حمایت های همه جانبه رهبر معظم انقلاب از مذاکرات به روایت بعیدی نژاد

 رییس تیم کارشناسی ایران در مذاکرات هسته ای با کشورهای گروه 1+5 در گفت وگویی در مورد نقش رهبری در هدایت و حمایت از اعضای تیم گفت: حمایت های رهبر معظم انقلاب از تیم مذاکره، هرگز تصادفی و بدون دلیل نبوده و ایشان پشتیبانی راهگشا بوده اند.

«روزنامه ایران» در ویژه نامه خود با عنوان «از تولد تا توافق» مصاحبه اختصاصی را از حمید بعیدی نژاد، رییس تیم کارشناسی مذاکره کننده ایران، مدیرکل اداره امور خلع سلاح و مدیرکل سیاسی و بین المللی وزارت خارجه؛ در مورد روند مذاکرات هسته ای منتشر کرده است که مشروح آن در پی می آید:

حداقل تا پیش از نهایی شدن توافق هسته ای، تصویر ذهنی مردم از مذاکره کنندگان کشورمان با جمله معروف « مذاکرات رو به پیشرفت است اما هنوز اختلاف های جدی داریم » گره خورده بود. از محتوای مذاکرات چند ساعته و جدل های تند پشت میز مذاکره، خبری به بیرون درز نمی کرد. شاید تنها استثنا او بود، مذاکره کننده ارشدی که از ابتدای مذاکرات هسته ای در دولت یازدهم بوده و ریاست تیم کارشناسی تیم ایرانی را برعهده داشته است. دست به قلم است و جنس رسانه را می شناسد، در روزهایی که ایرانیان عطش دریافت اطلاعات داشتند، با رعایت مصالح و ملاحظات، مطالب خود را در صفحه شخصی «اینستاگرام» خود منتشر می کرد که اغلب بسرعت، در رسانه های ایران و گاهی جهان بازنشر می شد.

در بخشی از گفت و گو، هنگامی که از او پرسیدیم « مهمترین چالش مذاکرات که به چالشی جدی میان طرفین تبدیل شد، چه بود»؛ بلافاصله پاسخ داد که « پذیرش حق غنی سازی ایران، آن هم اجرای واقعی برنامه غنی سازی و نه در سطح سمبلیک.»

همین اختلاف نظر جدی طرفین نشان می دهد که وظیفه تیم های کارشناسی چقدر دشوار بوده، زیرا وقتی درباره اصلی ترین موضوع مذاکره چنین شکافی عمیق وجود دارد، تکلیف سایر موارد اختلافی، پیشاپیش روشن است.

تحلیل ها و روایت های او از اهداف مذاکره کنندگان و موانع پیشبرد مذاکرات، متمایز از سایرین است: نخست به علت حضور مستمر در پشت میز مذاکره و تجربه شخصی فضای گفت و گوها و دوم به دلیل تبحرش در بیان ساده مسائل پیچیده دیپلماتیک. حمید بعیدی نژاد، فارغ التحصیل رشته اقتصاد از دانشگاه «وودبری» لس آنجلس و مدیرکل اداره امور خلع سلاح و مدیرکل سیاسی و بین المللی وزارت خارجه؛ هرچند با حوصله پاسخگوی سؤالات مان بود اما هنوز آثار خستگی مذاکراتی فشرده و نفسگیر را در چهره داشت.

- طی سال های گذشته تنش هسته ای میان ایران و جهان غرب بویژه امریکا، همیشه بر فراز مناسبات خارجی کشورمان سایه انداخته بود. حال آنکه پرونده هسته ای ایران در گذار دوازده ساله خود، مسیر پرپیچ و خمی را تا رسیدن به نقطه پایان و دستیابی به متن توافق جامع پیموده است...ایران و غرب چگونه از مسیر پر پیچ و خم تخاصمی طولانی به ایستگاه پایانی توافق در وین رسیدند؟

** موضوع هسته ای ایران از زمانی که فرآیند غنی سازی در ایران آغاز شد به صورت جدی تری به عنوان موضوع مورد اختلاف میان ایران و کشورهای غربی مطرح شد. پیش از آن هم همزمان با بحث راه اندازی نیروگاه بوشهر توسط روسیه، موضوع کاربرد صنعتی انرژی هسته ای در ایران بویژه مورد مخالفت امریکا قرار داشت. امریکا به عنوان یکی از کشورهای اصلی طرف مناقشه با ایران به طور کلی با پیگیری برنامه های هسته ای توسط ایران مخالف بود و حتی به دلیل قرارداد راه اندازی نیروگاه بوشهر میان ایران و روسیه با این کشور نیز دچار اختلاف شد.

امریکایی ها روسیه را تحت فشار قرار می دادند تا به قراردادی که با ایران دارد، عمل نکند. همزمان هم با پیشرفت برنامه های هسته ای کشور و ورود ایران به فرآیند غنی سازی، مخالفت کشورهای غربی شدت یافت و باعث شد آنها تلاش برای توقف اجرای برنامه غنی سازی ایران را آغاز کنند و سعی در مانع شدن از تثبیت آن داشته باشند. کشورهای غربی در اوج این کشمکش حتی با چرخش چند دستگاه سانتریفیوژ هم موافقت نمی کردند. کشورمان طبیعتاً در مقابل چنین تلاش هایی با سیاست طرف غربی مخالف بود و حاضر به قطع برنامه های خود نشد. بدین ترتیب در یک حرکت کاملاً سیاسی کشورهای غربی پرونده هسته ای را از شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دادند و نهایتاً در عرض چند سال 6 قطعنامه تحریم علیه ایران به تصویب رسید.

همه این فشارها با هدف متوقف کردن برنامه غنی سازی ایران انجام می شد. اما مقاومت ایران در حفظ مواضع هسته ای خود که با پیشرفت های چشمگیری در صنعت هسته ای همراه شد نهایتاً کشورهای غربی را به نقطه ای رساند که مجبور شدند سیاست خود را تغییر دهند. آنها با وجود اینکه توانستند در سطح شورای امنیت علیه ایران اجماع ایجاد و قطعنامه های سنگینی را برای تحریم اقتصادی ایران وضع کنند، در نهایت دریافتند که تحریم ها مانع آن نمی شود که ایران از حق مسلم خود صرف نظر کند.

همزمان با این تحلیل تازه در کشورهای طرف مذاکره با ایران مبنی بر اینکه ایران حاضر نیست از مواضع خود عقب نشینی کند، انتخابات ریاست جمهوری ایران(سال 92) بسیار پرشور برگزارشد، اتفاقی که به عنوان یک حرکت مهم سیاسی در ایران به وقوع پیوست و آقای دکترروحانی با رأی بالایی به ریاست جمهوری رسید که منبعث از یک روند مردم سالار بود و با یک موفقیت سیاسی جدید در جامعه ایران همراه شد. رخدادی که به نوبه خود حاوی این پیام بود که ملت ایران با انتخاب آقای دکتر روحانی می خواهد ضمن تثبیت حقوق خود موضوع هسته ای را از طریق مذاکره به سرانجام برسد.

بنابراین کشورهای غربی به این نتیجه رسیدند که اگر به دنبال فرصتی برای حل موضوع هستند اکنون فرصت خوبی فراهم شده است تا پرونده هسته ای را جدی تر از گذشته به جریان بیندازند و تلاش کنند به چالش هسته ای پایان دهند. ضمن آنکه آقای روحانی هم با توجه به سابقه ای که پیش از این به عنوان مسئول مذاکرات هسته ای در دولت های قبل داشتند، اشراف زیادی بر جزئیات پرونده داشتند و همین مسأله هم از دید کشورهای غربی پنهان نمانده بود. بنابراین مجموعه این عوامل باعث شد تا آنها درصدد استفاده از فرصت کنونی برای مذاکره با ایران باشند با این هدف که به یک راه حل پایدار برسند، چون تداوم وضعیت قبل در شرایط جدید برای آنها ممکن نبود.

- بحثی مطرح است مبنی بر اینکه تیم کنونی بر مبنای اختیاراتی با طرف مقابل مذاکره می کرد که تیم قبلی هم از این اختیارات بهره مند بود اما عملاً شاهد بودیم که مذاکرات تیم قبلی به نتیجه ملموسی منتهی نشد. علت تفاوت خروجی مذاکرات دو تیم چیست؟

** مذاکره فرآیندی طولانی است که یکسری شرایط و متغیرهای خاص بر آن حاکم می شود. از هنگامی که موضوع هسته ای به صورت یک چالش جدی میان ایران و کشورهای غربی تبدیل شد، دولت هایی که در ایران به قدرت رسیدند بر اساس نوع نگاه خود به مناسبات خارجی، روش مخصوص به خود را برای حل موضوع هسته ای برگزیدند. طبیعی است که همه دولت ها نگرش یکسانی به نحوه حل موضوع هسته ای نداشتند.

از دیگر سو شرایط سیاسی کشور را هم باید در رسیدن به نقطه کنونی درنظر گرفت. یعنی نباید نادیده گرفت که روند مذاکرات هسته ای، یک مسیر دوازده ساله را طی کرده است. دوره ای که البته با فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم های چندجانبه و دوجانبه علیه ایران همراه شد ودر نتیجه شرایطی در کشور به وجود آورد که مذاکره در چارچوب حفظ عزت کشور به عنوان یک سیاست مطرح شد.

رهبر معظم انقلاب برای اتمام حجت با مذاکرات منصفانه موافقت فرمودند و مردم هم با بلوغ سیاسی و رأی به جناب آقای دکتر روحانی نشان دادند که در عین اعتقاد به حفظ عزت کشور خواهان آن هستند که موضوع هسته ای از طریق مذاکره حل و فصل شود. بر همین اساس آقای روحانی هم پس از رأی اعتمادی که از مردم گرفتند تلاش کردند وارد مذاکرات جدی با قدرت های بزرگ جهان شده و دیدگاه خود مبنی بر چرخش همزمان سانتریفیوژ و چرخ زندگی مردم را عملیاتی کنند.

در واقع شاهد بودیم که مردم ایران درتحول سیاسی جامعه به سیاستی رأی دادند که هم حقوق هسته ای کشور تثبیت شود و هم از طریق مذاکره تحریم هاو فشارها کنار برود. آقای دکتر روحانی هم بر اساس دیدگاه خود تیم هسته ای را برگزیدند تا متناسب با رویکردی که داشتند مذاکره با کشورهای 1+5 را پیش ببرند.

- خبرهای جسته و گریخته ای از مذاکرات دو جانبه ایران و امریکا در عمان و در برهه زمانی پیش از انتخابات سال 92 منتشر شده است، آن مذاکرات محرمانه در شکل گیری و پیشبرد مذاکرات کنونی چقدر تأثیرگذار بود؟

** شکل گیری این دیدارها هم یکی از عواملی بود که در خدمت روند پیشرفت مذاکرات هسته ای قرار گرفت. در دولت قبل مذاکراتی با هیأت امریکایی تحت هدایت جناب آقای دکتر صالحی که وزیر امور خارجه بودند صورت گرفت. مذاکراتی که رهبر معظم انقلاب هم با انجام آن موافقت کرده بودند مشروط بر آنکه فقط مشروط به موضوع هسته ای باشد.

این چارچوب که آغاز گر روند تازه ای در مذاکرات هسته ای بود، در دولت جدید، به یک ابزار و کانال بسیارمثبت تبدیل شد. دولت یازدهم هم پس از استقرار در نخستین گام تلاش کرد از این کانال ارتباطی و مذاکراتی تازه تشکیل شده استفاده بهینه کند و با توجه به اینکه امریکا خواهان تسریع روند مذاکرات بود، طرفین توانستند ازطریق مذاکره و تبدیل نتایج آن به مذاکرات با کشورهای ١+٥ ظرف مدت کوتاهی به برنامه اقدام موقت ژنو دست پیدا کنند.

- چرا مذاکره جداگانه با امریکا و بدون حضور اروپایی هادر دستور کار قرار گرفته بود؟

** لغو تحریم ها یکی از کلیدی ترین خواسته های ایران در جریان مذاکرات سیاسی با قدرت های غربی بود. یعنی اگر قرار بود تحریم ها لغو نشود طبیعتاً هیچ راه حلی به دست نمی آمد. این در حالی است که موتورمحرکه اصلی تحریم ها هم مواضع خصمانه و سرسختانه امریکا بود که بیشترین تحریم ها را علیه ایران وضع کرده بود. در واقع این امریکا بود که با تحت فشار قرار دادن کشورهای مختلف و شرکای اقتصادی ایران، مسئول شماره یک وضع تحریم ها علیه ایران به حساب می آمد.

بنابراین ایران می دانست که مذاکره بدون حضور مستقیم امریکا نتیجه بخش نخواهد بود، ضمن آنکه یک تجربه تاریخی مذاکره با سه کشور اروپایی هم وجود داشت که چندین سال قبل انجام شده بود و به یک تفاهم سیاسی محدود هم منجر شده بود که پایدار نبود. دلیل آن هم این بود که امریکا با تحت فشار گذاشتن اروپایی ها دست آنها را برای تفاهم با ایران بست. از آنجایی که ایران هم دنبال لغو تحریم ها و حل موضوع هسته ای بود با وساطت هایی که از طرف کشورهای منطقه صورت گرفت، آمادگی خود را برای مذاکره سیاسی اعلام کرد و زمینه ای فراهم شد که مذاکرات در چارچوب جدید تعریف شود.

- روحانی هم در همان آغاز کار به نقش امریکا در حل موضوع هسته ای اشاره پررنگی داشت و معتقد بود که اروپایی ها امریکا را کدخدای خود می دانند.

** اشاره آقای روحانی به این مسأله ناظر به روابط گسترده امریکا با کشورهای غربی بود. میان طرفین یک رابطه پیچیده امنیتی و اقتصادی زیر سایه قدرت برتر امریکا برقرار است. چتر اتمی این کشور بر فراز بسیاری از کشورهای اروپایی نیز گسترده است و همین مسأله به اضافه در هم تنیدگی روابط اقتصادی اروپا-امریکا، امریکا را برای اروپایی ها به عنوان یک کشور مهم و یک شریک خاص در امنیت و اقتصاد اروپا جلوه گر کرده است.

این نقش تا حد زیادی هم در مذاکرات هسته ای بارز بود. ایران با در نظر گرفتن این مجموعه عوامل وارد مذاکره مستقیم با امریکا شد. اما دلیل اینکه مذاکره با امریکا بیشتر از مذاکره با سایر کشورها نمایان شد، به تاریخ روابط سیاسی دو کشور و فراز و نشیب آن بر می گشت وگرنه ایران برای حل و فصل مسأله هسته ای دیدارهای مفصل و جداگانه ای هم با کشورهای روسیه و چین و حتی کشورهای اروپایی داشت اما مذاکرات مستقیم با امریکا به دلیل پیشینه میان دو کشور بیشتر در تیررس نگاه ها قرار گرفت.

در این راستا شاهد بودیم که حتی با وجود مشکلات پیش آمده در رابطه میان ایران و انگلیس تماس ها هنوز برقرار است اما روابط ایران و امریکا با شرایط خاصی کاملاً قطع بوده است و تماس هایی جز در موارد بسیار ویژه میان دو کشور وجود نداشته است. پس طبیعی بود که وقتی مذاکرات هسته ای شکل گرفت با توجه به اینکه امریکا از نظر کشورهای غربی نقش مهمی داشت و از نظر ما هم امریکا کشور اصلی طرف تحریم بود بنابراین گفت و گو با این کشور جلوه سیاسی بیشتری پیدا کرد اما به منزله آن نبود که خواسته باشیم به امریکا به طور مجزا و فارغ از گروه 1+5 نگاه ویژه ای بکنیم.

- اگر فرض کنیم بیشتر کشورهای گروه 1+5 در جریان مذاکره، تحت تأثیر قدرت و مواضع امریکا قرار داشتند آیا این تصور شکل نمی گیرد که همه یا بیشتر شش کشور طرف مذاکره ایران و بویژه امریکا و سایر کشورهای غربی، مواضع هماهنگ یا با اختلافات حداقلی داشتند؟ این مطلب با توجه به آنکه از جمله گفته می شود که چین و روسیه در خصوص تحریم تسلیحاتی مخالف نظر غربی ها بودند، چگونه تفسیر می شود؟

** هدف اصلی گروه 1+5 دستیابی به یک راه حل سیاسی درباره موضوع هسته ای در چارچوب مذاکرات بود. خب طبیعی است که در میان این کشورها دیدگاه های متفاوتی هم درباره نحوه حل و فصل موضوع مورد مذاکره وجود داشت اما این موانع هرگز به تشتت آرا و اختلافات کلیدی میان آنها منجر نشد. کشورهای طرف مذاکره با ایران تلاش می کردند که اختلافات خود را از طریق گفت و گو حل و فصل کنند.

در طرف مقابل البته دچار اختلاف اساسی نبودند و هیچ گاه کشوری در برابر نظر غالب جمع ایستادگی نمی کرد و نهایتاً همه اعضا در یک قالب کلی سیاسی حاکم بر مذاکره سعی می کردند به نقاط مشترکی برسند. در مثالی هم که شما به آن اشاره کردید این اختلاف دیدگاه بارز بود، مثلاً درمذاکرات اخیر در وین شاهد بودیم که روسیه وچین برخلاف کشورهای غربی موافق برداشته شدن تحریم های تسلیحاتی بودند.

طبیعی است چین و روسیه مایل نبودند که تحریم تسلیحاتی ایران تا چند سالی ادامه یابد اما این طور نبود که این کشورها در مقابل نظر سایر اعضای 1+5 - که اصرار داشتند این تحریم ها باید ادامه یابد- مقاومت کنند. طبیعتاً اگر بر مواضع خود پافشاری می کردند و مخالفت آنها ادامه می یافت امریکا و اروپا مجبور به پذیرش موضع آنها می شدند و تحریم تسلیحاتی می باید لغو می شد. اما این دو کشور خیلی هم بر دیدگاهشان استوار نبودند و در نهایت با سایر اعضای 1+5 همراهی می کردند.

چین و روسیه از اعضای دائم شورای امنیت هستند و اگر نظرشان این بود که تحریم های تسلیحاتی باید برداشته شود می توانستند قطعنامه های شورای امنیت را وتو کنند و نپذیرند که این موضوع در قطعنامه درج شود اما آنها در قالب سیاست کلی شان احساس کردند این مسأله موضوعی نیست که بخواهند با بقیه کشورها مخالفت کنند. نهایتاً نظر 1+5 این بود که این موضوع باید ادامه یابد و در قطعنامه هم آمد.

- تحریم یا محدودیت؟

** در قالب محدودیت و نه در قالب تحریم. در قالب قطعنامه جدید پیش بینی شده است تحریم های تسلیحاتی مطلق نیست یعنی اگرایران در مواردی لازم بداند که بخواهد چه برای فروش و چه خرید از تسلیحات استفاده کند، می تواند این موضوع را در ساز وکارهای پیش بینی شده، مطرح کند و مجوزهای لازم را برای آن بگیرد. بنابراین این تحریم ها مانند قبل مطلق نیست و این انتخاب را داریم که اگر ضرورت خرید و فروش داشتیم برای انجام آن اقدام کنیم. علاوه بر این زمانی که برای این تحریم در نظر گرفته شده است نهایتاً 5 ساله است یعنی بعد از 5 سال این محدودیت ها هم برداشته می شود.

- توافق موقت ژنو الگوی موقتی برای ایجاد اعتماد سازی بود. چقدر این توافق بر روند مذاکرات وین و ایجاد عزم طرفین برای پایان مناقشه هسته ای تأثیرگذار بود؟

** روزی که اولین دور مذاکره ایران با 1+5 در شهریور 92 در نیویورک آغاز شد درباره روند مذاکرات دو دیدگاه مطرح شد؛ یک دیدگاه بر این باور بود که طرف هابه یکباره به سمت یک راه حل نهایی و پایدار حرکت کنند ولی نظر غالب دیگر این بود که طرف ها با توجه به گستردگی کار و دامنه دار بودن هدف، ابتدا یک دوره کوتاه و موقتی را برای رسیدن به تفاهم در نظر گیرند و در صورت ایجاد اعتماد دوطرف در مرحله اول، گام نهایی برداشته شود. نهایتاً بعد از بحث هایی که صورت گرفت همه پذیرفتند هدف حرکت به سوی یک توافق جامع باشد ولی با توجه به بی اعتمادی زیاد میان اطراف مذاکره یک قدم اول و هدف کوتاه مدت که قابل حصول در مدت کوتاهتری باشد طراحی شود.

این گونه فرض شد که برداشتن این گام نخست، حداقل شرایط ممکن را برای حرکت کشورهای طرف مذاکره ایجاد می کند که به سمت توافق جامع حرکت کنند. همه با این مشی موافقت کردند تا ابتدا با برداشتن گام محدود، نخست از وخیم تر شدن اوضاع جلوگیری کنند و بعد از آنکه جلوی این شرایط نامطلوب گرفته شد و فضای مناسبی تثبیت شد قدم های بزرگتری برای راه حل جامع برداشته شود. قدم اول توافق ژنو بود که با مذاکرات شبانه روزی در مدت کوتاهی به دست آمد و الگوی خوبی برای برنامه ریزی دراز مدت هدف نهایی شد و در نتیجه تا حدی شرایط مناسب تر سیاسی میان طرفین برای رسیدن به هدف نهایی به وجود آمد.

- به هر حال امریکا به اصلی ترین کشور مذاکره با ایران تبدیل شد. شما به عنوان یکی از اعضای تیم مذاکرات ایران که در همه نشست های کارشناسی و همچنین بسیاری از گفت و گوهای سیاسی با تیم امریکایی حضور داشتید، توضیح دهید که مذاکرات سیاسی ایران و امریکا از ابتدا تا مقطع فعلی چه روندی را طی کرده است؟ بدیهی است که فضای مذاکرت اولیه با شرایط کنونی متفاوت بوده است...

** وقتی اوباما تلاش خود را برای دور دوم ریاست جمهوری آغاز کرد می دانست که دوره مهمی در سیاست خارجی امریکا آغاز شده است. «جان کری» و «جو بایدن» دو چهره ای بودند که در کنار اوباما با این نگاه متفاوت در دوره جدید سیاست خارجی امریکا موافقت داشتند و در پایان دور اول اوباما به این جمع بندی رسیده بودند که ادامه مناقشه هسته ای ایران می تواند عامل شکست سیاست خارجی اوباما باشد. اگر خاطرات رؤسای جمهوری و وزیران خارجه سابق امریکا را مرور کرده باشید متوجه می شوید همه آنها بیان کرده اند که در طول دوره مسئولیت خود وقت زیادی از برنامه های خود را به موضوع ایران اختصاص داده اند. وقتی مسئولیت هیلاری کلینتون در وزارت خارجه اش تمام شد در پاسخ به سؤالی - مبنی بر اینکه بیشترین موضوعی که با آن سر و کار داشته و ذهن وی را درگیر کرده است، چه بوده است، گفت: «ایران».

اوباما دریافت که اگر بخواهد در سیاست خارجی امریکا قدم مهمی بردارد باید پیگیر آن سیاست هایی باشد که پیش از انتخابش به عنوان رئیس جمهوری امریکا وعده داده بود. از جمله پیگیری دیپلماسی چندجانبه و سیاستی متفاوت با سیاست تهاجمی و جنگ طلبانه ای که جرج بوش در پیش گرفته بود. اوباما در دوره اول ریاست جمهوری خودش با پرهیز از رویکرد نظامی، به سیاست فشار و تحریم علیه ایران روی آورد. وی با تلاش بسیار زیاد و مأموریتی که به کلینتون داد توانست یک اجماعی را در سطح شورای امنیت و کشورهای غربی علیه ایران ایجاد کند، یعنی شورای امنیت با قطعنامه هایی که تصویب کرد - ازجمله قطعنامه 1929 که یکی از قطعنامه های بی سابقه بود- تقریباً هر امری را به عنوان تحریم علیه ایران وضع کردند.

بر همین مبنا اوباما یک اجماعی را در سطح شورای امنیت و کشورهای بزرگ دنیا و غربی علیه ایران به وجود آورد و همچنین توانست که مشتری های نفتی ایران را روز به روز محدودتر کرده تا جایی که صادرات نفت از حدود دو و نیم میلیون بشکه به یک میلیون برسد. اما امریکا بعد از اجرای این سیاست در نهایت موفق نشد که ایران را وادار به صرف نظر از اصول خود کند. ضمن آنکه این کشور همچنین در مسائل منطقه ای هم تحت فشارهای سیاسی شدیدی قرار گرفته بود.

به این ترتیب مقامات این کشور با آگاهی از این مسأله که امریکا در پیگیری سیاست خود در کشورهایی چون عراق، سوریه و افغانستان دچار مشکل شده است و از طرف دیگر هیچ پیشرفتی در مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل هم صورت نگرفته است، به این نکته رسیدند که سیاست خارجی امریکا دچار یک مرحله بحرانی خطرناک در منطقه خاورمیانه شده است. حال آنکه مقامات امریکایی در کنار این مشکلات، شاهد آن بودند که مسأله هسته ای ایران هم حل نشده باقی مانده است و ایران با وجود تحمل فشارهای ناشی از تحریم ها روز به روز قدرتمندتر شده و بر خلاف خواست امریکا به یک کشور تأثیرگذار در صحنه خاورمیانه تبدیل شده است.

همه این مسائل اوباما را به این نتیجه رساند که اگر امریکا بخواهد سیاست جهانی و منطقه ای خود را منسجم کند و بحران و شرایط سختی که به وجود آمده را از بین ببرد، باید دست به تغییرات جدی در سیاست خارجی بزند. مجموعه این شرایط باعث شد اوباما همزمان با آغاز دوره دوم ریاست جمهوری اش تصمیم بگیرد سیاست دولتش را درباره ایران تغییر دهد. در واقع آنها به این نتیجه رسیدند این تغییر سیاسی در خصوص ایران را هرچند که سخت و تلخ باشد اجرایی کنند چرا که سال ها وقت و سرمایه خود را صرف کرده بودند تا ایران را با تحمیل تحریم ها وادار به عقب نشینی از سیاست هسته ای خود کنند اما موفق نشده بودند.

ما در جریان مذاکرات هسته ای به طور مستند عملاً به جزئیات این برنامه فشار و تحریم های امریکا و اروپا علیه ایران واقف شدیم، اقداماتی که در سطح وسیعی آن را به جریان انداخته بودند.
با توجه به سیاست جدیدی که اوباما در پیش گرفت، جان کری مأمور اجرای این سیاست شد و در نتیجه با موافقت ایران مذاکرات مستقیم با ایران شکل گرفت. بدین ترتیب امریکا و اروپا پذیرفتند سیاست قبلی خود را کنار بگذارند و این حاصل عقب نشینی آشکار امریکا از سیاست های پیشین خود بود. به این ترتیب که امریکا در کنار پذیرش حق غنی سازی ایران، حاضر شد تحریم ها را لغو کند و فشارهای قبلی را از شرکای ایران و متحدان اروپایی بردارد و به آنها اجازه دهد به روابط اقتصادی با ایران بازگردند.

- مهمترین گره مذاکرات که به چالش جدی میان طرفین تبدیل شد چه بود؟

** یکی از مهمترین موانعی که امریکا و کشورهای غربی باید از آن عبور می کردند، پذیرش حق غنی سازی ایران بود، آن هم اجرای واقعی برنامه غنی سازی و نه در سطح سمبلیک بلکه سطح واقعی به نحوی که بتواند ایران را آماده ورود به مرحله صنعتی کند. بحث درباره این موضوع یکی از سخت ترین و فرسایشی ترین بخش های مذاکرات را رقم می زد. ایران از ابتدای ورود به مذاکره با امریکا اعلام کرد که اگر امریکا این مسأله را نپذیرد، مذاکره ای شکل نمی گیرد.

این در حالی است که حدود و ثغور غنی سازی هم برای ایران مسأله مهمی بود. یعنی آنها غنی سازی در ایران را در سطح محدودی پذیرفته بودند اما ایران می خواست سطح غنی سازی به اندازه ای باشد که وارد مرحله صنعتی شویم. بنابراین تفاوت دیدگاه زیادی میان طرفین وجود داشت که مصالحه درباره آن مدت زمان زیادی طول کشید. پذیرش این مسأله که ایران چند هزار سانتریفیوژ فعال داشته باشد برای امریکا خیلی سخت بود. ضمن آنکه آنها مخالف ورود ایران به برنامه های تحقیق و توسعه هم بودند چرا که می دانستند اگر ایران وارد مراحل جدی تحقیق و توسعه شود و ماشین های جدید تولید کند، توان غنی سازی اش طی چند سال بسیار افزایش می یابد. حل این موضوعات که در نهایت به نفع ایران و با پذیرش حق غنی سازی ایران تمام شد بخش زیادی از مذاکرات را به مذاکراتی سخت و طاقت فرسا تبدیل کرد.

موضوع دیگری هم که زمان زیادی از مذاکرات صرف حل آن شد، مسأله تحریم ها بود. به همان اندازه ای که برداشتن تحریم ها برای ایران ضروری بود برای طرف مقابل هم بسیار مشکل بود که بتوانند تحریم ها را کنار بگذارند. هدف آنها در جریان مذاکره آن بود که تحریم ها را مرحله ای کنار بگذارند. در مقابل، موضع ایران این بود که همه تحریم های اقتصادی، مالی و بانکی یکباره برداشته شود. این دو موضوع، از بزرگترین موانع مذاکرات بود که خود به موضوعات ریز زیادی تقسیم می شد ولی در نهایت مطابق با خواسته ایران حل و فصل شد.

- در ادوار مختلف مذاکرات هسته ای در دولت یازدهم، رهبر معظم انقلاب چندین بار از تیم مذاکره کننده حمایت کردندو طبق گفته های اعضای تیم هسته ای کشورمان، رهنمودهای ایشان هربار به کمک تیم می آمد...کدامیک از سخنرانی های ایشان تأثیر بیشتری در روند مذاکرات داشت و در حل اختلافات کلیدی بیشتر از سایر مواقع گره گشا بوده است؟

** بدون شک باید گفت اگر واقعاً حمایت های رهبر معظم انقلاب نبود تیم مذاکره کننده ایرانی نمی توانست با موفقیت به پایان راه مذاکرات برسد. الان در شرایطی نیستم که بخواهم تمامی تحولاتی که در صحنه سیاسی ایران و مسائل خیلی خاصی که در مذاکرات اتفاق افتاده است را بازگو کنم اما باید تأکید کنم که مقام رهبری هر گاه که از تیم مذاکره کننده حمایت کردند، با دلیل خاص و مهمی این کار را انجام دادند. یعنی اظهارات ایشان هیچ گاه بر حسب تصادف و بدون دلیل نبوده است واگر این حمایت در آن مقطع خاص ابراز نمی شد تیم هسته ای در مذاکرات حتماً با مشکل مواجه می شد.

- جزئیات اختلافات و مشکلاتی که در روند مذاکره به وجود می آمد از چه طرقی به رهبری منتقل می شد؟

** مذاکرات هسته ای بنا به وظیفه به عالی ترین مقامات ارشد نظام گزارش می شد. رهبری بر روند کلی و همچنین جزئیات مذاکرات اشراف کامل داشتند اما درباره جزئیات اظهار نظر نمی کردند و آن را به نهادهای ذیربط ارجاع می دادند. ایشان در عین حال به فرایند کلی مذاکرات و موضع کشورهای مختلف طرف مذاکره هم احاطه داشتند و رهنمودهای ایشان و زمان هایی که برای اعلام مواضع انتخاب می کردند و مقاطع بسیار مهمی که برای عنوان کردن مباحث انتخاب می فرمودند، برای ما که درمذاکرات شرکت داشتیم و با مسائل ریز مواجه بودیم خیلی کارگشا بود و کمک بسیار زیادی به روند مذاکره می کرد.

- برداشت های مختلف از خطوط قرمز و منافع ملی در مذاکرات هسته ای همواره به فضاسازی از سوی جریان های مخالف مذاکره منجر شده است. در جریان نقد دستاوردهای مذاکرات، تعاریف و تعابیر ضد و نقیضی با اصول اصلی نظام در مذاکرات هسته ای مطرح می شود که مخالفان با استفاده از آن روند و توافقات به دست آمده را زیر سؤال می برند. نظام تصمیم گیری درباره خطوط قرمز و اصولی که تیم مذاکره کننده باید بر حفظ آن تلاش می کرد چه سلسله مراتبی دارد؟

** تیم مذاکره کننده به طور مرتب گزارش روند مذاکرات را به همراه مستندات به سطوح عالی نظام و همچنین شورای عالی امنیت ملی و ریاست جمهوری ارائه می کرد و اعضای جلسات شورای عالی امنیت ملی هم در مواقع لزوم تشکیل جلسه داده و بر اساس گزارش هایی که از مذاکرات دریافت می کرد به تبادل نظر درخصوص مباحث مورد مذاکره می پرداختند.

در چنین چارچوبی خطوط قرمز نظام تبیین و عملیاتی می شد. یعنی تعیین می شد که تیم مذاکره کننده در چه مسائلی امکان مانور دارد و چه زمینه هایی خط قرمز محسوب می شود و قدرت انعطاف وجود ندارد. اما متأسفانه برخی از اشخاصی که در مورد مباحث هسته ای اعلام نظر می کنند، به مواضع داخلی توجه ندارند و متأثر از مواضعی که از سوی مقامات امریکایی مطرح می شود، واکنش نشان می دهند. یعنی اگر رئیس جمهوری امریکا موضعی را اعلام می کند آن موضع را مبنای واقعیت قرارمی دهند تا ارزیابی مقامات کشورمان.

این افراد به این امر بی توجهی می کنند که به هر حال امریکا سعی می کند برای نیروهای داخلی و همچنین لابی صهیونیستی توجیه کند که چرا مواضع خود را درباره ایران تغییر داده است. به جای تکیه بر مواضع اعلامی امریکا ما باید توضیحات هیأت مذاکره کننده کشورمان و متن تفاهم را ملاک تحلیل خود قرار دهیم.

- مهمترین و به یادماندنی ترین اتفاق در جریان مذاکرات هسته ای از نظر شما چیست؟

** قبل از برگزاری جلسه عمومی پایانی در وین با حضور خبرنگاران که طی آن توافق اعلام شد، یک جلسه خصوصی میان وزیران خارجه ایران و اعضای گروه 1+5 برای جمع بندی نهایی مذاکرات برگزار شد که جلسه بسیار مهمی بود. تمام وزیران خارجه 1+5 طی اظهارات مهمی اعلام می کردند که تفاهم به دست آمده آثار مهمی برای روابط بین المللی و منطقه ای دارد.

منبع: روزنامه ایران