عبور از حماسه و سوال‌های پس از آن

نویسنده: ست فرانتزمن

دیپلماسی ایرانی: اکرام سلیمان رئیس سندیکای روزنامه نگاران کردستان در موصل بود. اما او این روزها در موصل نیست. همراه با صدها هزار نفر، از شهری که زمانی دومین شهر بزرگ عراق بود، در تابستان 2014 و پس از پیشروی داعش، به شمال عراق رفت. او می گوید حتی قبل از سال 2014 هم اوضاع خطرناک بود به خصوص برای کردها یا اقلیت ها. مردم عادت داشتند که خود را عرب سنی جا بزنند تا توسط افراط گراها، هدف قرار نگیرند.

همراه با گروهی از تلویزیون کردستان، سلیمان خود را برای رفتن به سرحدات جنگ در 20 اکتبر آماده می کرد. در روز چهارم حمله گسترده ای از سوی داعش به قسمت های آزادشده موصل انجام شد، درحالی که کردها امیدوار بودند روستاهایی را در شرق این شهر آزاد کنند. حملات هوایی و توپخانه ای موقعیت داعش را تخریب کرد. تیراندازی به صورت پراکنده و از فاصله ای دور انجام می شد. پیشمرگه های کرد خط مقدم را تا منطقه ای که ناواران نامیده می شد پیش بردند. امروز پیشمرگه ها چندین کیلومتر دیگر در شهرها و روستاهای کوچک پیش رفته اند. اما از بین بردن داعش کاری دشوار و وقت گیر است. افراط گرایان تونل های زیرزمینی را در روستاها و دشت های نینوا حفر کرده اند. دستگاه ها و مین های انفجاری همه جا کاشته شده اند. آنها در زمینه استفاده از خمپاره ها و تک تیراندازها مهارت دارند. کلنل جان دورین، فرمانده ائتلاف جنگ با داعش به رهبری ایالات متحده، معتقد است که با توجه به شرایط دشوار در منطقه و تراکم شهری، حملات هوایی باید خیلی تنظیم شده باشد.

از ژوئن 2014 تضعیف داعش آغاز شد. تعداد آنها در شهرهای سنی عراق به کمتر از 10هزار نفر رسید و ناقوس پایان خلافت به صدا در آمد. اما این که داعش چطور در عراق از بین می رود تعیین کننده خواهد بود. در یک سخنرانی در تاریخ 17اکتبر مسعود بارزانی، رئیس دولت منطقه ای کردستان، هجوم های پیش رو را روزی تاریخی دانست: «این اولین بار است که خون پیشمرگه ها و نیروهای عراقی درهم آمیخته است...ما امیدواریم که موصل با این حملات آزاد شود، اما این بدان معنا نیست که تروریست پایان می یابد. این نشانه ای است که بغداد و اربیل باید هماهنگ با هم از نیروهای ائتلاف حمایت کنند.»

هماهنگی بین ارتش و نیروهای کرد عراقی در واحدی در ارتش عراق که به عنوان دو بخش در کنار هم فعالیت می کنند، ایجاد شد. در طول دو سال جنگ اخیر، نیروهای عراقی در طول 600 کیلومتر خط مقدم از کوه سنجار تا کرکوک، داعش را دنبال کردند. ارتش عراق با مبارزه ای کند و طولانی در رمادی و فلوجه و مناطق دیگر مشغول بود. حالا ارتش عراق به کپه، در شمال شرق موصل رسیده است. جنگ دیگر به نقطه ای حماسی رسیده است. به این معنی که در سه محور متفاوت پیشرفت صورت گرفته است. ارتش در مبارزه با داعش به جایی رسیده که آن را «تقسیم طلایی» نام نهاده اند. موفقیت در در کپه، هشت مایلی شمال شرقی موصل و حضور موفق کردها در بتنایا. سلیمان درباره دیده هایش می گوید: «در چهار روزی که من در شمال عراق با نیروهای پیشمرگه بودم تلاش ها و انگیزه های نیروهای متحد را دست در دست یکدیگر از نزدیک دیدم.»

ادامه پیشرفت نیروهای ارتش عراق، به معنای پشت سر گذاشتن نیروهای کرد در مناطق آزاده شده است. نیروهای کرد حالا مشغول بازسازی خاکریزها در مناطقی هستند که از دست داعش خارج شده است. این بخشی از توافقی است که ائتلاف به رهبری ایالات متحده به آن دست یافته بود. براساس توافق، باید به اربیل برای ساختن پایتخت حکومت اقلیم کردستان کمک شود. پیش از آغاز موفقیت در جنگ اختلافات بسیاری بین اربیل و بغداد وجود داشت. بغداد نفشه جنگ را نگاه می کند و نیروهای کرد خواهان تحکیم کنترل در مناطق سنجار، کرکوک و نینوا هستند؛ مناطقی که پیش از جنگ بین دولت مرکزی عراق و حکومت اقلیم کردستان مورد مناقشه بود. این مناقشه میراثی است که از زمان حمله سال 2003 و پس از تصویب قانون اساسی عراق به وجود آمد. مرزهایی وجود دارد که مسائل آن هرگز به طور کامل حل و فصل نشد. کردها می خواهند کنترل تمام مناطقی که دارای جمعیت کردنشین هستند را به دست داشته باشند از جمله مناطقی که ایزدی ها و برخی از اقلیت های دیگر مانند مسیحیان آشوری در آن حضور دارند. دولت عراق اما در فکر این است که این مناطق و درآمدهای نفتی اش به جیب دولت بازگردد. اختلافات در همین جا به اتمام نمی رسد بلکه برخی مسیحیان و ایزدی ها هم به دنبال استقلال هستند اما فعلا به دلیل مسائل امنیتی و ترس از ظهور دوباره افراط گرایی، فرصت سهم خواهی را برای آنها باقی نگذاشته است. آنها در سال های 2004 و در بین سال های 2007 تا 2009 از سوی افراط گرایان مستقر در موصل بارها مورد تهاجم قرار گرفته بودند و ظهور داعش تنها تکرار اتفاقات گذشته بود. برخی اقلیت ها برای رسیدن به امنیت به سمت کردستان نزدیک شده و باقی به جانب دولت بغداد رفته اند. این پازل پیچیده ای از اتفاقات است که در درازمدت وجود داشته و پیچیده تر نیز شده است. درحال حاضر ارتش عراق بسیاری از شهرهای این اقلیت ها را آزاد کرده و شهرهای بیشتری نیز در حال آزاد شدن است.

عبدالحکیم خسرو، استاد علوم سیاسی دانشگاه صلاح الدین درباره اوضاع می گوید: «فکر می کنم پیشروی و حمله تانک ها بسیاری از تنش ها را خوابانده است. کردستان با حساسیت در مورد مساله موصل عمل می کند و نقش بسیار خوبی در ثبات موصل ایفا کرده است. ما می خواهیم مسائل پیش رو برای کردها، ایزدی ها و مسیحیان به صورت صلح آمیز حل شود.» دوران پس از جنگ با داعش و جو حاصل از آن با حضور شیعیان عراق و پیشمرگه های سنی، باید کنترل شود  وگرنه می تواند جنگ وخیم بعدی را ایجاد کند. فاکتورهای دیگری مانند نقش ترکیه در موصل می تواند بسیار مهم باشد. ترکیه با عرب های سنی که پیشتر در موصل حکومت را در دست داشتند رابطه نزدیکی دارد. رئیس جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان و مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه، باید این نکته را درک کنند که آرامش مناطق شمالی عراق به آرامش در مرزهای ترکیه منجر خواهد شد. چاووش اوغلو می گوید: «هدف ما این است که داعش را بیرون کنیم. عراق همسایه و دوست ترکیه است و برای ما ثبات در این کشور از اهمیت بالایی برخوردار است.» باید بین این گفته ها و اعمال همخوانی بیشتری وجود داشته باشد وگرنه ترکیه می تواند تنها بهانه ای بیشتر برای درگیری باشد. درست مانند ادعای ترکیه درباره سوریه و تحرکات این کشور در ماه آگوست در خاک سوریه.

وجود بخش ها، مناطق و فرهنگ های مختلف در عراق و در منطقه موصل، آن را به زنجیری تبدیل کرده که کشیدن هر بخش از آن سایر بخش ها را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. همه روی حدف داعش در لحظه اکنون توافق دارند، اما اندکی بعد از آن چه خواهد شد؟

منبع: نشنال اینترست/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 32