مرضیه افخم؛ چندمرده حلاج بود؟
بیش از سی سال است که در وزارت خارجه کار می کند اما دو سال آخر باعث شد تا نامش و چهره اش را بشناسیم. مرضیه افخم، نخستین زنی است که در تاریخ جمهوری اسلامی سمت سخنگویی را در وزارت امورخارجه به عهده گرفت و گامی در جهت قرارگرفتن زنان در مشاغل دیپلماتیک به پیش رفت.
او که در دوران وزارت خارجه علی اکبر ولایتی معاون اداره اطلاعات و انتشارات، در دوران وزارت سید کمال خرازی مدیرکل اطلاعات و مطبوعات و در دوران وزارت علی اکبر صالحی مدیرکل دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه بوده است، از شهریور ٩٢ تاکنون سخنگوی دستگاه دیپلماسی بوده و حالا قرار است به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران عازم مالزی شود.
دوران وزارت ظریف به او فرصت داد تا مسئولیت حساس سخنگویی و ریاست اداره دیپلماسی عمومی را به طور هم زمان برعهده گرفته و نشان دهد که به اندازه مردان پیش از خود، توانمند است. بی تردید اصلی ترین دشواری این کار برخورد با رسانه ها و خبرنگاران به حساب می آید و افخم که در سه دهه فعالیت در وزارت خارجه با کار خبر و ارتباط با رسانه ها درگیر بوده است، این را به خوبی می دانست. حتی همان ابتدای کار در گفت وگویی این سمت را «شناکردن در یک دریای پرتلاطم» تعبیر کرده بود. اکنون حدود دو سال گذشته و می توان گفت که انصافا خوب هم شنا کرده است. شاید بتوان او را نسبت به برخی از سخنگوهای پیشین وزارت خارجه محافظه کار تر دانست اما همین که تاکنون بدون خطا و گاف، وظایف خود را انجام داده است، یک بار دیگر توانمندی های جامعه زنان را به نمایش گذاشت.
هم او و هم ظریف که او را منصوب کرد به خوبی می دانستند که زن بودن افخم فشار کار را برایش دوچندان می کند؛ زیرا موفقیت یا عدم موفقیت او علاوه بر خودش به جامعه زنان منتسب شده و همین امر، موافقان و مخالفان توسعه فعالیت های زنان را ذره بین به دست می کند تا مدام در حال ارزیابی او باشند. بااین حال دولت یازدهم که قبل از آن وعده تأسیس وزارتخانه زنان و معرفی وزیر زن داده بود بالاخره یک سخنگو و چند معاون زن برگزید. افخم هم همه توان خود را به کار گرفت و از پس کار برآمد. از آن روزی که گمانه زنی ها برای انتخاب سخنگوی وزارت خارجه شروع شد تاکنون، چندین بار افخم خبرساز شده است. بار نخست همان گمانه زنی هایی بود که مخاطب را به جست وجو در پیشینه و سوابق کاری اش می کشاند. دفعه بعد وقتی بود که خبر ازدواج او با یکی از همکارانش در وزارت خارجه رسید. سومین بار نیز اوایل امسال بود که هادی سلیمان پور، رئیس مرکز آموزش و پژوهش های بین المللی وزارت امور خارجه گفته بود: «حضرت آقا، خانم مرضیه افخم را با اسم خطاب و با گرمی با ایشان احوالپرسی کردند و ابراز داشتند از اینکه بانویی با حجاب کامل در محافل خبری، دیپلماتیک وارد شده است، ابراز رضایت دارند».
مسئله سفیرشدن او نیز بار دیگر در روزهای اخیر توجه ها را نسبت به او جلب کرده است. در این دو سال هیچ وقت نامش به خاطر یک اشتباه یا حرفی که وزارت خارجه را به دردسر انداخته باشد سر زبان ها نیفتاد. گاهی در میان خبرنگاران از او انتقاد می شد که از محکوم کردن ها و تکذیب کردن ها فراتر نمی رود اما درعین حال همه می دانند که این رویه بخشی از وظایف سخنگوی وزارت خارجه است. علم به اینکه پیش از او یک زن چنین مسئولیتی را به عهده نگرفته بود نیز سبب می شود که در ارزیابی او کمی منصفانه تر عمل شود و عملکردش را با توجه به محدودیت هایی که زنان را در برخی عرصه ها کم تجربه تر کرده است، قضاوت کنیم.
دراین مدت حرف از عزل و تغییر او نبوده است و همین گواه خوبی است که روشن کند وزیر خارجه و به طورکلی دولت یازدهم از انتخاب خود خرسند است. حالا هم که واگذاری این سمت به فرد دیگری مطرح است با ارتقای افخم توأم خواهد بود و این یعنی حرکت روبه جلوی زنان در عرصه مشاغل دیپلماتیک به عنوان حوزه ای که تاکنون کمترین فرصت ها را به جامعه زنان داده است.
به هرحال اکنون نیمی از عمر دولت گذشته است و افخم پیش از قرارگرفتن در قامت سفارت و در کرسی سخنگویی نشان داده که چندمرده حلاج است؛ بنابراین وقت خوبی است که عملکرد او را در این حوزه ارزیابی کنیم.
علی خرم، سفیر سابق در سازمان ملل: نمی دانم رسانه ها را اقناع کرد یا نه
مرضیه افخم بعد از حدود دو سال فعالیت در جایگاه سخنگویی وزارت خارجه قرار است سفیر شود و وقت خوبی است که عملکرد او را به عنوان نخستین زنی که این سمت را بر عهده گرفت، ارزیابی کنیم. برای این کار بفرمایید که اساسا چرا این پست مهم و ویژه است؟
سخنگوی وزارت خارجه یا هر سخنگویی از آن جهت اهمیت دارد که برایند همه نظرات موجود در آن سازمان را اعلام می کند. اهمیت کار او در زمان مواجهه با رسانه ها مشخص می شود. یک سخنگو باید زمانی که با رسانه ها روبه رو می شود، بتواند از عهده سؤال و جواب برآید و خبرنگاران و رسانه ها را قانع کند. دیده شده که برخی از سخنگو ها بسیار زبردست، ماهر و حاضرجواب هستند و می توانند مطالب کلی را که گرفتند به خوبی منتقل کنند؛ یعنی اگر لازم نیست توضیح اضافه نمی دهند یا می دانند که در کجاها اظهارنظر نکنند. به عبارتی اصلی ترین وظیفه سخنگو همین است که مطالب خام را گرفته و با توانایی های خود طوری ترکیب کند تا مواضع سازمان یا وزارتخانه در بهترین حالت عنوان شده باشد.
با این معیارها عملکرد مرضیه افخم را به عنوان نخستین زنی که این سمت را برعهده گرفت، چطور ارزیابی می کنید؟
من که در وزارت خارجه رفت وآمد دارم، نمی توانم در این خصوص خیلی اظهارنظر کنم و رسانه ها و کسانی که از دورتر با وزارت خارجه ارتباط دارند، بگویند. رسانه ها باید بگویند که در این دوره دو ساله از مطالبی که افخم اعلام کرده، اقناع شده اند یا خیر.
در دو سال گذشته که او سخنگو بوده است، پیش آمده که مطلبی را اعلام کند و شما به عنوان یک کارشناس فکر کنید که نباید به این شکل گفته می شد؟
به نظر من، او در بیان مطالب خوب عمل کرده است اما در مورد اینکه آیا توانسته دیگران را راضی کند یا خیر، نظری ندارم. در مورد اینکه او به عنوان یک زن برای نخستین بار این سمت را برعهده گرفته است نیز باید بگویم این انتخاب نشان دهنده رویکرد وزارت خارجه و دولت روحانی نسبت به خانم هاست و مشخص می کند که دولت به حضور زنان معتقد است و تلاش می کند زنان در شرایط مساوی با مردان باشند و هر خانمی که توانایی و شایستگی لازم را دارد بتواند در سمت موردنظر قرار گیرد.
به نظر شما چرا دولت برای نشان دادن این رویکرد، سخنگویی وزارت خارجه را به یک زن سپرد؛ درحالی که مشاغل دیگری در حوزه دیپلماتیک یا دیگر عرصه ها وجود داشت؟
در وزارت امور خارجه و در دولت روحانی این تلاش وجود داشته است تا برخی از مناصب به خانم ها داده شود و وقتی که سخنگویی یک وزارتخانه به یک خانم داده شود در نگاه بین المللی اثر دارد و به آن توجه می شود.
فکر می کنید این انتخاب بسترساز رشد حضور زنان در مشاغل دیپلماتیک خواهد بود؟
حتما این اقدام در آینده بر توانمند سازی خانم ها اثرگذار است و موجب می شود خانم های بیشتری مسئولیت ها را به عهده بگیرند. درواقع این انتصاب بیشتر یک پیام داشت و آن این بود که زنان می توانند وارد صحنه شوند و آن رودربایستی را کنار گذاشته و حتی با رسانه های داخلی و خارجی مواجه شوند و حرف بزنند.
حضور نیافتن زنان در بسیاری از مشاغل و عرصه های مدیریتی بیش از آنکه به حجب و حیا مربوط باشد، به خاطر وجود موانع مختلفی است که این اجازه را به آنها نمی دهد؛ مثلا در همین دولت انتظار می رفت مشاغلی در حد وزارت به زنان سپرده شود، اما به چند معاونت و یک سخنگو اکتفا شد. حتی برخی انتصاب افخم را یک کار نمایشی برای ندادن سمت های مهم تر به زنان تلقی کردند، نظر شما دراین باره چیست؟
همین اندازه که دولت روحانی و ظریف به حضور زنان پرداختند و این سمت را به یک زن دادند، یعنی واکنش ها و پیامدهای احتمالی آن را به جان خریدند و سعی کردند با آن بسازند.
همان وقتی که خانم افخم به عنوان سخنگو منصوب و سمت هایی در حد معاونت به خانم ها داده شد نیز واکنش های مختلفی در محافل بود؛ بنابراین فکر می کنم سپردن مشاغل به زنان از سوی دولت را باید در همین چارچوب ارزیابی کرد و در نظر داشت که دولتی ها چقدر تحت فشار هستند. دراین صورت، باید نتیجه گرفت همین چند گام هم ارزشمند است و می تواند مقدمه ای باشد برای حضور بیشتر زنان در عرصه های مختلف.
فرستادن او به عنوان سفیر به مالزی را نتیجه همین زمینه چینی دولت می دانید؟
بله، تا جایی که می دانم در این دولت می خواستند که گام های بیشتری را بردارند، اما به خاطر برخی واکنش ها مجبور شدند دست نگه دارند و آرام تر حرکت کنند. شاید در دولت بعد زنان بیشتری را در مشاغل دیپلماتیک داشته باشیم؛ زیرا زمینه سازی شده و این اطمینان حاصل شده است که یک خانم می تواند سخنگو، سفیر یا... باشد.
الهه کولایی، کارشناس روابط بین الملل: از مردان سلف خود کم نداشت
مرضیه افخم نخستین زنی است که سخنگویی وزارت خارجه را به عهده گرفته و اکنون حرف از سفیرشدن او است. شما عملکرد او را در این سمت چطور ارزیابی می کنید؟
اخباری که درباره ارتقای خانم افخم از سمت سخنگوی وزارت امور خارجه به سفیر جمهوری اسلامی ایران شنیده می شود درصورت درست بودن به خوبی نشان دهنده موفقیت الگویی است که او در وزارت امور خارجه به نمایش گذاشت و درستی انتخاب ظریف را در گماردن یک زن به سمت سخنگویی وزارت خارجه نشان می دهد. خانم افخم در دوره تصدی این سمت نشان داد که در ایفای وظایف سخنگویی و توجیه سیاست ها و عملکرد وزارت امور خارجه در حوزه های مختلف کم از مردان سلف خود که این سمت را پذیرا شده بودند، ندارد.
فکر می کنید که این موفقیت علاوه بر افخم به ظریف و به طور کلی تر دولت یازدهم نیز تعلق دارد؟
ظریف جرئت کرد و چنین سمتی را به او سپرد و افخم نیز در دو سال گذشته توانست به خوبی این نقش را ایفا کند و نشان دهد که چنانچه به زنان فرصت رشد در دستگاه اداری و اجرائی کشور داده شود، می توانند براساس مهارت هایی که کسب کرده اند همانند دیگر افراد در ایفای این وظایف توانمند ظاهر شوند.
درواقع این ناباوری نسبت به توانمندی زنان میراث قرن ها عدم حضور زنان در حوزه های مختلف فعالیت های اجتماعی است که جز با ارائه الگوهای موفق در پرتو شکل گیری اراده سیاسی رهبران حوزه های اجرائی، امکان اصلاح پیدا نمی کند. بنابراین به نظر می رسد که افخم در این مدت نشان داد زنان می توانند همانند دیگران در همه حوزه های فعالیت اجتماعی متناسب با توانمندی های خود وظایفشان را انجام دهند و اگر امکان رشد آنان در وزارت امورخارجه نیز مانند دیگر دستگاه ها فراهم شود، هیچ منعی به لحاظ توانمندی های انسانی در جامعه زنان وجود ندارد و همه وظایف محوله به خوبی ایفا خواهد شد.
این تجربه راهگشای حضور زنان در مشاغل دیپلماتیک خواهد بود؟
بله، به نظر می رسد که این انتصاب می تواند راهگشای فعالیت ها و حضور زنان در عرصه های دیگر مانند وزارت امورخارجه و دیگر دستگاه ها و نهادها باشد چراکه اگر این اراده وجود داشته باشد و اجرائی شود، بدون شک و با توجه به تجربه دهه های گذشته، زنان ایرانی در حوزه های مختلف با همه محدودیت ها می توانند مهارت ها و صلاحیت های خود را به فعلیت برسانند. زنان آمادگی پذیرش مسئولیت های مختلف تا بالاترین سطوح را به دست آورده اند و نباید از این فرصت و این ظرفیت غفلت شود.
قرارگرفتن یک خانم در جایگاه سخنگوی وزارت امور خارجه حتما بازتاب مثبتی داشته است و احتمالا زمینه ساز گسترش حضور زنان در این عرصه نیز باشد اما در جامعه زنان برخی این انتقاد را به دولت یازدهم وارد می دانند که می توانست وزرای زن معرفی کند و سهم بیشتری از دولت را به آنها بدهد. این گروه از آنجایی که سخنگو تنها بیان کننده مواضع رسمی سازمان متبوع خود است، این سمت را یک سمتی نمایشی می دانند. دراین باره نظرتان چیست؟
حضور افخم در پست سخنگویی وزارت امورخارجه به هیچ وجه پاسخ گوی مطالبه جامعه زنان از رئیس جمهور در سپردن پست های بالای اجرائی در حد وزارت مانند معاونت های ریاست جمهوری نیست. در واقع این سمت به هیچ وجه با انتظارات ما برابری نمی کند اما در جایگاه خود فی نفسه تجربه موفقی بود و با درنظرگرفتن همه انتقادها، ناباوری ها و نگرانی ها افخم نشان داد که یک زن نیز می تواند این وظیفه را به خوبی ایفا کند.
البته این کارکرد می تواند زمینه ساز سپردن مسئولیت های گوناگون در دستگاه دیپلماسی به زنان باشد تا چهره زن ستیزی که از کشور و نظام ترسیم شده و رقیبان و دشمنان بر آن اصرار می ورزند، اصلاح شود.
ظریف به تقاضای جامعه زنان از دولت روحانی به این شکل پاسخ داد و البته این می تواند مقدمه ای باشد برای انتخاب زنان به عنوان سفرا و در پست های بالای سیاسی در دستگاه دیپلماسی و نیز نمایندگی های گوناگون کشور در نهادهای بین المللی تا نشان دهد که زنان ایرانی با استفاده از فرصت های ایجادشده در عرصه های مختلف، چگونه شایستگی خود را می توانند به نمایش گذارند.
فکر می کنید سفیرشدن افخم و مردبودن سخنگوی بعدی وزارت خارجه، به عنوان عدم موفقیت زنان در این عرصه تعبیر می شود؟
انتخاب یک مرد به جای افخم ضرورتا به معنی ناکامی و عدم موفقیت این تجربه به حساب نمی آید چراکه در همه پست های اداری و اجرائی کشور، مرتب افراد جابه جا می شوند. آنچه مهم است این است که ملاک جنسیتی از ارزش گذاری توانمندی افراد کنار گذاشته شود و معیارهای علمی و فنی مبنای قضاوت در مورد صلاحیت حرفه ای شود. اگر در دستگاه دیپلماسی زنان در مسیر رشد و ارتقای اداری قرار گرفته باشند و ما شاهد بهبود موقعیت زنان در دستگاه اداری و اجرائی کشور به ویژه در دستگاه دیپلماسی باشیم، صرفا جابه جاشدن افخم با یک مرد به عنوان موفق نبودن این تجربه به شمار نمی آید.
احمد شیرزاد، نماینده پیشین مجلس: بیش از یک سخنگو بود
قرار است مرضیه افخم بعد از دو سال سخنگویی وزارت خارجه، به عنوان سفیر راهی مالزی شود، عملکرد او را در این مدت چطور ارزیابی می کنید؟
فکر می کنم که مجموعا در این سمت خیلی موفق بود. خانم افخم جزء کهنه کاران وزارت خارجه است و سال ها تجربه دیپلماتیک و فعالیت در وزارت خارجه داشته است و انصافا در موضع سخنگویی که کار سختی است، نیز خیلی خوب عمل کرد.
چرا کار سختی است؟
به دلیل اینکه به سیاست های کلی نظام مربوط است و حتی یک جمله موضع گیری اشتباه می تواند بازتاب های منفی در خارج از کشور داشته باشد. به همین خاطر هرکس که در این سمت باشد، وقتی بخواهد موضع رسمی دولت را اعلام کند بدنش می لرزد.
گاهی تصور می شود که این شغل اهمیت چندانی ندارد زیرا آنچه سخنگو می گوید صرفا مواضع سازمان متبوعش است و او در اتخاذ تصمیمات نقشی ندارد.
البته ممکن است که برخی هم در چنین سمتی نهایت احتیاط را به خرج دهند و هیچ حرفی نزنند. به عبارتی خبرنگاران را دست خالی بفرستند و به گفتن جملات کلی بسنده کنند. از این لحاظ سخنگوی خوب کسی است که هم حرف بزند، اطلاعات بدهد و خبرنگار را دست خالی روانه نکند و هم همه جوانب احتیاط را رعایت کند و موضع صریح نظام را به درستی اعلام کند.
شما فکر می کنید افخم در این سمت غیر از محکوم کردن و تکذیب کردن، خوب عمل کرد؟ منظورم این است که ریزه کاری هایی که به آن اشاره کردید در دوره سخنگویی افخم چطور پرداخته شده است؟
وظیفه سخنگو همین است. او نباید از خودش تحلیل سیاسی بگوید. این اشتباه را نکنیم. زمانی ممکن است که کسی را به رسانه ای دعوت کنیم و بخواهیم با او بحث کنیم یا تحلیل کند بنابراین وظیفه او ارائه تحلیل است اما وظیفه سخنگو این نیست. سخنگو وظیفه دارد که مواضع رسمی دولت ها را اعلام کند، به همین دلیل طبیعی است که تکذیب کردن ها و تأییدکردن ها یا محکوم کردن ها بخشی از این وظیفه است. من فکر می کنم خانم افخم بیش از اینکه یک پیام رسان باشد و مواضع را اعلام کند، در این سمت ظاهر شد و به نظرم خانم موفقی بود و امیدوارم که در سمت سفارت نیز موفق عمل کند.
زمانی که او منصوب شد برخی می گفتند که سخنگویی وزارت خارجه یک سمت نمایشی و به عبارتی ویترین است، زیرا دولت می توانست زنان را در بخش های دیگری به کار گیرد که در تصمیم گیری های کلان نقش مهم تری داشته باشند. نظر شما در این باره چیست؟
با این بخش که توقع بیشتری بود موافق هستم. ای کاش که اراده جدی تری وجود داشت تا نقش های بیشتر و بهتری به خانم ها داده شود و ای کاش که حساسیت ها کمتر بود و دولت در این زمینه با دست بازتر عمل می کرد، اما با اینکه سخنگویی وزارت خارجه یک سمت نمایشی است؛ موافق نیستم، زیرا سمت خیلی حساسی است. از سوی دیگر فکر می کنم بعضی وقت ها برخی از منتقدان که به ظاهر طرفدار حقوق خانم ها هستند، کم لطفی می کنند؛ یعنی اگر سمتی داده شود که نمود و جلوه نداشته باشد، می گویند اینکه معلوم نشد. وقتی هم که جلوه داشته باشد، می گویند ویترین بوده است. به نظرم این رویکرد درستی نیست و دادن سخنگویی وزارت خارجه به عنوان سمتی که هم جلوه مشارکت زنان را داشته باشد و هم اهمیت داشته باشد؛ به یک خانم دارای اهمیت بود. البته اصلا کافی نیست و حتما باید سمت های بیشتری به زنان اختصاص یابد.
جامعه زنان نیز خواستار همین است، برای تحقق این امر چه چیزی نیاز داریم؟
به نظرم، زمان آن رسیده تا در بدنه مدیریتی دولتی، شهامت بیشتری برای انتصاب مدیران خانم وجود داشته باشد.
مثلا در معاونت های وزرا، مدیران کل و حتی استانداری ها لازم است که زنان بیشتری به کار گرفته شوند. ما اکنون می توانیم استانداران خانم داشته باشیم، اما تنها چند فرماندار زن داریم، در حالی که پتانسیل ها بیش از اینهاست. نیاز به شهامت بیشتر داریم و فراموش نکنید که حضور زنان در بدنه و رأس نهادهای دولتی به یک میزان دارای اهمیت است. فرض کنید که یک خانم وزیر شود اما زیرمجموعه او خالی از حضور زنان باشد، روشن است که پاسخ مناسب به مطالبات زنان داده نمی شود.
یکی از حوزه هایی که کمتر در دسترس زنان قرار می گیرد، مشاغل دیپلماتیک است. فکر می کنید حضور افخم در سمت سخنگویی وزارت خارجه توانست زمینه ساز حضور بیشتر زنان در این بخش باشد؟
خیر، قطعا حضور یک سخنگو یا بعدا سفیرکردن او کافی نیست و خیلی خیلی کم است. باید بیش از اینها کار شود، زیرا به صرف افزایش تعداد زنان در این حوزه ها نمی توان کار به کسی که تجربه و سابقه کافی و لازم را ندارد، سپرد. برای بسترسازی در جهت استفاده از زنان در مشاغل دیپلماتیک و دیگر عرصه ها باید از همان ابتدای گزینش نیروها به زنان بیشتر توجه کرد. به عبارت دیگر باید به زنانی که با قابلیت های مختلف از دانشگاه فارغ التحصیل می شوند، فرصت داد و فکر می کنم که شاهد این جایگزینی در زمینه های مختلف هستیم.
او که در دوران وزارت خارجه علی اکبر ولایتی معاون اداره اطلاعات و انتشارات، در دوران وزارت سید کمال خرازی مدیرکل اطلاعات و مطبوعات و در دوران وزارت علی اکبر صالحی مدیرکل دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه بوده است، از شهریور ٩٢ تاکنون سخنگوی دستگاه دیپلماسی بوده و حالا قرار است به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران عازم مالزی شود.
دوران وزارت ظریف به او فرصت داد تا مسئولیت حساس سخنگویی و ریاست اداره دیپلماسی عمومی را به طور هم زمان برعهده گرفته و نشان دهد که به اندازه مردان پیش از خود، توانمند است. بی تردید اصلی ترین دشواری این کار برخورد با رسانه ها و خبرنگاران به حساب می آید و افخم که در سه دهه فعالیت در وزارت خارجه با کار خبر و ارتباط با رسانه ها درگیر بوده است، این را به خوبی می دانست. حتی همان ابتدای کار در گفت وگویی این سمت را «شناکردن در یک دریای پرتلاطم» تعبیر کرده بود. اکنون حدود دو سال گذشته و می توان گفت که انصافا خوب هم شنا کرده است. شاید بتوان او را نسبت به برخی از سخنگوهای پیشین وزارت خارجه محافظه کار تر دانست اما همین که تاکنون بدون خطا و گاف، وظایف خود را انجام داده است، یک بار دیگر توانمندی های جامعه زنان را به نمایش گذاشت.
هم او و هم ظریف که او را منصوب کرد به خوبی می دانستند که زن بودن افخم فشار کار را برایش دوچندان می کند؛ زیرا موفقیت یا عدم موفقیت او علاوه بر خودش به جامعه زنان منتسب شده و همین امر، موافقان و مخالفان توسعه فعالیت های زنان را ذره بین به دست می کند تا مدام در حال ارزیابی او باشند. بااین حال دولت یازدهم که قبل از آن وعده تأسیس وزارتخانه زنان و معرفی وزیر زن داده بود بالاخره یک سخنگو و چند معاون زن برگزید. افخم هم همه توان خود را به کار گرفت و از پس کار برآمد. از آن روزی که گمانه زنی ها برای انتخاب سخنگوی وزارت خارجه شروع شد تاکنون، چندین بار افخم خبرساز شده است. بار نخست همان گمانه زنی هایی بود که مخاطب را به جست وجو در پیشینه و سوابق کاری اش می کشاند. دفعه بعد وقتی بود که خبر ازدواج او با یکی از همکارانش در وزارت خارجه رسید. سومین بار نیز اوایل امسال بود که هادی سلیمان پور، رئیس مرکز آموزش و پژوهش های بین المللی وزارت امور خارجه گفته بود: «حضرت آقا، خانم مرضیه افخم را با اسم خطاب و با گرمی با ایشان احوالپرسی کردند و ابراز داشتند از اینکه بانویی با حجاب کامل در محافل خبری، دیپلماتیک وارد شده است، ابراز رضایت دارند».
مسئله سفیرشدن او نیز بار دیگر در روزهای اخیر توجه ها را نسبت به او جلب کرده است. در این دو سال هیچ وقت نامش به خاطر یک اشتباه یا حرفی که وزارت خارجه را به دردسر انداخته باشد سر زبان ها نیفتاد. گاهی در میان خبرنگاران از او انتقاد می شد که از محکوم کردن ها و تکذیب کردن ها فراتر نمی رود اما درعین حال همه می دانند که این رویه بخشی از وظایف سخنگوی وزارت خارجه است. علم به اینکه پیش از او یک زن چنین مسئولیتی را به عهده نگرفته بود نیز سبب می شود که در ارزیابی او کمی منصفانه تر عمل شود و عملکردش را با توجه به محدودیت هایی که زنان را در برخی عرصه ها کم تجربه تر کرده است، قضاوت کنیم.
دراین مدت حرف از عزل و تغییر او نبوده است و همین گواه خوبی است که روشن کند وزیر خارجه و به طورکلی دولت یازدهم از انتخاب خود خرسند است. حالا هم که واگذاری این سمت به فرد دیگری مطرح است با ارتقای افخم توأم خواهد بود و این یعنی حرکت روبه جلوی زنان در عرصه مشاغل دیپلماتیک به عنوان حوزه ای که تاکنون کمترین فرصت ها را به جامعه زنان داده است.
به هرحال اکنون نیمی از عمر دولت گذشته است و افخم پیش از قرارگرفتن در قامت سفارت و در کرسی سخنگویی نشان داده که چندمرده حلاج است؛ بنابراین وقت خوبی است که عملکرد او را در این حوزه ارزیابی کنیم.
علی خرم، سفیر سابق در سازمان ملل: نمی دانم رسانه ها را اقناع کرد یا نه
مرضیه افخم بعد از حدود دو سال فعالیت در جایگاه سخنگویی وزارت خارجه قرار است سفیر شود و وقت خوبی است که عملکرد او را به عنوان نخستین زنی که این سمت را بر عهده گرفت، ارزیابی کنیم. برای این کار بفرمایید که اساسا چرا این پست مهم و ویژه است؟
سخنگوی وزارت خارجه یا هر سخنگویی از آن جهت اهمیت دارد که برایند همه نظرات موجود در آن سازمان را اعلام می کند. اهمیت کار او در زمان مواجهه با رسانه ها مشخص می شود. یک سخنگو باید زمانی که با رسانه ها روبه رو می شود، بتواند از عهده سؤال و جواب برآید و خبرنگاران و رسانه ها را قانع کند. دیده شده که برخی از سخنگو ها بسیار زبردست، ماهر و حاضرجواب هستند و می توانند مطالب کلی را که گرفتند به خوبی منتقل کنند؛ یعنی اگر لازم نیست توضیح اضافه نمی دهند یا می دانند که در کجاها اظهارنظر نکنند. به عبارتی اصلی ترین وظیفه سخنگو همین است که مطالب خام را گرفته و با توانایی های خود طوری ترکیب کند تا مواضع سازمان یا وزارتخانه در بهترین حالت عنوان شده باشد.
با این معیارها عملکرد مرضیه افخم را به عنوان نخستین زنی که این سمت را برعهده گرفت، چطور ارزیابی می کنید؟
من که در وزارت خارجه رفت وآمد دارم، نمی توانم در این خصوص خیلی اظهارنظر کنم و رسانه ها و کسانی که از دورتر با وزارت خارجه ارتباط دارند، بگویند. رسانه ها باید بگویند که در این دوره دو ساله از مطالبی که افخم اعلام کرده، اقناع شده اند یا خیر.
در دو سال گذشته که او سخنگو بوده است، پیش آمده که مطلبی را اعلام کند و شما به عنوان یک کارشناس فکر کنید که نباید به این شکل گفته می شد؟
به نظر من، او در بیان مطالب خوب عمل کرده است اما در مورد اینکه آیا توانسته دیگران را راضی کند یا خیر، نظری ندارم. در مورد اینکه او به عنوان یک زن برای نخستین بار این سمت را برعهده گرفته است نیز باید بگویم این انتخاب نشان دهنده رویکرد وزارت خارجه و دولت روحانی نسبت به خانم هاست و مشخص می کند که دولت به حضور زنان معتقد است و تلاش می کند زنان در شرایط مساوی با مردان باشند و هر خانمی که توانایی و شایستگی لازم را دارد بتواند در سمت موردنظر قرار گیرد.
به نظر شما چرا دولت برای نشان دادن این رویکرد، سخنگویی وزارت خارجه را به یک زن سپرد؛ درحالی که مشاغل دیگری در حوزه دیپلماتیک یا دیگر عرصه ها وجود داشت؟
در وزارت امور خارجه و در دولت روحانی این تلاش وجود داشته است تا برخی از مناصب به خانم ها داده شود و وقتی که سخنگویی یک وزارتخانه به یک خانم داده شود در نگاه بین المللی اثر دارد و به آن توجه می شود.
فکر می کنید این انتخاب بسترساز رشد حضور زنان در مشاغل دیپلماتیک خواهد بود؟
حتما این اقدام در آینده بر توانمند سازی خانم ها اثرگذار است و موجب می شود خانم های بیشتری مسئولیت ها را به عهده بگیرند. درواقع این انتصاب بیشتر یک پیام داشت و آن این بود که زنان می توانند وارد صحنه شوند و آن رودربایستی را کنار گذاشته و حتی با رسانه های داخلی و خارجی مواجه شوند و حرف بزنند.
حضور نیافتن زنان در بسیاری از مشاغل و عرصه های مدیریتی بیش از آنکه به حجب و حیا مربوط باشد، به خاطر وجود موانع مختلفی است که این اجازه را به آنها نمی دهد؛ مثلا در همین دولت انتظار می رفت مشاغلی در حد وزارت به زنان سپرده شود، اما به چند معاونت و یک سخنگو اکتفا شد. حتی برخی انتصاب افخم را یک کار نمایشی برای ندادن سمت های مهم تر به زنان تلقی کردند، نظر شما دراین باره چیست؟
همین اندازه که دولت روحانی و ظریف به حضور زنان پرداختند و این سمت را به یک زن دادند، یعنی واکنش ها و پیامدهای احتمالی آن را به جان خریدند و سعی کردند با آن بسازند.
همان وقتی که خانم افخم به عنوان سخنگو منصوب و سمت هایی در حد معاونت به خانم ها داده شد نیز واکنش های مختلفی در محافل بود؛ بنابراین فکر می کنم سپردن مشاغل به زنان از سوی دولت را باید در همین چارچوب ارزیابی کرد و در نظر داشت که دولتی ها چقدر تحت فشار هستند. دراین صورت، باید نتیجه گرفت همین چند گام هم ارزشمند است و می تواند مقدمه ای باشد برای حضور بیشتر زنان در عرصه های مختلف.
فرستادن او به عنوان سفیر به مالزی را نتیجه همین زمینه چینی دولت می دانید؟
بله، تا جایی که می دانم در این دولت می خواستند که گام های بیشتری را بردارند، اما به خاطر برخی واکنش ها مجبور شدند دست نگه دارند و آرام تر حرکت کنند. شاید در دولت بعد زنان بیشتری را در مشاغل دیپلماتیک داشته باشیم؛ زیرا زمینه سازی شده و این اطمینان حاصل شده است که یک خانم می تواند سخنگو، سفیر یا... باشد.
الهه کولایی، کارشناس روابط بین الملل: از مردان سلف خود کم نداشت
مرضیه افخم نخستین زنی است که سخنگویی وزارت خارجه را به عهده گرفته و اکنون حرف از سفیرشدن او است. شما عملکرد او را در این سمت چطور ارزیابی می کنید؟
اخباری که درباره ارتقای خانم افخم از سمت سخنگوی وزارت امور خارجه به سفیر جمهوری اسلامی ایران شنیده می شود درصورت درست بودن به خوبی نشان دهنده موفقیت الگویی است که او در وزارت امور خارجه به نمایش گذاشت و درستی انتخاب ظریف را در گماردن یک زن به سمت سخنگویی وزارت خارجه نشان می دهد. خانم افخم در دوره تصدی این سمت نشان داد که در ایفای وظایف سخنگویی و توجیه سیاست ها و عملکرد وزارت امور خارجه در حوزه های مختلف کم از مردان سلف خود که این سمت را پذیرا شده بودند، ندارد.
فکر می کنید که این موفقیت علاوه بر افخم به ظریف و به طور کلی تر دولت یازدهم نیز تعلق دارد؟
ظریف جرئت کرد و چنین سمتی را به او سپرد و افخم نیز در دو سال گذشته توانست به خوبی این نقش را ایفا کند و نشان دهد که چنانچه به زنان فرصت رشد در دستگاه اداری و اجرائی کشور داده شود، می توانند براساس مهارت هایی که کسب کرده اند همانند دیگر افراد در ایفای این وظایف توانمند ظاهر شوند.
درواقع این ناباوری نسبت به توانمندی زنان میراث قرن ها عدم حضور زنان در حوزه های مختلف فعالیت های اجتماعی است که جز با ارائه الگوهای موفق در پرتو شکل گیری اراده سیاسی رهبران حوزه های اجرائی، امکان اصلاح پیدا نمی کند. بنابراین به نظر می رسد که افخم در این مدت نشان داد زنان می توانند همانند دیگران در همه حوزه های فعالیت اجتماعی متناسب با توانمندی های خود وظایفشان را انجام دهند و اگر امکان رشد آنان در وزارت امورخارجه نیز مانند دیگر دستگاه ها فراهم شود، هیچ منعی به لحاظ توانمندی های انسانی در جامعه زنان وجود ندارد و همه وظایف محوله به خوبی ایفا خواهد شد.
این تجربه راهگشای حضور زنان در مشاغل دیپلماتیک خواهد بود؟
بله، به نظر می رسد که این انتصاب می تواند راهگشای فعالیت ها و حضور زنان در عرصه های دیگر مانند وزارت امورخارجه و دیگر دستگاه ها و نهادها باشد چراکه اگر این اراده وجود داشته باشد و اجرائی شود، بدون شک و با توجه به تجربه دهه های گذشته، زنان ایرانی در حوزه های مختلف با همه محدودیت ها می توانند مهارت ها و صلاحیت های خود را به فعلیت برسانند. زنان آمادگی پذیرش مسئولیت های مختلف تا بالاترین سطوح را به دست آورده اند و نباید از این فرصت و این ظرفیت غفلت شود.
قرارگرفتن یک خانم در جایگاه سخنگوی وزارت امور خارجه حتما بازتاب مثبتی داشته است و احتمالا زمینه ساز گسترش حضور زنان در این عرصه نیز باشد اما در جامعه زنان برخی این انتقاد را به دولت یازدهم وارد می دانند که می توانست وزرای زن معرفی کند و سهم بیشتری از دولت را به آنها بدهد. این گروه از آنجایی که سخنگو تنها بیان کننده مواضع رسمی سازمان متبوع خود است، این سمت را یک سمتی نمایشی می دانند. دراین باره نظرتان چیست؟
حضور افخم در پست سخنگویی وزارت امورخارجه به هیچ وجه پاسخ گوی مطالبه جامعه زنان از رئیس جمهور در سپردن پست های بالای اجرائی در حد وزارت مانند معاونت های ریاست جمهوری نیست. در واقع این سمت به هیچ وجه با انتظارات ما برابری نمی کند اما در جایگاه خود فی نفسه تجربه موفقی بود و با درنظرگرفتن همه انتقادها، ناباوری ها و نگرانی ها افخم نشان داد که یک زن نیز می تواند این وظیفه را به خوبی ایفا کند.
البته این کارکرد می تواند زمینه ساز سپردن مسئولیت های گوناگون در دستگاه دیپلماسی به زنان باشد تا چهره زن ستیزی که از کشور و نظام ترسیم شده و رقیبان و دشمنان بر آن اصرار می ورزند، اصلاح شود.
ظریف به تقاضای جامعه زنان از دولت روحانی به این شکل پاسخ داد و البته این می تواند مقدمه ای باشد برای انتخاب زنان به عنوان سفرا و در پست های بالای سیاسی در دستگاه دیپلماسی و نیز نمایندگی های گوناگون کشور در نهادهای بین المللی تا نشان دهد که زنان ایرانی با استفاده از فرصت های ایجادشده در عرصه های مختلف، چگونه شایستگی خود را می توانند به نمایش گذارند.
فکر می کنید سفیرشدن افخم و مردبودن سخنگوی بعدی وزارت خارجه، به عنوان عدم موفقیت زنان در این عرصه تعبیر می شود؟
انتخاب یک مرد به جای افخم ضرورتا به معنی ناکامی و عدم موفقیت این تجربه به حساب نمی آید چراکه در همه پست های اداری و اجرائی کشور، مرتب افراد جابه جا می شوند. آنچه مهم است این است که ملاک جنسیتی از ارزش گذاری توانمندی افراد کنار گذاشته شود و معیارهای علمی و فنی مبنای قضاوت در مورد صلاحیت حرفه ای شود. اگر در دستگاه دیپلماسی زنان در مسیر رشد و ارتقای اداری قرار گرفته باشند و ما شاهد بهبود موقعیت زنان در دستگاه اداری و اجرائی کشور به ویژه در دستگاه دیپلماسی باشیم، صرفا جابه جاشدن افخم با یک مرد به عنوان موفق نبودن این تجربه به شمار نمی آید.
احمد شیرزاد، نماینده پیشین مجلس: بیش از یک سخنگو بود
قرار است مرضیه افخم بعد از دو سال سخنگویی وزارت خارجه، به عنوان سفیر راهی مالزی شود، عملکرد او را در این مدت چطور ارزیابی می کنید؟
فکر می کنم که مجموعا در این سمت خیلی موفق بود. خانم افخم جزء کهنه کاران وزارت خارجه است و سال ها تجربه دیپلماتیک و فعالیت در وزارت خارجه داشته است و انصافا در موضع سخنگویی که کار سختی است، نیز خیلی خوب عمل کرد.
چرا کار سختی است؟
به دلیل اینکه به سیاست های کلی نظام مربوط است و حتی یک جمله موضع گیری اشتباه می تواند بازتاب های منفی در خارج از کشور داشته باشد. به همین خاطر هرکس که در این سمت باشد، وقتی بخواهد موضع رسمی دولت را اعلام کند بدنش می لرزد.
گاهی تصور می شود که این شغل اهمیت چندانی ندارد زیرا آنچه سخنگو می گوید صرفا مواضع سازمان متبوعش است و او در اتخاذ تصمیمات نقشی ندارد.
البته ممکن است که برخی هم در چنین سمتی نهایت احتیاط را به خرج دهند و هیچ حرفی نزنند. به عبارتی خبرنگاران را دست خالی بفرستند و به گفتن جملات کلی بسنده کنند. از این لحاظ سخنگوی خوب کسی است که هم حرف بزند، اطلاعات بدهد و خبرنگار را دست خالی روانه نکند و هم همه جوانب احتیاط را رعایت کند و موضع صریح نظام را به درستی اعلام کند.
شما فکر می کنید افخم در این سمت غیر از محکوم کردن و تکذیب کردن، خوب عمل کرد؟ منظورم این است که ریزه کاری هایی که به آن اشاره کردید در دوره سخنگویی افخم چطور پرداخته شده است؟
وظیفه سخنگو همین است. او نباید از خودش تحلیل سیاسی بگوید. این اشتباه را نکنیم. زمانی ممکن است که کسی را به رسانه ای دعوت کنیم و بخواهیم با او بحث کنیم یا تحلیل کند بنابراین وظیفه او ارائه تحلیل است اما وظیفه سخنگو این نیست. سخنگو وظیفه دارد که مواضع رسمی دولت ها را اعلام کند، به همین دلیل طبیعی است که تکذیب کردن ها و تأییدکردن ها یا محکوم کردن ها بخشی از این وظیفه است. من فکر می کنم خانم افخم بیش از اینکه یک پیام رسان باشد و مواضع را اعلام کند، در این سمت ظاهر شد و به نظرم خانم موفقی بود و امیدوارم که در سمت سفارت نیز موفق عمل کند.
زمانی که او منصوب شد برخی می گفتند که سخنگویی وزارت خارجه یک سمت نمایشی و به عبارتی ویترین است، زیرا دولت می توانست زنان را در بخش های دیگری به کار گیرد که در تصمیم گیری های کلان نقش مهم تری داشته باشند. نظر شما در این باره چیست؟
با این بخش که توقع بیشتری بود موافق هستم. ای کاش که اراده جدی تری وجود داشت تا نقش های بیشتر و بهتری به خانم ها داده شود و ای کاش که حساسیت ها کمتر بود و دولت در این زمینه با دست بازتر عمل می کرد، اما با اینکه سخنگویی وزارت خارجه یک سمت نمایشی است؛ موافق نیستم، زیرا سمت خیلی حساسی است. از سوی دیگر فکر می کنم بعضی وقت ها برخی از منتقدان که به ظاهر طرفدار حقوق خانم ها هستند، کم لطفی می کنند؛ یعنی اگر سمتی داده شود که نمود و جلوه نداشته باشد، می گویند اینکه معلوم نشد. وقتی هم که جلوه داشته باشد، می گویند ویترین بوده است. به نظرم این رویکرد درستی نیست و دادن سخنگویی وزارت خارجه به عنوان سمتی که هم جلوه مشارکت زنان را داشته باشد و هم اهمیت داشته باشد؛ به یک خانم دارای اهمیت بود. البته اصلا کافی نیست و حتما باید سمت های بیشتری به زنان اختصاص یابد.
جامعه زنان نیز خواستار همین است، برای تحقق این امر چه چیزی نیاز داریم؟
به نظرم، زمان آن رسیده تا در بدنه مدیریتی دولتی، شهامت بیشتری برای انتصاب مدیران خانم وجود داشته باشد.
مثلا در معاونت های وزرا، مدیران کل و حتی استانداری ها لازم است که زنان بیشتری به کار گرفته شوند. ما اکنون می توانیم استانداران خانم داشته باشیم، اما تنها چند فرماندار زن داریم، در حالی که پتانسیل ها بیش از اینهاست. نیاز به شهامت بیشتر داریم و فراموش نکنید که حضور زنان در بدنه و رأس نهادهای دولتی به یک میزان دارای اهمیت است. فرض کنید که یک خانم وزیر شود اما زیرمجموعه او خالی از حضور زنان باشد، روشن است که پاسخ مناسب به مطالبات زنان داده نمی شود.
یکی از حوزه هایی که کمتر در دسترس زنان قرار می گیرد، مشاغل دیپلماتیک است. فکر می کنید حضور افخم در سمت سخنگویی وزارت خارجه توانست زمینه ساز حضور بیشتر زنان در این بخش باشد؟
خیر، قطعا حضور یک سخنگو یا بعدا سفیرکردن او کافی نیست و خیلی خیلی کم است. باید بیش از اینها کار شود، زیرا به صرف افزایش تعداد زنان در این حوزه ها نمی توان کار به کسی که تجربه و سابقه کافی و لازم را ندارد، سپرد. برای بسترسازی در جهت استفاده از زنان در مشاغل دیپلماتیک و دیگر عرصه ها باید از همان ابتدای گزینش نیروها به زنان بیشتر توجه کرد. به عبارت دیگر باید به زنانی که با قابلیت های مختلف از دانشگاه فارغ التحصیل می شوند، فرصت داد و فکر می کنم که شاهد این جایگزینی در زمینه های مختلف هستیم.
منبع: روزنامه شرق
نظر شما :