سپردن امور حج به سازمان همکاری‌های اسلامی؛ ممکن یا مردود؟

دیپلماسی ایرانی: حادثه رمی جمرات که منجر به شهادت تعداد زیادی از زائران به ویژه زائران ایرانی شد، این پرسش را مطرح می کند که مدیریت برگزاری چنین مراسم بزرگ و سنگینی چگونه باید باشد و چرا بر عهده یک دولت قرار دارد؟ گرچه مکه در شبه جزیره عربستان قرار دارد، اما حضور مسلمانان از کشورهای مختلف در مراسم حج، این مساله را به ذهن متبادر می کند که آیا مدیریت آن باید بر عهده یک دولت قرار گیرد یا دولت ها و نهاد بین المللی می تواند در مدیریت آن دخیل باشد؟ از زمان وقوع فاجعه منا، اظهارنظرهای مختلفی درباره مدیریت آن توسط سازمان همکاری های اسلامی مطرح شده است. اما باید جایگاه این سازمان در مدیریت برگزاری مناسک حج را بررسی کرد که آیا از توان کافی برخوردار است یا نه؟ آنچه در ادامه می آید گفتاری از صباح زنگنه، تحلیلگر مسایل خاورمیانه درباره مدیریت مناسک حج و الگوی مدیریتی آن است:

تحلیلگران معتقدند بی کفایتی خاندان سعودی از یک سو و اختلافات داخلی میان شاهزاده ها برای جنگ قدرت، حادثه خونین منا را رقم زده است؛ فاجعه ای که باید از سوی سازمان های اسلامی و بین المللی به خصوص سازمان کنفرانس اسلامی در ابعاد، حقوقی، سیاسی، بین المللی و امنیتی مورد توجه و بررسی قرار بگیرد. اما نکته اینجاست که سازمان همکاری های اسلامی _ OIC _ ( کنفرانس اسلامی) دارای موجودیت مستقلی نیست. بدین معنا که به لحاظ موقعیت فیزیکی، محل استقرار دبیرخانه آن در عربستان سعودی است. همچنین دبیرکل آن سعودی بوده و احکام پرسنل آن توسط دولت عربستان صادر می شود. همچنین روادید نیز توسط دولت این کشور صادر شده و عملا این سازمان به زائده ای از وزارت خارجه عربستان تبدیل شده است. درواقع این سازمان در حد یک وزراتخانه هم نبوده و فقط به اندازه یکی از ادارات وزارت خارجه عربستان سعودی است. به همین خاطر نمی توان امیدوار بود که این سازمان بتواند اقدام قابل توجهی انجام دهد.

موضوع حج با توجه به فراگیری و تعلق آن به همه مسلمانان و نه فقط کشورهای اسلامی، بلکه مسلمانان خارج از جهان اسلام، به نحوی گسترده است که سازمان همکاری های اسلامی توان مدیریت آن را ندارد. از طرفی این سازمان تابع و پیرو محض سیاست های وزارت خارجه عربستان سعودی است و بعضا دیده شده که هرگاه وزارت خارجه عربستان عضویت برخی کشورها را بر نمی تافت، حذفشان کرده و کرسی آنها را خالی می گذاشت یا اینکه احزاب و گروه هایی را در جای دولت ها قرار می داد. انجام چنین رفتاری نشان می دهد که عملکرد سازمان همکاری های اسلامی از محتوا تهی شده است.

موضوع دیگر ارایه مدلی برای مدیریت مناسک حج است. زمانی که در یک منطقه مقدس، بیش از یک میلیون و 500 هزار نفر جمعیت از جهان اسلام حضور دارند، آن دولت را ملزم به اجرای یک سری از ضوابط و مقررات فراتر از قوانین داخلی می کند. برای مثال واتیکان با وجود اینکه در کشور ایتالیا قرار دارد، اما مقرراتی بر آن حاکم است که هر مسیحی که تمایل به حضور در مراسم آنها دارد، طبق ضوابط آن دولت اجازه حضور او داده می شود. همین موضوع برای اماکن مقدسه شیعی در عراق _ کربلا و نجف _ صادق است. بنابراین باید به سمت مقررات مشترک به لحاظ ضوابط اداری و فرهنگی حاکم حرکت کنیم. امکان مشترکی که پیروان آیین اسلام باید هم به لحاظ امنیت جانی و روحی و هم معنوی و فرهنگی از آن برخوردار باشند. امنیت جانی باید بر اساس قوانین و مقررات بین المللی و حقوق بشر، مورد احترام قرار گیرد. باید به مدلی برگرفته از مقررات داخلی کشور عربستان و مقررات بین المللی و مذاهب اسلامی نائل شویم. این مقررات نیز نیازمند نظم و انضباط است. همانگونه که ایتالیا از برخی از مقررات و قوانین خود برای واتیکان تنازل کرده، دولت عربستان نیز باید طی توافقی چنین تنازل هایی قائل شود تا تعدد اتباع مذاهب مختلف و مسلمانان را پذیرا باشد. نظم و انضباطی که در آن مناطق حاکم خواهد بود، می تواند مقرراتی انسانی، فراگیر و جهانشمول باشد. درواقع در کار همدیگر اخلال ایجاد نکنند، حرمت، حریت و آزادی دیگران را سلب نکنند تا به یک انسجام واقعی برسند.

انتشار اولیه: شنبه 4 مهر 1394 / انتشار مجدد: جمعه 10 مهر 1394