خاورمیانه آب می‌خواهد

دیپلماسی ایرانی: گزارش توسعه جهانی آب سازمان ملل متحد چیزی را تایید کرد که بسیاری از ما آن را می دانستیم: صدها هزار نفر از مردم خاورمیانه و شمال آفریقا (به ویژه در الجزایر، اردن، لیبی، مراکش، فلسطین، سودان، سوریه و یمن) در سال 2016 بدترین کمبود آب در دهه های گذشته را تجربه می کنند. منطقه ای که به سمت رشد اقتصادی و ایجاد تنوع گام برمی دارد این آخرین چیز مورد نیاز است.

عوامل متعددی به وضعیت فعلی دامن زده و آن را تشدید کرده است از جمله تغییرات آب وهوایی، بیابان زایی، آلودگی آب و استفاده بیش از حد از منابع طبیعی. علاوه بر این ها اطلاعات ناکافی، آموزش نادرست و عدم ارتباط این مشکلات و چالش ها را بیشتر کرده است. ناآگاهی از شیوه های زندگی سازگار با محیط زیست و یا تعهد نداشتن به آن، عامل دو چندان شدن مشکلات است. به همه این ها باید عدم مدیریت درست دولت در کاهش بلایای طبیعی، مناقشات و بحران ها را اضافه کرد که اوضاع را وخیم تر کرده است.

الجزایر به عنوان مثال، بدترین خشکسالی را در 5 دهه اخیر تجربه کرده است. مانند بسیاری از کشورهای منطقه کشاوری در این جا به میزان بارش در فصل باران بستگی فراوانی دارد. با توجه به زیرساخت های توسعه نیافته، تولید غلات 40 درصد در سال جاری کاهش یافته است. باوجود ثروت فراوان نفت و گاز، الجزایر در اطمینان یافتن از منابع کافی آب برای جمعیت اش شکست خورده است. حتی اگر فرصت های شغلی ناکافی در این کشور را در نظر نگیریم، الجزایر در بحرانی قرار گرفته که در نتیجه آن با تظاهرات مردمی روبه رو است.

لیبی حتی با بی ثباتی بیشتری مواجه شده که سال ها جنگ داخلی به آن دامن زده است. کاهش قدرت مرکزی جریان توزیع آب را تضعیف کرده و کمبود آب در کشور بیداد می کند. سال گذشته سازمان ملل دست به کار شد تا برای بخشی از جمعیت کشور که به آب نیاز داشتند 5میلیون لیتر آب فراهم کند.

در اردن کمبود آب تا حد ویرانگری رخ داده است، به خصوص در شهر برزگی مانند امان. اردن تخمین زده که می تواند آب مورد نیاز برای دو میلیون نفر را فراهم کند. در حالی که جمعیت این کشور در حدود 6میلیون نفر است حتی بدون در نظر گرفتن 1,5میلیون مهاجر سوری که در حال حاضر در این کشور اقامت دارند.

در زمان کمبودها، پناهندگان اولین گروه هایی هستند که اثرات مخرب را درک می کنند. ذخیره آب کمپ ها هم در اردن و هم در لبنان به کمترین میزان ممکن رسیده است. مشکلی که میلیون ها نفر را تحت تاثیر قرار می دهد، افرادی که هم اکنون نیز در گرمایی سوزان روزگار می گذرانند. در روکبان، کمپ پناهندگانی در مرزهای مشترک اردن با سوریه و عراق، بیشتر از 85هزار و 500 نفر به ندرت در روز 5لیتر آب برای نوشیدن، پخت وپز و شست وشو دریافت می کنند.

اوضاع در یمن هم به شکل مشابهی تیره و تار است. این کشور همچنان در خشونت و جنگ داخلی غرق است و هیچ دولت کارامدی برای مدیریت منابع آب وجود ندارد. صنعا، پایتخت کشور در  10سال آینده به طور کلی خشک خواهد شد. و اکنون هم نیمی از جمعیت این کشور به منابع آب پاکیزه دسترسی ندارند و به همین علت بیماری و مرگ در این کشور گسترش یافته است. سازمان ملل تخمین می زند که 14هزار کودک زیر 5 سال از سوء تغذیه و اسهال مرده باشند. در همین حال کشاورزان برای دسترسی به آب، زمین را بیش از هر زمان دیگری حفر کرده اند. برخی از چاه ها تا 500 متر عمق دارند و هیچ مقرراتی برای کنترل این روند وجود ندارد. تا مداخله موثر یک دولت در این موارد راهی طولانی در یمن باقی است اما این دخالت هم اکنون مورد نیاز و در واقع ضروری است، مانند سایر کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا. برای شروع، دولت های این کشورها باید کشاورزی را با شیوه های نوین مدرن کنند، از جمله با آموزش کشاورزان و معرفی ابزارهایی برای آبیاری کارامدتر. کاهش وابستگی کشاورزی در این کشورها به نزولات آسمانی ضروری است.

برخی از کشورها همچون مغرب و اردن، در حال حاضر برخی از این قدم های مهم را در راستای بهبود کشاورزی برداشته اند. دولت مغرب به ویژه تلاش های قابل توجهی برای توسعه منابع آبی خود از طریق سدسازی انجام داده است. اما هنوز راه زیادی برای طی کردن باقی است. بهره وری توزیع آب در مغرب همچنان پایین است، تنها 60 درصد برای آبیاری. برای کشوری که بیش از 20 خشکسالی را در 35 سال گذشته تجربه کرده است، این مشکلی جدی به حساب می آید. خبر خوب این است که بانک توسعه آفریقا وامی در حدود 88میلیون یورو برای تامین مالی پروژه بهبود کیفیت توزیع آب در مغرب تصویب کرده است.

در این جا به نقطه ای اساسی می رسیم: هیچ کشوری نمی تواند این کار را به تنهایی انجام دهد. همکاری های منطقه ای و بین المللی به شدت نیاز است. کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا باید به یکدیگر در اجرای این پروژه ها و این مدل برنامه ها کمک و از هم حمایت کنند. علاوه بر این باید به سرمایه گذار های اضافی داخلی و بین المللی اجازه داده شود تا برای تامین منابع مالی تعمیر زیرساخت های پیر آبی، در کنار انجام پروژه های جدید مانند سدها با طراحی نوین و مخازن آب فعالیت کنند. همچنین باید تلاش های بیشتری برای حفاظت از منابع آبی موجود انجام گیرد.

این ها کارهایی است که باید توسط دولت انجام شود اما عموم مردم هم نقش مهمی بازی می کنند. شهروندان باید در ابتدا آگاه شوند نه تنها درباره چگونگی استفاده معقول تر از آب بلکه درباره نحوه محافظت در برابر خطرات ناشی از فجایع آب وهوایی. برای بخش خصوصی و سازمان های غیردولتی، ارتقای مدیریت آب در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا یک فرصت بزرگ برای سرمایه گذاری در بخش خدمات توزیع آب و فن آوری های مربوط به آن است. تخمین زده می شود که بازار منطقه ای خدمات مربوط به بهداشت آب در حدود 200 میلیارد دلار ارزش داشته باشد. پروژه هایی این اهداف را برآورده می کنند که بتوانند هوشمند سرمایه گذاری کنند.

همه این ها اما به دولت ها بستگی دارد که بتوانند گام های اول را به درستی بردارند. اگر آنها اقدامی برای حفظ منابع آب و استانداردسازی عرضه انجام ندهند، جمعیت در معرض خطر همچنان رنج خواهند برد. وضعیتی که به سادگی می تواند به ناآرامی یا حتی بدتر تبدیل شود. اگر کاری برای این وضعیت صورت نگیرد کل منطقه با چالش آب مواجه خواهد شد، از آن دست چالش هایی که می تواند آتش جنگ های آینده را شعله ور کند.

در جلسه بعدی کنفرانس کشورهای عضو کنوانسیون سازمان ملل در تغییرات آب و هوایی، که در مغرب در ماه نوامبر برگزار می شود، مساله آب باید در راس دستور کار قرار گیرد. با توجه به این که بیش از 80 درصد از کشورهایی که در مبارزه با تغییرات آب وهوایی نقش دارند در آینده با چالش آب روبه رو خواهد شد، نمی توان برای ایجاد هماهنگی در میان دولت ها و کشورهایی که نقشی بزرگ در صحنه بین المللی ایفا می کنند، تاخیری ایجاد کرد.

منبع: پروجکت سیندیکیت/ مترجم: روزبه آرش 

انتشار اولیه: دوشنبه 29 شهریور 1395 / انتشار مجدد: دوشنبه 12 مهر 1395