ذخایر نفتی ایران رو به اتمام است

نویسنده: الکس ششکویچ

دیپلماسی ایرانی: دانشگاه استنفورد با مشارکت کارشناسان ارشد این مرکز، پژوهش میدانی جدیدی را با عنوان "پروژه ایران 2040" درباره شرایط اقتصادی فعلی در ایران و آینده اقتصاد این کشور آغاز کرده است. برنامه "مطالعات ایران" در دانشگاه استنفورد حدود هشت ماه پیش این پژوهش میان رشته ای را با هدف بررسی مسائل اقتصادی و فنی مرتبط با توسعه پایدار و بلندمدت ایران و پیامدهای احتمالی این امر در حوزه جهانی راه اندازی کرد. این مرکز پژوهشی، مطالعه مربوطه را به دلیل نگاه آینده نگرانه آن و نیز تمرکز بر اقتصاد ایران در بلندمدت، پروژه "ایران 2040" نامیده است.

«عباس میلانی»، مدیر برنامه مطالعات ایران و یکی از پژوهشگران اندیشکده «هوور» درباره این پژوهش می گوید: "هدف از این طرح، مطالعه اقتصاد ایران و بررسی آن از نقطه نظر صرفاً اقتصادی و بدون در نظر گرفتن مسائل سیاسی است". وی در ادامه می افزاید: "ما به دنبال آن هستیم تا حقایق را جمع آوری کرده، مشکلات و راه حل ها را شناسایی کنیم و آنها را به صورت یک جا بر روی یک وب سایت قرار دهیم".

برنامه "مطالعات ایران" در دانشگاه استنفورد طی 10 سال گذشته روی موضوعاتی همچون سینما، هنر، شعر، سیاست و زبان ایرانی کار کرده است و به مرکزی برای تحقیقات مرتبط با ایران تبدیل شده است. میلانی در این باره عنوان می کند که طبیعتاً گام بعدی در این زمینه ایجاد طرح جداگانه ای بود که بر توسعه اقتصادی ایران به ویژه در پی لغو تحریم های بین المللی پس از توافق هسته ای تمرکز و مطالعه کند.

«پویا آزادی»، مدیر پروژه ایران 2040 نیز در خصوص این پژوهش می گوید: "کمبود تحلیل قوی و جامعی که بتواند اطلاعات دقیقی را درباره شرایط کنونی ایران و چشم انداز آینده این کشور ارائه کند، به شدت احساس می شد. ایران برای برنامه ریزی به سوی توسعه پایدار به تجزیه و تحلیل های کمی و کلانی از بخش های مختلف اقتصادی این کشور نیاز دارد اما متاسفانه مطالعاتی از این دست بسیار اندک و محدود هستند". وی در ادامه می افزاید: "یکی از مهم ترین اهداف ما از این پژوهش فراهم آوردن درک دقیق و بی طرفانه ای از وضعیت کنونی اقتصاد در ایران، بررسی مشکلات عمده و اصلی این کشور و ارائه پیشنهادات و نقشه راهی برای ساختن آینده ای بهتر برای ایران است". براساس گفته های مسئولان این پروژه، مرحله نخست آن به موضوعات مرتبط با بخش های اقتصاد، انرژی، آب، محیط زیست، کشاورزی و حمل و نقل ایران می پردازد.

کاهش نفت

نخستین پژوهش این پروژه که در اکتبر منتشر شد، به موضوع کاهش نفت در ایران و آینده نفت در این کشور پرداخته است. در حال حاضر فروش نفت بیش از سی درصد از درآمد ایران را تشکیل می دهد اما با توجه به کاهش تولید این کشور، تحلیلگران این مطالعه پیش بینی کرده اند که احتمالاً ذخائر نفتی ایران رو به اتمام است.

این پژوهش موانع مختلف پیش روی اقتصاد وابسته به نفت ایران در پی کاهش ذخائر نفتی و نیز تغییرات آتی در بازار انرژی جهانی به واسطه تغییرات آب و هوایی را مورد تحلیل و بررسی قرار می دهد. این مطالعه مشترکاً از سوی پویا آزادی، مدیر پروژه ایران 2040، حسن دهقان پور از دانشگاه «آلبرتا»، مهران سهرابی از دانشگاه «هریوت وات» و کاوه مدنی از «کالج امپریال لندن» به نگارش درآمده است.

اعضاء این تیم تحقیقاتی بر این باورند که سیاست های جدید به منظور مقابله با پدیده گرمایش جهانی موجب کاهش نیاز کشورهای جهان به سوخت های فسیلی خواهد شد و بدین ترتیب نگرانی های پیشین درباره میزان ذخائر نفتی ایران کم کم رنگ می بازد. پژوهشگران شرکت کننده در این مطالعه معتقدند که به احتمال زیاد ایران هیچ گاه از تمام ذخائر انرژی خود بهره برداری نخواهد کرد. این تیم تحقیقاتی میزان تولید ایران را از سال 1913 تاکنون و در 98 میدان بزرگ نفتی این کشور مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که متوسط کاهش میزان تولید حوزه های نفتی ایران سالانه در حدود 6 درصد بوده است.

بر اساس این مطالعه، هرچند ایران این توانایی را دارد تا این کاهش ذخائر نفتی را با بهره برداری از ذخایر نفتی توسعه نیافته جبران کند، اما حفظ این سطح از صادرات نفت پس از 2025 آن هم بدون استفاده از فن آوری های جدید استخراج نفت کار بسیار دشواری خواهد بود. از طرف دیگر، با توجه به فرآیندهای بروکراتیک در ایران، اجرای فن آوری های جدید کاری بسیار زمان بر خواهد بود.

آزادی در این خصوص می گوید: "اگر ایران بخواهد سطح تولید فعلی خود را حفظ کرده یا آن را افزایش دهد، مقامات این کشور برای استخراج ذخائر نفتی دور از دسترس در ده سال آینده، باید از همین حالا سرمایه گذاری در بخش فناوری های جدید را آغاز کند".

حوزه کشاورزی و مسائل مرتبط با آن

گزارش دوم پروژه ایران که اخیراً منتشر شده است، به مسائل و موضوعات مرتبط با حوزه کشاورزی می پردازد. در این مطالعه عنوان شده که مسائلی همچون کمبود آب، تخریب خاک و تاثیرات تغییرات آب و هوایی، میزان تولیدات کشاورزی در این کشور را به شدت کاهش داده است. بازار کشاورزی در ایران حدود نود درصد از مایحتایج غذایی ایرانی ها را تامین می کند و در حدود ده درصد از تولید ناخالص ملی این کشور را تشکیل می دهد.

«محسن مسگران»، یکی از اعضاء این تیم تحقیقاتی و نیز پژوهشگر دانشگاه «ملبورن» در این خصوص می گوید: "هنوز به درستی مشخص نیست که منابع خاکی و آبی ایران تا چه حد کفاف نیازهای غذایی ایران در آینده را خواهد داد". علاوه بر مسگران و آزادی، «حسین هاشمی»، همکار پژوهشی دانشگاه استنفود و دارنده مدرک فوق دکترای رشته ژئوفیزیک و نیز «کاوه مدنی»، از «کالج امپریال لندن» در تهیه این مطالعه شرکت داشته اند.

این تیم تحقیقاتی در مطالعه خود نشان داده است که بخش عمده ای از زمین های کشاورزی و زراعی ایران در در مناطقی قرار دارند که یا مناسب کشاورزی نیستند یا بازده بسیار اندکی دارند. بنابراین کشاورزی در چنین زمین هایی بازده اندکی خواهد داشت و نشان دهنده شیوه های کشاورزی ناپایدار است.

محققان تخمین زده اند که نزدیک به ده میلیون هکتار از زمین های با کیفیت متوسط در ایران بلااستفاده مانده است. بر اساس برآوردهای انجام شده از سوی این تیم مطالعاتی، اگر ایران در یک چهارم از این زمین ها از شیوه کاشت دیم استفاده کند، میزان تولید سالانه غلات ادر این کشور تا 8.0 میلیون تن افزایش خواهد یافت که این رقم برابر با 5 درصد از سطح کنونی تولید محصولات کشاورزی در این کشور است.

این پژوهش میدانی هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد. آزادی، مدیر این پروژه امیدوار است که این تیم بتوانند حوزه مطالعاتی خود را در آینده گسترش داده و روی موضوعات دیگری از جمله بهداشت و سلامت مطالعه کنند.

منبع: سایت تحلیلی فیز / مترجم: زهره شهریاری