حاشیه نگاری حمید بعیدی نژاد از 22 ماه مذاکره

پس از 12 سال مذاکرات هسته ای و چالش بر سر برنامه صلح آمیز هسته ای کشورمان در نهایت جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 در تیر ماه 1394 توانستند به توافق جامع و کاملی در زمینه پایان دادن به این بحران غیرضرروی دست پیدا کنند. در این میان، تجربه ها و آموزه های عملی دیپلماتیک در خلال یکی از طولانی ترین مذاکرات دیپلماتیک در نوع خود، در دو رویه حقوقی و ژئوپلتیک ساختار نظام بین الملل، موجد تغییرات شگرفی به نفع ایران گردید. به لحاظ حقوقی برای اولین بار در تاریخ روابط بین الملل، یک کشور با دیپلماسی توانست پرونده خود را از شورای امنیت سازمان ملل خارج سازد. نمونه تاریخی دیگری وجود ندارد که در آن یک کشور عضو بتواند ضمن عدم تمکین به 6 قطعنامه فصل هفتمی شورای امنیت، با اعضای دائم این نهاد به گفت و گو نشسته و بر سر لغو این قطعنامه ها و الزامات ذکر شده در آنها به توافق برسد.

 به لحاظ ژئوپلتیک و سلسله مراتب قدرت سیاسی در نظام بین الملل نیز این مذاکرات نمود دستاورد بزرگی برای کشورمان می باشد. معدود مواردی در تاریخ دیپلماسی وجود دارد که کشوری بتواند در مواجهه با قدرت های بزرگ نظام بین الملل، امتیازات سیاسی برابر و متقابلی به دست آورد. همچنین در کنار تثبیت صنعت و چرخه کامل سوخت هسته ای برای کشورمان، تقویت دیپلماسی عمومی و نگرش مثبت افکار عمومی دنیا نیز در زمره دستاوردهای بزرگ این دور از مذاکرات هسته ای محسوب می شود. به جرات می توان گفت یکی از مهم ترین مسائلی که طی سالیان اخیر در صدر توجه اخبار بین المللی قرار گرفته است موضوع مذاکرات هسته ای بوده است. علی رغم برخی نگرش های منفی القا شده توسط رسانه های غربی، جریان مذاکرات و استفاده موثر مسئولین دیپلماسی کشورمان از ابزارهای دیپلماسی عمومی موجب شده است که ضمن به حاشیه رفتن ایران هراسی سازمان یافته، نگرش مثبت به ایران به عنوان کشوری که خواهان ثبات و صلح منطقه ای و بین المللی می باشد روز به روز بیشتر شود. بازی هوشمندانه تیم مذاکره کننده کشورمان در عرصه مذاکرات هسته ای و درگیر نمودن بسیاری از کشورهای مهم نظام بین الملل در یک فرآیند دیپلماتیک فشرده که نشان دهنده عزم ایران برای تعامل سازنده با جهان و بنا نهادن زیرساخت دیپلماسی در مناسبات بین المللی بود، اولین گام ترمیم تعاملات جهانی کشورمان محسوب می شود. این رویکرد ویژه با اهتمام جدی به اصول مذاکره در فضای رئالیستی خود به خود در تنش زدایی از سیاست خارجی کشورمان نقش مهمی ایفا کرد.

طی چند ماه گذشته، رسانه ها و شخصیت های مختلف با گرایش های گوناگون سیاسی، واکنش های متنوعی نسبت به این توافق تاریخی داشته اند. این واکنش ها و رهیافت ها، گستره وسیعی از طرفداری و حمایت همه جانبه، تا، ایجاد ابهام، انتقاد و تخریب کامل را در بر می گیرد. اما در این میان طی دو سال اخیر یکی از وجوه تمایز دیپلماسی هسته ای ایران در جریان مذاکرات با گروه 1+5 بهره بردن از مدل نوین و مبتکرانه دیپلماسی رسانه ای در کنار سایر ابزارهای دیپلماتیک با هدف مهیا نمودن محیط سیاسی اجتماعی برای پیشبرد اهداف دیپلماتیک بود. در هیمن ارتباط به اعتقاد بسیاری از کارشناسان رسانه ای، دستگاه دیپلماسی ایران طی دو سال اخیر بدلیل درک از اهمیت دیپلماسی رسانه ای و آثار و نتایج آن بر محیط دیپلماتیک، و تسلط دیپلمات های ایرانی بر ابزارها و روش های دسترسی و اقناع افکار عمومی، باعث تاثیرات فوری بر احترام ایران در صحنه جهانی گردید.

وزیر امور خارجه ایران و سایر دیپلمات های ایرانی، با ترکیبی از ابزارهای مدرن و سنتی رسانه ای، استفاده از شیوه های مشارکت پذیری گسترده و عمومی، تعامل دوسویه و حرفه ای با رسانه ها، تولید محتواهای جذاب و اقناع کننده برای افکار عمومی داخلی و بین المللی، حضور مداوم در تمامی انواع رسانه های دیداری- شنیداری، مکتوب، شبکه های اجتماعی و...، بهره گیری از ابتکار و خلاقیت برای انتقال پیام در دشوارترین شرایط، یکی از فعال ترین و قدرتمندترین نمایش های دیپلماسی رسانه ای را اجرا نمودند، که حاصل آن ضمن روشنگری پیرامون مذاکرات و نتایج گفتگوهای هسته ای، خنثی کردن تلاش هایی بود که سعی در ایجاد دو دستگی و جدایی بین دولت و ملت را داشت. در این میان بدون تردید نقش حمید بعیدی نژاد مدیرکل امور سیاسی و امنیت بین المللی وزارت امورخارجه و یکی از اعضا ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای که ریاست هیات کارشناسی ایران در این مذاکرات را هم بر عهده داشت، در پاسخ به ابهامات، شبهات و سوالات کارشناسان، اصحاب رسانه و سایر مخاطبین پیرامون مذاکرات هسته ای و توافقات صورت گرفته، غیر قابل انکار می باشد. 

در همین ارتباط و از آنجایی که از یکسو اخبار مربوط به این مذاکرات و تحلیل و بررسی ابعاد مختلف آن، یکی از مهم ترین دغدغه های مردم و سیاست مداران کشور است، و از سویی دیگر ضرورت بررسی کارشناسی دقیق این مذاکرات و برنامه جامع اقدام مشترک، به دور از رهیافت های سیاسی مختلف، کتاب «گام به گام با برجام؛ از آغاز تا فرجام» به قلم حمید بعیدی نژاد و با هدف بررسی دقیق همه ابعاد فنی، حقوقی و سیاسی توافق هسته ای،  تدوین و منتشر گردید. این کتاب شامل گفت وگوها و یادداشت هایی می شود که به تحولات دو سال گذشته در مراحل مختلف مذاکرات هسته ای از مرحله مذاکره و حصول تفاهم ژنو تا پایان مذاکرات لوزان و حصول تفاهم نهایی در مذاکرات وین می پردازد.

کتاب مشتمل بر یک مقدمه و 4 فصل است. نویسنده در مقدمه ضمن اشاره به چگونگی ارجاع مسئولیت پرونده هسته ای از شورایعالی امنیت ملی به وزارت امور خارجه، به مرور ابعاد مختلف مذاکرات هسته ای با گروه 1+5 و دلایل پیچیدگی آن اشاره می کند. فصل اول با عنوان «برنامه اقدام مشترک»، مشتمل بر 6 بخش است که در این بخش ها، نویسنده ضمن بیان جزییات و حواشی مذاکرات مربوط به توافق ژنو (3 آذر 1392)، به تشریح متن توافق و بررسی دستاوردهای آن می پردازد. فصل دوم، که خود شامل سه بخش است، به مذاکرات لوزان اختصاص یافته است. در این فصل نویسنده به تشریح تلاش های طرفین برای دستیابی به چارچوب یک تفاهم سیاسی و دلایل انعطاف طرف غربی در مذاکرات، اشاره می کند. در فصل سوم نویسنده به مذاکرات برای تدوین متن نهایی توافق می پردازد. نویسنده کتاب دراین فصل (که خود شامل 3 بخش می باشد) ضمن مرور فهرست تحریم های اقتصادی و مالی علیه ایران، می کوشد به ابهامات و سوالات ایجاد شده پیرامون بازرسی از تاسیسات هسته ای، موضوع پروتکل الحاقی و ابعاد نظامی احتمالی (PMDs)، پاسخ دهد. فصل پایانی کتاب نیز در 7 بخش به بررسی جزییات متن برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد، ناگفته هایی از حواشی مذاکرات و...، اختصاص یافته است.

انتشار این کتاب تحلیلی که با هدف فراهم نمودن دسترسی بیشتر به منابع و موضوعات مذاکرات هسته ای در 390 صفحه توسط انتشارات مخاطب روانه بازار نشر گردیده است، بدون تردید می تواند برای محققین، دانشجویان، دانش پژوهان، روزنامه نگاران و اصحاب رسانه و تمامی علاقه مندان به پیگیری مذاکرات هسته ای، مفید باشد.