برجام ، دو رویکرد دو دیدگاه

نویسنده: مصطفی مالکی *

دیپلماسی ایرانی: وضع چند قانون جدید در قبال ایران در روزهائی که به انجام برجام چیزی نمانده بود، سرمای زمستان را در روابط دیپلماتیک دو کشور سردتر کرد و گمانه زنی های متفاوتی را باعث گردید. موافقین و مخالین برجام در دو کشور این رفتار را تحلیل کرده و هر یک از منظر خود به موضوع نگاهی متفاوت می اندازند. برخی ادعا می کنند که این نوع رفتار رئیس جمهوری ایالات متحده و کنگره پاسخی است به گروه های تندرو در داخل آمریکا تا آتش خشم آنان در قبال توافق بزرگ خاموش شود و برخی مدعی هستند که این یک عقبگرد کاملا مشخص است در قبال عقب نشینی ایران از مواضع قبلی خود.

در اینجا نیم نگاهی می اندازیم به قانون روادید که این روزها بسیار بر سر آن صحبت است. مجلس نمایندگان آمریکا قانون سال 2015 اصلاح برنامه معافیت روادید و جلوگیری از سفر تروریست ها را که موسوم به « اچ آر 158 H.R. 158 » است تصویب کرد. این قانون با رای اکثریت از هر دو حزب (جمهوریخواه و دموکرات ) یعنی 407 رای مثبت و 19 رای منفی تصویب شد. این قانون به اکثر شهروندان کشورهای مشارکت کننده در برنامه معافیت روادید آمریکا که به ایران سفر می کنند یا دارای تابعیت دوگانه هستند اجازه نمی دهد با استفاده از برنامه معافیت روادید وارد آمریکا شوند.آنها در عوض ملزم به دریافت روادید هستند، روندی که شهروندان اکثر کشورها باید پیش از سفر به آمریکا آن را طی کنند. این مصوبه همچنین شامل استثناهای بسیار محدود در زمینه ممنوعیت سفر در چارچوب برنامه معافیت روادید است.این مصوبه همچنین به وزارت امنیت داخلی آمریکا امکان می دهد درمورد ممنوعیت یک فرد در صورتی که به سود امنیت ملی آمریکا یا اجرای قانون باشد، استثناء قائل شود. این مصوبه اجازه نمی دهد در زمینه ممنوعیت سفر در چارچوب برنامه معافیت روادید، برای همه افراد استثناء قائل شد.

آنطور که از این قانون بر می آید دو گانگی رفتار هم در قبال ایران و هم در قبال مخالفین آمریکائی برجام وجود دارد.

چرا ؟

گروه های تند رو و مخالفین دولت آقای اوباما در صدد هستند تا با سوء استفاده از این فضای بوجود آمده، دولت را متهم به نقض امنیت ملی کرده و رابطه با ایران را که در نگاهی خط قرمز دستگاه دیپلماسی ایالات متحده و هم پیمانانش مطرح می شود را رد کرده و این دلیل محکمی است بر رد صلاحیت هم حزبان وی در انتخابات آتی ریاست جمهوری، همچنین دولتهای هم پیمان نیز از این روابط جدید و سطح بالای مذاکرات، احساس خطر می کنند. صد البته روند تحولات امنیتی در منطقه خاور میانه و نقش کلیدی ایران در تامین امنیت این منطقه که حتی باعث سقوط قیمت نفت شده است زنگ خطری است برای کشورهائی که از عدم رابطه ایران و آمریکا متنفع شده و به نوعی کاسبان و دلالان تحریم بوده اند. لذا وضع این گونه قوانین می تواند پاسخی باشد به اعتراضات صورت گرفته به توافقات ایران و ایالات متحده.

دولت ایران برای رهائی از این بند به راحتی می تواند از الگوهای مشابه صدور روادید که در بسیاری از کشورها وجود دارد استفاده کند، به عنوان مثال عدم الصاق ویزا و مهر ورود و خروج در گذرنامه افرادی که به ایران سفر می کنند می تواند پاسخ مناسبی باشد برای حل مساله، کما اینکه برخی کشورها مانند کوبا نیز از این الگو استفاده می کنند. لذا مشاهده می شود که این قانون نمی تواند در روند ورود و خروج اتباع کشورهای مختلف به ایران تاثیر مستقیم داشته باشد و تنها شاید بتوان گفت محدودیت برای ایرانیانی است که دارای تابعیت مضاعف هستند. مطابق ماده 4 کنوانسیون 1930دیوان لاهه که در خصوص موضوع تابعیت دو گانه افراد قوانین را وضع می کند به راحتی و بر اساس اصول، " اعمال اولین تابعیت " و " نظریه ترجیح تابعیت " و یا " تابعیت موثر و فعال " می توان گفت که ایرانیان دارای تابعیت دو گانه نیز بر اساس اصول ذکر شده فوق از شمول این قانون ایالات متحده خارج می گردند.

اما به نظر می رسد ذکاوتی در این قانون وجود دارد و آن استثنائی است که برای اتباع ایالات متحده وضع شده که در راستای سود امنیت ملی آمریکا قرار است به ایران سفر کنند. این یعنی ایجاد فضای عاری از رقیب در دوران پسا تحریم.

حجم عظیم و گسترده تقاضا برای سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصاد ایران در دوران پسا تحریم که این روزها با ورود هیات های اقتصادی و چند صد نفره مشورهای اروپائی، شکلی بی نظیر به خود گرفته است شرایط را برای ورود صاحبان صنعت و تجارت ایالات متحده سخت کرده است لذا باید راهکاری را اتخاذ می کردند تا فرصت ویژه ای برای ایشان بوجود بیاید و وضع این قانون کمک شایانی می کند به کسانی که در راستای تامین منافع آمریکا قصد ورود به ایران را دارند. حال باید با نگاهی زیرک و خاص به این موضوع به دنبال آن باشیم تا علاوه بر کسب سود از این فرصت بی نظیر تاریخ اقتصاد معاصر، فرصت ورود فرهنگ مخرب غرب به کشور را مسدود کنیم و در قبال زیاده خواهی غرب از استقلال خود مراقبت نمائیم.

* تحلیلگر