تحرک جدید در روابط آمریکا و قفقاز

دیپلماسی ایرانی: در چارچوب یک سفررسمی قفقازی، ویکتوریا نولاند معاون وزیر امور خارجه امریکا در امور آسیا و اروپا در راس هیاتی روز سه شنبه 28 بهمن ماه (یک روز پس از پایان سفر وزیر خارجه ایران به آذربایجان و چند روز پس از ورود روبرت ستوکا سفیرجدید ایالات متحده امریکا در جمهوری آذربایجان) وارد باکو شد. او پس از دیدار و مذاکره باهمتای آذربایجانی خود المار محمدیارف و رییس جمهور آذربایجان و برخی از نمایندگان مخالف دولت آذربایجان و شرکت در یک کنفرانس مطبوعاتی عازم گرجستان گردید. وی 29 بهمن از تفلیس عازم ایروان خواهدشد.

موضوعات مذاکره

دیپلمات آمریکایی در دیدار با مقامات آذری پیرامون همکاری های دو کشور در زمینه های تجاری، تنوع اقتصادی، سرمایه گذاری، انتقال و امنیت انرژی، حمل ونقل، کشاورزی، فناوری ارتباطات، امنیت در قفقاز جنوبی و مبارزه با تروریسم، دورنمای همکاری های دو کشور در افغانستان، اوضاع دموکراسی در آذربایجان، نهادهای مدنی  و حقوق بشر، راه های گسترش و تحکیم مناسبات دوجانبه و پیشرفت های حاصله درباره طرق حل عادلانه و دراز مدت مناقشه قره باغ و دیگر مسایل مورد توجه مذاکره کرد. طرفین در این دیدارها ضمن عالی توصیف کردن مناسبات فیمابین بر اهمیت تحکیم روابط دوجانبه، اجتناب از تداوم درگیری ها در خطوط جبهه های جنگ و ضرورت استمرار رایزنی ها پیرامون مسایل مورد علاقه به ویژه حل بحران قره باغ کوهستانی و ایجاد صلح و تقویت ثبات در منطقه تاکید کردند.

دیدار کوتاه با اپوزیسیون

نولاند در سفر نصف روزه خود به باکو به مدت بیست دقیقه با الچین شیخلی خبرنگار، مهربان رحیملی نماینده بنیاد مارشال و تورگوت قنبر نماینده جنبش ندا و فرزند عیسی قنبر رهبر حزب مخالف مساوات ملاقات و مذاکره کرد. مهربان رحیملی در مصاحبه با رادیو آزادی گفت: در این دیدار پیرامون مشکلات جامعه مدنی مذاکره بعمل آمد اما درمورد جزییات نمی تواند توضیح دهد. الچین شیخلی هم به این رادیو گفت نولاند پس از مذاکره با رییس جمهوربا ما دیدار کرد اما مذاکره خصوصی صورت نگرفت. وقت بسیار کم بود. نولاند گفت با رییس جمهور در مورد وضعیت دموکراسی در آذربایجان و مشکلات منطقه ای گفتگو کرده است. شیخلی افزود: آنها قصد همکاری با ما دارند و به نظر می رسد این کار صورت خواهد گرفت.

موضوعات مطروح شده در کنفرانس مطبوعاتی نولاند

معاون وزیر خارجه آمریکا پس از دیدار با الهام علی اف در مصاحبه باخبرنگاران به موارد ذیل اشاره کرد:

تعیین فرمت جدید مذاکرات آتی بین دو کشور

او از توافق دو طرف پیرامون ایجاد چارچوب جدید مذاکرات بین مقامات دو کشور سخن گفت و افزود: امروز برای دو کشور  انجام مذاکرات ساختاری و نهادینه شده ضروریست. من بسیار خرسندم که رییس جمهور آذربایجان با برگزاری اینگونه مذاکرات موافقت کرد.

مبارزه با اختلاس و رشوه خواری

دیپلمات امریکایی افزود در دیدار با الهام علی اف درمورد جدی تر شدن روند مبارزه با رشوه خواری و اختلاس مذاکره کرده است.نولاند، اختلاس و رانت خواری را قاتل دموکراسی خواند و افزود: ما توافق کردیم این مذاکرات را ادامه دهیم و آن را بصورت فرمت ویژه ای بمنظور جامعه مدنی و دموکراتیزه کردن در مذاکرات بین دو کشور تحکیم بخشیم. او اضافه کرد: این روش  در روابط بین دو کشور به یک ساختار تبدیل خواهد شد و به صورت موازی میان آذربایجان و شورای اروپا نیز به عنوان یک مدل بی نظیر کاربردی خواهد شد.

تاکید بر مذاکرات دولت و مخالفان

نولاند همچنین از برگزاری مذاکرات مقامات دولتی با نمایندگان احزاب و گروه های سیاسی مخالف که چند روز قبل از سفر او نیز صورت گرفته بود، استقبال و بیان کرد: چنین گفتگوهایی برای آینده آذربایجان بسیار مهم است. او تاکید کرد که دولت های بسیار مقتدر در جهان دولت هایی هستند که با اتباع خود گفتگوهای مستمر شفاف دارند.

گفتنی است یکی از بندهای توافقنامه همکاری های استراتژیک دوجانبه امریکا و آذربایجان که چند سال پیش از این به امضا مقامات دو کشور رسیده است به موضوع ایجاد فرمتی به منظور گفتگو در زمینه های حقوق بشر و مشکلات دموکراسی مربوط می شود که در چارچوب این توافقنامه سالانه دو دور مذاکره میان دستیار حقوق بشر وزیر خارجه امریکا و نمایندگان دولت آذربایجان برگزار می شود؛ اما از سال 2008 تاکنون این مذاکرات صورت نگرفته و روابط سیاسی دو کشور با سردی مواجه شده است.

انقلاب رنگین در آذربایجان

معاون وزیر خارجه آمریکا در پاسخ به سوال خبرنگاران درمورد تمایل نهادهای غیرحکومتی امریکایی به ایجاد انقلاب رنگین در آذربایجان گفت: میان دولتین آمریکا و آذربایجان و دولت آذربایجان و مردم این کشور و جامعه مدنی روابط عادی برقرار است و در چنین شرایطی نیازی به وقوع انقلاب نمی تواند وجود داشته باشد. انقلاب رنگین زمانی بروز می کند که روابط میان دولت و مردم به قهقرا برود. در آذربایجان نمی توان از انقلاب سخن گفت. ما برای روابط و همکاری دو کشور که بیش از بیست سال است ادامه دارد، ارزش زیادی قایل هستیم. ما خواهان استمرار همکارهای سودمندی که در طول این سال ها آنها را محقق ساخته ایم هستیم. نولاند تاکید کرد واشنگتن همواره خواهان آذربایجان قوی و مستقل است.

مبارزه مشترک با تروریسم رادیکالیسم

او با اشاره به مذاکراتش با الهام علی اف درمورد همکاری های دو کشور در زمینه مبارزه با تروریسم و افراط گرایی در افعانستان و کوزوو بر استمرار همکاری های دراین زمینه ها تاکید کرد.

همکاری در زمینه انرژی

نولاند درباره همکاری در زمینه انرژی گفت: خط لوله جنوبی انتقال گاز نه تنها برای آذربایجان بلکه برای همه کشورهای اروپایی که بسیار وابسته به منبع انرژی آذربایجان هستند، ارزش حیاتی دارد. این خط لوله، پروژه مشترک آذربایجان، اروپا و آمریکاست. ما درراستای تقویت و تحکیم این پروژه خواهان  همکاری تنگاتنگ با اتحادیه اروپا هستیم.

مناقشه قره باغ

معاون وزیر خارجه امریکا دراین کنفرانس مطبوعاتی گفت: اوضاع شش ماهه اخیر در خطوط تماس در جبهه موجب ناراحتی ماست. پیام ما به آذربایجان و ارمنستان این بوده و هست که درگیری ها را متوقف و با حمایت از حل مناقشه در چارچوب گروه مینسک سازمان همکاری و امنیت اروپا به پشت میز مذاکره بازگردند. نولاند تاکید کرد که ارمنستان با نشان دادن ژست انساندوستانه باید دو گروگان آذری را به کشورشان بازگرداند. این درخواست را در سفر به ارمنستان (29 بهمن) هم مطرح خواهم کرد.

در همین حال سرگی مارکف عضو شورای اجتماعی ریاست جمهوری روسیه، تحلیلگر مسایل سیاسی و از افراد معتبر نزدیک به ولادیمیر پوتین در یک مصاحبه مطبوعاتی در باکو، چند روز قبل از سفر نولاند به باکو از احتمال ایفای یک نقش تاریخی گذشت گونه در مورد حل مناقشه قره باغ از سوی روسیه تلویحا با دور زدن گروه مینسک خبر داد و گفت: خواسته های امریکا در چارچوب گروه مینسک بسیار است. مارکف افزود: با توجه به روابط خوب آذربایجان و روسیه، محمتل است مسکو در حل مناقشه قره باغ اقدامی بی نظیر به نفع آذربایجان کند؛ چراکه درحال حاضر نیروی نظامی و اقتصادی آذربایجان قویتر شده و مردم ارمنستان از آثار منفی محاصره اقتصادی (به دلیل انقطاع مرزی با آذربایجان و ترکیه و عدم پیوستگی مرزی با روسیه و دیگر عوامل) خسته شده اند. ارمنستان با تخلیه 7 شهر اشغالی اطراف قره باغ کوهستانی می تواند از محاصره رهایی و درگیری ها در جبهه کاهش یابد.

برخی از تحلیلگران در آذربایجان سفر این مقام امریکایی به باکو را در راستای کنار نماندن از روند حل مناقشه قره باغ و اجتناب از دور زده شدن توسط مسکو ارزیابی می کنند. این درحالیست که موسسه گالوپ با اعلام نتیجه یک نظرسنجی خبر داد که 18 درصد از امریکایی ها، روسیه را دشمن خود می دانند. این درحالیست که سال گذشته این رقم 9 درصد گزارش شده است.

تحلیل نهایی

سفر دیپلمات برجسته امریکایی به باکو یک روز پس از سفر وزیر خارجه ایران به جمهوری آذربایجان در شرایطی صورت گرفت که از سال 2008 تاکنون مناسبات سیاسی واشنگتن- باکو تا حدودی با سردی مواجه شده است. در طول یکی دو سال اخیر مقامات میانی آذربایجان و برخی نمایندگان مجلس نسبت به دخالت امریکا در امور داخلی آذربایجان انتقادهای مکتوب و شفاهی تندی علیه امریکا داشته اند، بنیاد سوروس را متهم به تلاش برای راه اندازی انقلاب رنگی در این کشور کرده و دفتر آن را تعطیل کردند. همچنین در ماه های پایانی سال گذشته میلادی دفتر رادیو آزادی در باکو را پلمپ کردند. چند روز قبل از سفر نولاند به باکو نشستی با حضور اعضای کمیسیون روابط خارجی مجلس ملی آذربایجان و برخی تحلیلگران برگزار شد که اکثرا به رویکرد واشنگتن در قبال باکو معترص بودند، هرچند که نمایندگان حزب حاکم آذربایجان نوین به موازات برخی انتقادات از نکات مثبت روابط دو کشور نیز سخن گفتند.

به نظر می رسد سفر این مقام امریکایی به کشورهای قفقاز جنوبی همزمان با سرگرمی هایش در خاورمیانه به ویژه درقبال سوریه، عراق و جنگ با داعش، تحولات اوکراین و چالش با روسیه به واسطه تحولات اوکراین و تلاش ناموفق پوتین در راستای احیای شوروی نو با ایجاد اتحادیه اقتصادی اورآسیا و نیز مذاکرات هسته ای با ایران که سبب کم توجهی به قفقاز جنوبی شده بود، با هدف ایجاد تحرک جدیدی در روابط با این کشورها و اجتناب از ناامیدی این واحدهای سیاسی به ویژه آذربایجان نسبت به رویکردهای واشنگتن صورت گرفته است؛ به ویژه آنکه توجه نسبتا جدی آمریکا و اروپا به تحولات اوکراین و تحریم روسیه به دلیل دخالت در مسایل داخلی اوکراین در شرایطی که اقدام مشابهی از سوی غرب در قبال دخالت های روسیه در گرجستان در سال 2008 و همچنین عدم ایفای حقوق آذربایجان در برابر اشغال بیست درصد خاک این کشور توسط ارمنستان صورت نگرفته، موجبات ناخرسندی باکو و تفلیس را فراهم آورده است.

انتشار اولیه: پنج شنبه 30 بهمن 1393 / انتشار مجدد: چهارشنبه 6 اسفند 1393