توافق هسته ای و آرایش جدید قدرت ها

محمد شهروی*

دیپلماسی ایرانی: منطقه خاورمیانه شاهد فعل و انفعالات بسیاری است. مهمترین این فعل و انفعالات مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 است که تاثیر بسزایی در توازن قدرت در عرصه سیاسی و اقتصادی کشورهای منطقه خواهد داشت. مسئله دیگری که از اهمیت بالایی برخوردار است قدرت گرفتن گروه های تروریستی از جمله داعش در عراق و سوریه است که با حمایت برخی دولت های منطقه و برخی کشورهای غربی برای به هم ریختن توازن سیاسی و ایجاد موقعیت جدید برای خود به وجود آمده است.

شاید بتوان گفت مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 مبحث اصلی مقامات سیاسی در عرصه بین الملل است. واکنش به این وضعیت باعث شده که هر روز شاهد وقایع جدید و رویدادی ناگهانی در این عرصه باشیم که می تواند بر روند مذاکرات هسته ای نیز تاثیرگذار باشد.

از سوی دیگر وضعیت منطقه نیز چندان خوشایند نیست و درگیری ها در سوریه و عراق هر روز به مناطق جدید در این کشورها کشیده می شود. یمن نیز همچنان از سوی عربستان مورد تهدید و حمله قرار دارد.

به گفته برخی از کارشناسان تعادل قدرت ها و کنشگران در منطقه خاورمیانه با توافق میان ایران و غرب به هم خورده است و این موضوع باعث شده تا نیروهایی که پیش از این به حالت تعادل درآمده بودند، برای دستیابی به موقعیت جدید و سازگاری با آن فعال شوند. شروع درگیری ها در عراق و سوریه و کشانده شدن آن به یمن را باید در این راستا قلمداد کرد.

با بالا گرفتن تنش در منطقه، اکنون تحلیلگران در مورد شکل گیری احتمالی یک ائتلاف منطقه ای اعراب علیه ایران خبر می دهند. ائتلافی که بی شک با نهایی شدن توافق ایران و غرب شکل جدی تری به خود خواهد گرفت.

البته این اختلافات می تواند زمینه های درگیری را داشته باشد که از آن جمله می توان به دور شدن کاخ سفید از همپیمان قدیمی خود در منطقه، یعنی ریاض اشاره کرد.

در ماه های اخیر روابط عربستان سعودی و آمریکا به سمت سرد شدن پیش می رود. اختلافات عربستان سعودی و آمریکا در زمان حمله نظامی به سوریه جرقه خورد و زمانی که ارتباط بندر بن سلطان رئیس پیشین سازمان اطلاعات عربستان با نمایندگان جمهوری خواه کنگره آشکار شد، فاصله میان دموکرات های کاخ سفید و ریاض افزایش یافت. ریاض به شدت از سیاست های واشنگتن در قبال برنامه هسته ای ایران خشمگین است. شاید بتوان اوج اعتراض عربستان به سیاست های آمریکا را عدم شرکت ملک سلمان در نشست کمپ دیوید به میزبانی اوباما قلمداد کرد.

در همین حال نشریه واشنگتن پست در گزارشی اعلام کرد که با افزایش بهره وری آمریکا از نفت شیل، وابستگی آمریکا به نفت عربستان کاهش پیدا می کند و به نظر می رسد در آینده روابط ریاض- واشنگتن شاهد فاصله بیشتری خواهیم بود. این موضوع باعث شده است تا عربستان در مقابل توافق هسته ای به نصایح واشنگتن توجهی نشان نداده و در مقابل مذاکرات گاردی کاملا بسته بگیرد.

اما با نزدیک شدن مذاکرات به خط پایان و نهایی شدن توافق هسته ای، قدرت های حاضر در این مذاکرات سعی دارندر توازن و تعادل جدید منطقه سهمی را به خود اختصاص دهند. به همین دلیل است که اختلاف نظر میان قدرت های بزرگ و حاضر در مذاکرات محسوس شده است هرچند که آنها سعی دارند این مسئله را پنهان کنند.

روسیه و چین در مذاکرات رویکرد مثبتی نسبت به ایران دارند و خواهان توافق هسته ای و برداشته شدن تحریم ها هستند. مسکو روابط دیپلماتیک و تجاری خود را با تهران افزایش داده است و به نوعی به سایر قدرت ها، خصوصا آمریکا نشان داده که همچنان یک قدرت تاثیرگذار در فعل و انفعالات منطقه و مذاکرات هسته ای است. شاید بتوان گواه این مسئله را اختلاف روسیه با غرب و خصوصا آمریکا بر سر مسئله اوکراین دانست.

کشور آلمان در مذاکرات محطاطانه عمل می کند اما مواضع مثبتی نسبت به توافق نهایی دارد اما فرانسه، کشوری است که در مذاکرات کارشکنی کرده و همیشه به دنبال کسب منافع خود است.

کشور انگلستان خصومت گذشته خود را نسبت به ایران کاهش داده و حتی پالس های مثبت برای تهران فرستاده است که نمونه آن بحث بازگشایی مجدد سفارت در ایران است.

ایالات متحده آمریکا کشوری است که وزنه مهم و تاثیرگذاری در مذاکرات است و حتی بسیاری از ساعت های مذاکره را صرف نشست های مشترک میان مقامات ایرانی و آمریکایی می کند. شاید مذاکرات دو طرفه تهران و واشنگتن باب میل دولت های اروپایی نباشد و این نگرانی برای آنها وجود داشته باشد که مبادا میان ایران و آمریکا توافقات پشت پرده شکل بگیرد و سر آنها در این توافق بی کلاه بماند. به همین سبب است که مقامات فرانسوی در مذاکرات کارشکنی می کنند تا اعلام کنند این تنها آمریکا نیست که باید با آن توافق شود بلکه نظر کشورهای دیگر عضو 1+5 در خصوص توافق با ایران حائز اهمیت است.

دولت ایالات متحده برای توافق با ایران شرایط سختی را دارد زیرا باید دل مخالفان تندرو مذاکرات هسته ای از جمله جمهوریخواهان مجلس نمایندگان آمریکا و مخالفان منطقه ای توافق هسته ای از جمله اسرائیل و اعراب را به دست آورد. شاید به همین سبب است که دست به جنگ رسانه ای علیه ایران می زند تا این گروه ها را آرام تر کند.

به هر حال این تلاش های آمریکا و روابط میان بازیگران مختلف در طرف غربی مذاکرات، به نوعی حکایت از قطعی شدن توافق دارد. زیرا این طرف ها تلاش می کنند تا پیش از دستیابی به توافق نهایی جایگاه جدید خود را در تعامل جدید غرب با ایران تعریف کرده و به امتیازات مورد نظر خود دست یابند.

به نظر می رسد حتی اگر توافق هسته ای حاصل نشود، اتحاد لازم میان قدرت های بزرگ برای بازگرداندن تحریم ها وجود ندارد. وقایع حاضر در منطقه نشان از این دارند که برای حل بحران هایی نظیر تروریسم و افراطی گری، غرب به ایران به عنوان یکی از کشورهای با ثبات و میانه رو منطقه نیاز مبرم دارد.

همچنین به نظر می رسد چنانچه توافق هسته ای حاصل شود، از دشمنی مخالفان توافق هسته ای کاسته نخواهد شد و از هر طریق ممکن سعی خواهند کرد تا ایران را به نقض توافق هسته ای متهم کنند. اسرائیل، مخالفان تندرو و اعراب به شدت از این توافق نگرانند و شاید کارشکنی خود را از طریق فشار بر بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی ادامه خواهند داد تا در گزارشات خود ایران را به عدم پایبندی در مذاکرات متهم کنند و یا با جنگ رسانه ای بر طبل ایران هراسی بکوبند.

شاید این گونه اقدامات جامعه بین الملل را مجاب کند که ایران قابل اعتماد نیست و تنها راه جلوگیری از ایران هسته ای، گزینه نظامی است.

از این رو پیش بینی فضای بعد از توافق نیز بسیار اهمیت دارد، زیرا فعالیت مخالفان توافق دو چندان شده و زمینه چینی برای طرح مباحث خفته از جمله ادعای نقض حقوق بشر، حمایت ایران از گروه های تروریستی و... آغاز خواهد شد.

در آن زمان باید دید که فشارهای جدید با آرایش جدید قدرت ها از چه میزان تاثیرگذاری برخوردار خواهد بود.

*کارشناس ارشد روابط بین الملل