روسیه بریکس را ضد غربی می‌کند؟

نویسنده: داود رضایی اسکندری، کارشناس وزارت امور خارجه

دیپلماسی ایرانی: بریکس (متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) به عنوان یکی از مهم ترین گروه بندی های شکل گرفته در دهه های اخیر محسوب می شود که امریکا و غرب در آن مشارکت نداشته اند و این ظرفیت را هم دارد که نظم مسلط فعلی را به چالش بکشد و به عنوان یکی از نمونه های ظهور دیگران و آلترناتیوی برای نظم مسلط مطرح شود. هرچند هنوز این مجموعه در مراحل اولیه چنین فرایندی قرار دارد و برای برخورداری از جایگاه چالشگری برای نظم مسلط باید به نهادینه سازی همکاری ها و ساختارسازی درونی اقدام نماید که پیش بینی می شود حداقل یک دهه طول بکشد ولی این فرایند شروع شده است.

روسیه در روزهای 18-17 تیرماه، در شهر یوفا میزبان هفتمین اجلاس سران مجموعه کشورهای بریکس است و در تاریخ 19-18 تیرماه نیز نشست سران شانگهای را برگزار خواهد کرد. در همین مدت، همچنین نشست مشترک سران بریکس و شانگهای و نشست مشترک وزاری دارایی این دو مجموعه نیز برگزار خواهد شد. اگرچه برگزاری همزمان چند اجلاس با حضور مقامات عالیه و سران کشورها موضوع جدیدی نیست و مسبوق به سابقه است. به عنوان مثال اولین نشست سران بریکس در سال 2009 در شهر یکاترینبورگ روسیه نیز همزمان با پنجمین نشست شانگهای برگزار شد و در نشست سال قبل سران بریکس در برزیل نیز همزمان اجلاس سران امریکای جنوبی و یک اجلاس مشترک این دو گروه برگزار شد ولی نکته قابل توجه و مهم این است که معمولا کشورهای برگزارکننده برای تنظیم این همزمانی ها، اهداف سیاسی خاص خود را هم دنبال می کنند.

از دید مسکو مهم ترین نفع برگزاری این نشست ها به عنوان فرصت مناسبی برای بلندترکردن صداهای ضد غربی و ضد امریکایی از یک سو و همچنین مقابله با تلاش های غرب برای منزوی کردن آن کشور بعد از بحران اوکراین می باشد. هر چند در حال حاضر همه اعضای بریکس، به جز روسیه، ترجیح می دهند ضمن توسعه همکاری ها و هماهنگی های درون گروهی، با نهادهای مالی و اقتصادی موجود و کشورهای غربی و امریکا نیز همکاری نمایند و برای اصلاح ساختارهای فعلی و افزایش نقش خود تلاش کنند. روسیه بیش از تمامی اعضا در تلاش برای تقویت وجهه ضد غربی و ضد امریکایی این گروه بندی و مصوبات آن می باشد که البته معمولا این اقدامات از سوی برزیل، هند و افریقای جنوبی تعدیل می شوند.

به دنبال افزایش تنش های روسیه با کشورهای غربی، این کشور تلاش نموده است تا در قالب ائتلاف های بین المللی و یا روابط دوجانبه با سایر شرکای تجاری در جهت مقابله با غرب و امریکا حرکت نماید. استقبال از راه اندازی بانک توسعه بریکس و حتی درخواست اجرایی شدن سریع تر این بانک، طرح و پیگیری تجارت با کشورهای عضو بریکس با واحدهای پول ملی کشورها از جمله همین اقدامات در قالب بریکس است که اتفاقا در صورت تحقق و توسعه آنها، چالش جدی برای ساختار پولی و مالی تحت سلطه غرب خواهد بود و به مرور پایه های آن را تضعیف می کند. همچنین در اقدامی دیگر ظاهرا روس ها ابراز تمایل کرده بودند که یونان به صندوق توسعه بریکس بپیوندد و از مزایای آن برخوردار شود. اگرچه تحقق چنین امری با عدم تمایل دیگر اعضا نیز مواجه شده است ولی در راستای همان راهبرد کلان روسیه برای تقویت وجهه ضد غربی این ائتلاف و به چالش کشیدن اتحادیه اروپا محسوب می شود.  

البته نکته قابل ذکر این است که روسیه تا حدی توانسته است از ظرفیت های بریکس برای مقابله با غرب استفاده کند. بریکس در راستای منافع روسیه اقدامات و موضع گیری های مهمی به عمل آورده و مانع از انزوای سیاسی و اقتصادی این کشور در نتیجه بحران اوکراین شده است. به عنوان مثال در ششمین اجلاس سران بریکس در ژوئن سال 2014 در برزیل، کشورهای عضو در بیانیه پایانی خود ضمن ابراز نگرانی از وضعیت اوکراین، خواستار گفتگوی جامع، کاهش منازعه و خویشتن داری همه طرف ها با هدف یافتن راه حل سیاسی مسالمت آمیز شدند. در این بیانیه اگرچه از موضع رسمی روسیه نیز حمایت نکردند، ولی با عنایت به فشار غرب و امریکا و محکوم نمودن روسیه از سوی آنها، برای این کشور مغتنم بود. علاوه بر این، در حاشیه اجلاس امنیت هسته ای که در سال 2014 در لاهه هلند که وزیر خارجه استرالیا برای اعمال فشار بیشتر بر روسیه، اخراج این کشور از گروه 20 را مطرح کرد، کشورهای عضو بریکس با صدور بیانیه مشترکی با هر نوع محدود کردن حضور پوتین در اجلاس گروه 20 مخالفت کردند که این اقدام نیز برای روسیه بسیار مهم بود. هرچند متقابلا اعضای بریکس نیز از این شرایط منتفع شده اند چراکه بعد از اعمال تحریم هایی از سوی اروپا علیه روسیه، واردات این کشور از اعضای بریکس افزایش قابل توجهی یافته است.

انتشار اولیه: پنج شنبه 18 تیر 1394 / انتشار مجدد: جمعه 26 تیر 1394