سیاست یک تیر با دو نشان اردوغان!

نویسنده: قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل در دانشگاه خاور نزدیک قبرس

تحولات سیاسی- نظامی اخیر در مرز ترکیه و سوریه بیش از آنکه به عنوان تغییر رویکرد دولت ترکیه در برابر داعش مورد توجه قرار گیرد، بایستی آن را حاصل ارزیابی شرایط پیش آمده در ساختار سیاسی – امنیتی آنکارا بر شمرد.

دلیل فشارهای نظامی شورشیان پ ک ک در روزهای اخیر، در حقیقت واکنشی در برابر دولت ترکیه است که تمایلی به شکل گیری منطقه کردی در غرب رود فرات تا عفرین به توسط کردهای سوریه موسوم به PYD ندارند. همچنین همکاری پنهان بین آنکارا و داعش و فشارهای ناشی از حملات داعش به شهرهای اطراف کوبانی یکی دیگر از دلایل بروز حرکات نظامی نامتقارن در ترکیه توسط پ ک ک شده است. این در حالیست که از ابتدای قضیه حضور تروریستهای داعش در سوریه و تردد آنان میان ترکیه و سوریه، موضوع رسانه های خبری و ناظران سیاسی بوده و ترکیه را متهم به همکاری و تسامح در برابر تروریستهای داعش می کنند.

شبه نظامیان پ ک ک به منظور متوجه ساختن آنکارا به اینکه دخالتی در روند رو به جلوی خواسته های کردهای سوری نداشته باشد، دست به تشدید حملات نظامی، ترور نیروهای پلیس ترکیه و مسدود کردن راههای مواصلاتی در برخی از مناطق جنوب شرقی ترکیه و ایجاد جو ناآرام در کشور زده اند. طبیعی است که با این واکنش تلاش دارند که دولت ترکیه را در همسویی با داعش در برخورد با کردهای سوری نشان دهند.

اما دولت ترکیه در شرایط ناهنجار سیاسی و مواجهه با بحرانهای داخلی اعم از نبود دولت و ناتوانی در متقاعد کردن احزاب مخالف به تشکیل دولت ائتلافی و بر هم خوردن سیستم اقتصادی کشور و رشد منفی بورس استانبول، تلاشی برای رهایی از اتهامات وارده مبنی بر همکاریش با داعش دارد. به همین دلیل در روزهای اخیر با ایجاد محدودیتهای زیادی برای هواداران داعش در داخل ترکیه و دستگیری آنان و حتی فیلتر کردن سایتهای متعلق به این گروه تروریستی، حلقه فعالیت داعش را در ترکیه تنگ تر کرده است.

در چنین شرایطی است که داعش با حمله تروریستی و انفجار انتحاری در شهر سوروچ و کشته شدن بیش از 30 نفر، دولت ترکیه را در وضعیت بحرانی جدیدی قرار داد. در واقع حمله داعش به تجمع اعضای گروه های چپ گرا و عمدتاً کرد ترکیه زنگ خطری بود که داعش برای ترکیه و کردها به صدا درآورد. اما نباید فراموش کرد که وقوع این حادثه در داخل ترکیه در واقع ناقض توافق محرمانه اردوغان و داعش بود. از سویی دیگر، کشته شدن کردهای ترکیه سوءظن احزاب کردی علیه دولت ترکیه را دو چندان ساخت. به طوریکه در روزهای اخیر حزب کارگران کرد موسوم به پ ک ک اعلام کرد که کشتن افراد پلیس ترکیه به تلافی واقعه سوروچ بوده است.

بدیهی است در چنین شرایطی ترکیه در وضعیت شدید بحران داخلی و خارجی قرار گرفته است. از یک طرف اتهامات وارده با عملیات انتقام جویانه داعش در میان افکار عمومی قوت یافت، از سوی دیگر بهانه ای به دست احزاب مخالف در حل بحران کردها افتاد و دولت را محکوم به این کردند که با اهمال کاریهای چند ساله فرصت ابراز وجود و بقای شورشیان پ ک ک را فراهم ساخته است.

باید گفت که بعد از نتیجه انتخابات پارلمانی و عدم همکاری حزب دموکراتیک خلق ها در ایجاد دولت ائتلافی به دلیل نادیده گرفتن وعده های دولت در همکاری و ایجاد کانال ارتباطی میان جزیره امرالی(محل حبس عبدالله اوجالان) و قندیل و همچنین به بن بست رسیدن طرح حل مسأله کردها در اسفند ماه سال گذشته شرایطی جدید در برابر آنکارا شکل گرفت. مضاف بر این، امتناع حزب حرکت ملی برای تشکیل دولت با حزب عدالت و توسعه، دولت اردوغان را در تنگنای شدید تصمیم گیری کوتاه مدت برای حل بحران سیاسی کشور قرار داده است. این در حالی است که با وجود مذاکرات انجام گرفته با حزب جمهوری خلق، هنوز اکراه این حزب در تشکیل دولت ائتلافی دور از نظر تحلیل گران سیاسی نیست.

بروز حادثه کشته شدن یکی از نفرات مرزبانی ترکیه در مرز نزدیک به کیلیس توسط داعشی ها به جهت جلوگیری از ورود آنان به خاک ترکیه فرصت مغتنمی بود که دولت ترکیه برای اثبات عدم همکاری خود و در عین گوشمالی به داعش در پاسخ به حرکت آنان در سوروچ، دست به حمله هوایی بزند.

تشدید اعتراضات مردمی از یکسو و همدردی ملی با کشته شدگان نظامی و انتظامی کشور بهترین فرصتی بود که دولت داوود اوغلو از آن بهره برداری لازم را می کند. به مثابه همین، دستگیری های دو روز اخیر و بازداشت بیش از 300 نفر از وابستگان داعش، النصره، القاعده نمادی از واکنش جدی ترکیه در برخورد با گروههای تروریستی بوده است.

ناگفته پیداست که ادامه حرکتهای تروریستی و واکنشهای نظامی پ ک ک منجر به چرخش عقربه توجه دولت به سوی این گروه شبه نظامی شد. به طوری که از ساعت نهایی روز جمعه دستگیری عمده کردهای ساکن در 15 استان به اتهام هواداری و همکاری با پ ک ک آغاز گردید.

با افزایش آمار دستگیر شدگان و سهولت در دستگیری آنان در همان ساعات اولیه، اذهان عمومی را به این پرسش سوق داده است که سیستم امنیتی ترکیه چگونه به راحتی توانسته است تعداد بیشماری را در کوتاه ترین زمان دستگیر نماید؟ گرچه اردوغان با فرافکنی و ادعای اینکه سیستم امنیتی ترکیه ضعیف بوده است، سعی در گریز دارد؛ اما دستگیری عمده نیروهای مخالف و تروریستی حاکی از آن است که سیستم اطلاعاتی و امنیتی ترکیه وقوف کاملی به تحرکات این افراد داشته ولی به دلایلی تا به امروز اقدامی صورت نداده بوده است. به طوری که گورسل تکین، دبیر کل حزب جمهوری خلق در روز جمعه طی مصاحبه مطبوعاتی دولت را به اهمال کاری در دستگیری نیروهای تروریستی در ماههای اخیر کرده و توصیه نمود که خط حائل خود با تروریستها را معین کند.

دولت ترکیه اینک ناامید از دسترسی به نتیجه پروژه حل بحران کردهاست و برای خروج از بحران سیاسی ناشی از اتهام همکاری با داعش و همچنین رهایی از تهدیدات نظامی کردهای ترکیه سعی دارد با یک تیر دو نشان را همزمان بزند.

با تغییر رویکرد آنکارا در همکاری با آمریکا برای سرکوب داعش، از یکسو نیروهای تروریستی را از مرزهای خود دور ساخته و از سوی دیگر تدارکات نیروهای پ ک ک را به دلیل عملکرد آنان در داخل ترکیه بمباران می کند. همچنین همگرایی با آمریکا این امکان را برای آنکارا فراهم می سازد که نیروهای پ ک ک دیگر توان گذر به غرب فرات را نداشته باشند. این در حالی است که روز شنبه طی مذاکره تلفنی با مسعود بارزانی، در خصوص حمله به پایگاههای پ ک ک در داخل خاک عراق را نیز مورد توجه قرار داده است.

بدین ترتیب به نظر می رسد که دولت آنکارا با درک عدم امکان ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه و بروز تحولات ناخواسته و مغایر با خواسته های دولت ترکیه در خصوص حاکمیت بشار اسد، ترجیح می دهد، ضمن دور ساختن نیروهای تروریستی از مرزهای خود، حداقل از تشکیل کانون های کرد سوری و همگرایی کردهای ترکیه ممانعت به عمل آورد. گمان می رود، در روزهای آتی حملات سنگینی بر علیه پ ک ک و داعش از سوی دولت آنکارا صورت خواهد گرفت.