروگانهای امریکایی و اروپایی درمدت کوتاهی آزاد شدند اما امریکا به جای تشکر، فشار ها به ایران را تشدید و فرصتی طلایی برای رفع خصومت درروابط واشینگتن- تهران را نابود کرد.

با این وجود رفسنجانی با امضاء قرارداد نفتی یک میلیارد دلاری ایران با کمپانی نفتی کونوکودرسال 1995، تلاش کرد که شانسی به بهبود روابط اقتصادی ایران و آمریکا بدهد که این تلاش اونیزبا لغو قرارداد مذکور توسط بیل کلینتون رییس جمهور وقت آمریکا، ناکام ماند.

هاشمی در دوران ریاست جمهوری خود با تمام ظرفیت برای بهبود روابط با اروپا تلاش کرد. همراه با گنشر وزیر خارجه آلمان در دیدار ٩٠ دقیقه ای با آقای هاشمی راههای دوستی ایران و کشورهای عرب همسایه خلیج فارس را گفتگو کردیم. آقای هاشمی به گنشر گفت که تهران برای ایجاد یک سیستم همکاری و امنیت جمعی با همسایگان خلیج فارس مشابه همکاریهای اتحادیه اروپا آماده است. گنشر با ذوق زدگی فوق العاده ای عازم واشینگتن شد و چندی بعد بطور خصوصی و با اظهار تاسف فراوان گفت که واشینگتن مخالفت کرده است.

در آن مقطع در آلمان سفیر بودم. آقای کهل صدراعظم آلمان علاقه مند به ایفای نقشی برای رفع خصومتهای آمریکا و ایران بود. آقای هاشمی جواب مثبت داد و امادگی ایران برای همکاری مشترک علیه سلاحهای کشتار جمعی و تروریسم و ارتقاء حقوق بشر را به اطلاع کهل رساند. صدراعظم آلمان با ذوق زدگی کامل به واشینگتن سفر کرد و بعد از دو هفته، وزیر دفتر صدراعظم به من اطلاع داد که کهل با کلینتون صحبت کرده اما واشینگتن سرسختانه مخالفت کرده است.

میانجی

در نیمه دهه ٩٠ امیر عبدالله ولیعهد عربستان به آقای هاشمی پیشنهاد بهبود روابط داد که ایشان استقبال و من را مامور گفتگوی با امیر عبدالله کرد. در این گفتگوها که در منزل امیر عبدالله در جده انجام شد و فرزند آقای هاشمی هم حضور داشت، توافقات مهمی کردیم که نتیجه ان روابط حسنه ایران و عربستان از سال ١٩٩٦ تا ٢٠٠٥ بود. اما شرایط روابط دو کشور دردوران ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد تغییر کرد.

هاشمی مرد "صلح و همکاری در سیاست خارجی" و "مرد سازندگی و توسعه" ایران بود. او تلاش زیادی کرد که یک ملت و کشوری پیشرفته بسازد که هم درشان دین و تاریخ ایرانیها باشد و هم در صلح با همسایگان.

میراث بزرگ او بنیانگذاری تفکر اعتدال در ایران بعد از انقلاب و بیزاری از افراطگرایی درایران و منطقه است. با وجودیکه جهان با عدم پاسخ مناسب و به موقع، این فرصت را ازدست داد اما شانس جبران اشتباهات گذشته همچنان باقی است.