عربستان در شوک جدایی پاکستان

دیپلماسی ایرانی: از میان چالش های بسیاری که عربستان سعودی در ماه های اخیر با آنها دست و پنجه نرم کرده است، یک مورد نه تنها ناامید کننده، بلکه غیرمنتظره بوده است: سرد شدن روابط با پاکستان، کشوری که از سخاوت عربستان بهره ها برده است.

طی چندین دهه اخیر، پاکستان و عربستان دوستی نزدیکی داشته اند، و روابط راهبردی و اقتصادی میان این دو کشور قابل توجه بوده است. اما علاقه اسلام آباد به دوست ثروتمند عربش به ناگهان کاهش یافته است.

سردی روابط دو کشور از ماه آوریل امسال آغاز شد، زمانی که مجلس پاکستان به اتفاق آراء درخواست عربستان سعودی برای ارسال نیرو و تجهیزات در جنگ علیه حوثی های یمن را رد کرد. بعد از بحثی طولانی و تقریباً یکطرفه در مجلس، قانونگذاران اعلام کردند که پاکستان باید در این مناقشه بی طرفی اختیار کند.

هفته پیش، وزیر خارجه پاکستان در سفر به واشنگتن گمانه های مبتنی بر فروش سلاح یا دانش هسته ای به عربستان سعودی را رد کرد. شایعات حاکی از این بود که در صورت عقد توافق «ضعیف» میان تهران و قدرت های جهانی، عربستان ممکن است چنین درخواستی از پاکستان بکند. اما عزیز احمد چودری، وزیر خارجه پاکستان این شایعات را بی مبنا خواند و گفت: «پاکستان با عربستان گفتگویی بر سر مسائل هسته ای ندارد. تمام».

این تغییر رویه پاکستان حتماً برای عربستان سعودی شوکه کننده بوده است. هر چه که باشد، ریاض برای این رابطه سرمایه گذاری سنگینی کرده است. از آن گذشته، هم پاکستان و هم عربستان نقش مهمی در میان کشورهای اهل تسنن بازی می کنند و سعودی ها احتمالاً بر این باورند که احتمال افزایش قدرت ایران، قدرتمندترین کشور شیعه که به ادعای ریاض در حال تجهیز و پشتیبانی از حوثی هاست، به پاکستان انگیزه خواهد داد تا با ریاض همکاری کند. اما اسلام آباد دغدغه های خودش را دارد و روش محاسبه هزینه-فایده را در این رابطه عوض کرده است.

یکی از دلایل رد درخواست عربستان در قضیه یمن ممکن است این باشد که این تصمیم، درگیری های مذهبی را در خود پاکستان تشدید می کند. اما مسائل مهم تری هم در بین است. اسلام آباد دیگر به عربستان مانند گذشته نیاز ندارد. ثروت افسانه ای عربستان اکنون جایگزین دیگری پیدا کرده است: چین. مسئله دیگری که ممکن است باعث نگرانی عربستان هم بشود این است که پاکستان در فکر آن است که روابط پرمنفعت خود را با ایران به امید به پایان رسیدن تحریم ها احیا کند.

ارتباط ریاض و اسلام آباد همیشه هم بی دردسر نبوده است. عربستان سعودی و پاکستان برای بیرون راندن شوروی از افغانستان همکاری اطلاعاتی داشتند. اما بسیاری از پاکستانی ها، عربستان را متهم به تشدید افراطی گری و بدتر شدن تنش های مذهبی در خاک پاکستان می کنند.

بازتعریف ارتباط های سیاسی، پیوندهایی را که بیش از نیم قرن دوام آورده بودند تغییر خواهد داد. در دهه 1960 میلادی، پاکستان ده ها هزار سرباز خود را به خاک عربستان فرستاد تا تحت فرمان سعودی ها باشند. نیروهای نظامی عربستان تحت تعلیم مربیان پاکستانی قرار می گرفتند؛ استحکامات نظامی عربستان توسط پاکستانی ها ساخته می شد و پاکستان خلبانان جنگنده های عربستانی را آموزش می داد. در سال 1991 که ائتلاف تحت رهبری آمریکا، عربستان را از اشغال احتمالی توسط عراق نجات داد، پاکستان 15 هزار نیرو برای محافظت از خاک عربستان به این کشور اعزام کرد.

در طی بیست سال گذشته، عربستان روزانه 50 هزار بشکه نفت رایگان، جمعاً به ارزش 2 میلیارد دلار در اختیار پاکستان قرار داده است. پادشاهی عربستان همچنین میزبان میلیون ها کارگر پاکستانی است که درآمد آنها برای سرپا ماندن اقتصاد این کشور حیاتی است.

هنگامی که نواز شریف، نخست وزیر فعلی پاکستان در سال 1999 طی کودتایی از منصب خود برکنار شد، عربستان سعودی میانجیگری کرد تا او بتواند از کشور خارج شود و دوران تبعید خود را در عربستان با آرامش بگذراند. هنگامی که این سیاستمدار کهنه کار به پاکستان بازگشت و در ماه مه 2013 با پیروزی در انتخابات بار دیگر به نخست وزیری رسید، عربستانی ها به طور طبیعی انتظار داشتند که روابط نظامی، اقتصادی و تجاری گسترده تر از پیش شوند.

سال گذشته، ملک سلمان، پادشاه عربستان که در آن زمان وزیر دفاع بود، در اتفاقی نادر به اسلام آباد سفر کرد. نتیجه آن شد که نواز شریف موضع خود در خصوص سوریه را با عربستان هماهنگ مکرد و از بشار اسد خواست که منصب قدرت را ترک کند. به فاصله اندکی، اقتصاد پاکستان کمک غیرمنتظره ای دریافت کرد. بانک مرکزی اعلام کرد که یک «کشور برادر» 1.5 میلیارد دلار سپرده در اختیار این بانک گذاشته است، اقدامی که باعث تقویت واحد پول در حال نزول پاکستان شد.

سخت است که برای چنین دوست سخاوتمندی جایگزینی پیدا کرد. پاکستان هم قصد ندارد روابط خودش را با مملکت سعودی به هم بزند. درست بعد از آنکه مجلس پاکستان درخواست عربستان برای کمک در قضیه یمن را رد کرد، چندین مقام بلندپایه این کشور در قالب هیاتی به ریاض سفر کردند تا روابط خدشه دار شده را ترمیم کنند. این هیات شامل نخست وزیر، رئیس ستاد ارتش، وزیر امور خارجه، وزیر دفاع و چند نماینده می شد.

درخواست بخشش از عربستان در داخل کشور باعث اعتراضاتی شد. پرویز هودبهائی، یکی از دانشمندان هسته ای معتبر این کشور، مقاله ای با این عنوان نوشت: «بگذارید سعودی ها خشمگین شوند»؛ که در آن بدون تعارف و با لحنی نیشدار به ارزیابی موازنه قدرت میان دو کشور بر اساس اصول «سیاست واقعگرایانه» پرداخته بود. به نوشته او، سعودی ها نمی توانند برای تنبیه اسلام آباد کارگران پاکستانی را اخراج کنند، زیرا خودشان از نظر مهارت های کاری بسیار ضعیف هستند. او افزوده بود که عربستانی ها باید خشم خود را کنترل کنند، زیرا «پاکستان تنها کشوری است که ... می تواند سلاح هسته ای در اختیار پادشاهی سعودی بگذارد، یا چتر دفاعی هسته ای خود را بر سر عربستان بگسترد»، با اینکه به اعتقاد او، که پاکستان نباید این کار را بکند.

علی رغم این، پاکستان و عربستان هیچ کدام علاقه ای به از دست رفتن روابط دوجانبه ندارند، زیرا هنوز به یکدیگر محتاج هستند. پاکستان نیازهای اقتصادی، تجاری و انرژی کلانی دارد که عربستان به خوبی قادر به برآورده ساختن آنها است. اما چین در حال رفع برخی از این نیازها است. درست در همان زمانی که عربستان در حال التیام بخشیدن به زخم های ناشی از تصمیم پاکستان در ماجرای یمن بود، شی جین پینگ به اسلام آباد سفر کرد تا در مورد طرح احداث کریدور اقتصادی چین و پاکستان با هزینه 46 میلیارد دلار گفتگو و چین را به خلیج فارس متصل کند. نواز شریف وعده تشکیل واحد ویژه ای در ارتش پاکستان را داد تا از کارگران چینی مشغول کار روی این پروژه حفاظت کنند.

اما مهم تر از آن، اسلام آباد اکنون گوشه چشمی هم به قدرت نفتی همسایه، یعنی ایران دارد که می تواند در آینده شریک تعاملات تجاری و منبع سوخت با قیمت مناسب باشد. دو کشور سال هاست که روی طرح خط لوله صلح کار می کنند، اما تحریم های علیه ایران پیشرفت این طرح را با مشکل مواجه کرده است. پایان تحریم ها علیه ایران می تواند ضربه دیگری به روابط پاکستان و عربستان سعودی باشد. برای عربستان، این بدترین مشکل است.

منبع: World Politics Review/ مترجم: علی عطاران