ماجرای کور شدن هیتلر و آخرین روزهایش

شفقنا نوشت: تردیدی وجود ندارد که در روز سه شنبه، ۱۵ اکتبر ۱۹۱۸، یک هفته مانده به اعلام آتش بس، گازهای سمی باعث نابینایی آدولف هیتلر شدند.

در ادامه گزارش ترجمه ای شفقنا می خوانید: او سابقهٔ چهار سال نبرد داشت و همراه با لشکر ۱۶ باواریا در حال بازگشت به نقطهٔ آغازین نبرد یعنی شهر ایپر در منطقهٔ فلاندری بود. این بار همرزمانش به دفاع از جبهه های ورویک جنوبی - در ۱۲ مایلی جنوب ایپر - مشغول بودند که لشکر سی ام بریتانیا آن ها را بمباران کرد. شش نفر آسیب جدی دیدند که یکی از آن ها سرجوخه هیتلر بود. رفقایش او را خوش شانس می دانستند که تا آن زمان توانسته بود زنده بماند. او بعد ها به یاد می آورد که در ۲۹ سالگی در اثر گاز کلر و فسژن «چشم هایم همچون دو ذغال گداخته بودند، همه چیز در اطرافم سیاه و تاریک شد». بیمارستان ها و مراکز کمک رسانی به سرعت او را از روستای کوچکی در کنار رودخانهٔ لیس منتقل کردند. گفته می شود که این اتفاق باعث شد تا او از گازهای سمی در طول جنگ جهانی دوم استفاده نکند.

مدارک پزشکی نشان می دهند که چشمان قرمز و ورم کردهٔ او شستشو داده شد ولی همچنان می گفت که کاملا نابیناست. او چندین روز با قطار بیمارستانی در سفر بود و در این مدت چشمان پرنفوذ آبی او، که بعد ها ملتی را به تسخیر درآورد، با نوارهای کثیفی باندپیچی شده بودند. هیتلر نمی دانست که پایان جنگ نزدیک است. او به سمت کلینیک تخصصی چشم پزشکی در شمال شرقی آلمان نزدیک مرز لهستان راهی بود زیرا تشخیص و درمان بیماری اش بسیار نامعمول و پیچیده بود. عامل نابینایی او نه گازهای شیمیایی که هیستری تشخیص داده شد. پزشکان مناطق جنگی از این نمونه فراوان دیده بودند، سربازانی که به هیستری دچار شده بودند. وحشت ناشی از انفجار - اضطراب حاد که بیشتر ریشهٔ روانی داشت تا جسمی - معمولا به صورت مجموعه ای از نشانه ها بروز پیدا می کرد؛ این نشانه ها دامنهٔ وسیعی از فراموشی، بی خوابی، لکنت زبان و گنگی تا تیک های جسمی شدید، فلجی، ناشنوایی و یا در شدید ترین حالت نابینایی را در بر می گرفتند. آسیب وارده به هیتلر دائمی و جدی نبود و قرمزی چشمانش ناشی از خارش بود و می شد نتیجه گرفت که بیماری او روحی بود تا جسمی. او نمی توانست ببیند زیرا باور کرده بود که کور شده است. به بیان دیگر، هیتلر بیش از آنکه در حملهٔ بریتانیا مجروح شده باشد، دچار فروپاشی روانی شده بود.

مورد هیتلر خاص به حساب می آمد زیرا سابقهٔ نبرد خوبی داشت؛ او در اکتبر ۱۹۱۶ توسط خمپاره مجروح شده بود ولی در نامه ای از افسر فرمانده اش خواسته بود تا به جبهه بازگردد. همان اواخر یعنی ۴ آگوست ۱۹۱۸ نشان صلیب آهنی درجه یک به او اعطا شده بود. این نشان در سال ۱۸۱۳ به فرمان فردریک ویلهلم سوم در پروس صادر شد ولی اعطای آن بیشتر در جنگ جهانی اول مرسوم بود و در طول جنگ به شش میلیون نفر اهدا شد. اکثریت این نشان ها (بیش از ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار عدد) نشان درجهٔ دوم بودند و فقط ۲۲۰ هزار نفر توانستند به صلیب درجهٔ یک دست بیابند که اکثر آن ها افسر نظامی بودند. هیتلر همیشه با افتخار این نشان را بر سینه حمل می کرد و در زمان مرگش در ۳۰ آوریل ۱۹۴۵ در پناهگاه پیشوا نیز آن را بر سینه داشت.

در توصیف مدال هیتلر اینگونه آمده است: آرامش و سرعت او در جنگ شایان توجه است، او به طور ثابت در انجام وظیفه داوطلب شده و جان خود را در این راه به خطر انداخته است. هر زمانی که ارتباط در لحظات حساس جبهه قطع می شد با تلاش های ایثارگرانهٔ هیتلر، پیغام های مهم ارتباطی مبادله می شدند. هیتلر در اول دسامبر ۱۹۱۴ نشان دوم صلیب آهنین را برای رشادت هایش نصیب خود کرد. او لایق دریافت نشان اول صلیب آهنین است.

این سند برای هیتلر کافی بود تا با هر فرمانده یا سرباز جنگ جهانی دوم که به عقیدهٔ او کم کاری می کردند، به شدت برخورد کند. نویسندهٔ این تقدیرنامه هوگو گاتمن فرماندهٔ گردان هیتلر بود و به صراحت در این نامه روشن می کند که این مدال به خاطر مجموعه ای از اعمال دلاورانه به او اهدا شده است. نحوهٔ عملکرد هیتلر در طول جنگ جهانی اول بعد ها توسط نازی ها در چندین لایهٔ افسانه ای و مرموز پیچیده شد. در شجاعت او و دریافت مدال هیچ شکی نیست، اما فروپاشی عصبی او و دریافت نشان اول صلیب آهنین از دستان یک افسر یهودی، مسائلی بودند که می بایست پنهان می شدند. یکی از زندگینامه نویسان هیتلر با کنایه می نویسد که «اوصاف گاتمن، یعنی شجاعت، ازخودگذشتگی، مقاومت، وفاداری و آموزش، همان صفاتی بودند که هیتلر از جوانان رایش سوم انتظار داشت: سخت همچون چرم، محکم همچون آهن».

اگر گاتمن یهودی نبود حتما به یک قهرمان ملی سوسیالیست بدل می شد. برخی از زندگینامه نویسان هیتلر ادعا کرده اند که نابینایی او خودخواسته بوده است ولی نمی توان این موضوع را تائید کرد. یواخیم سی. فست، پژوهشگر آلمانی دلیل نابینایی هیتلر را اینگونه توضیح می دهد: «تغییرات ناگهانی در مسیر جنگ به او شوک وارد کردند.» کتاب «نبرد من» این نظریه را تائید می کند؛ هیتلر می نویسد: «در ابتدا نمی توانستم روزنامه ها را بخوانم. چند روز گذشته رو به بهبود بودم. درد حدقهٔ چشمانم در حال از بین رفتن بود؛ کم کم می توانستم خطوط اشیا دور و برم را تشخیص بدهم…در شرف بهبودی بودم که آن واقعهٔ وحشتناک اتفاق افتاد.» منظور از «واقعهٔ وحشتناک» تسلیم آلمان و انقلاب کمونیستی بود. واکنش هیتلر به این موضوع اغراق شده بود: «برایم غیرقابل تحمل بود. دیگر نمی توانستم یک لحظه آرام بنشینم. همه چیز مقابل چشمانم سیاه شد؛ تلوخوران و کورمال به خوابگاه برگشتم، خودم را روی تخت انداختم و سرم را که از شدت درد می سوخت در پتو و بالشم فرو کردم.»

حرف هایی که هیتلر به آلبرت اشپیر زده نیز این نظریه را تائید می کنند. در سال ۱۹۴۲ هیتلر گفت که بینایی به کارش نمی آید اگر بردگی یک ملت پیش چشمانش باشد. در سال ۱۹۴۴ که همه چیز در حال فروپاشی بود نیز هیتلر با ناراحتی به اشپیر گفت که نگران است تا بار دیگر بینایی اش را از دست بدهد: «همانطور که نزدیک پایان جنگ جهانی اول این اتفاق افتاد». دکتر ادموند فورستر مشاور بیماری های عصبی بیمارستان پیسواک، برای نابینایی هیتلر درمان روان شناسی را تجویز کرده بود. راهکار فورستر این بود که بیمار را می بایست با «تحکم» معالجه کرد زیرا ریشهٔ بیماری هیستری در حقیقت «کمبود اراده» است. در مورد هیتلر این قضیه بیش از حد اغراق شده بود، فورستر نتیجه گرفت که «بیمار حاضر نیست بینا شود زیرا طاقت ندارد تا شاهد شکست آلمان باشد». او فکر می کند که «قربانی یک جراحت فیزیکی - و به عقیدهٔ خودش شرافتمندانه - شده است».

فورستر با توجه به این نوع برداشت و مشکل بینایی هیتلر، بیمارش را به مدت دو هفته تحت درمان قرار داد و متوجه شد که برای متقاعد ساختن هیتلر برای به دست آوردن بینایی اش می باید نهایت تکنیکش را به کار بگیرد. او در حقیقت به بیمارش دروغ گفت: «یک فرد عادی با چنین جراحتی ممکن است تا آخر عمر محکوم به کوری باشد، اما یک شخص فوق العاده، کسی که قدرت والا او را برای اهداف برتری برگزیده است، می تواند بر این مشکل فائق بیاید.» فورستر در مقابل صورت بیمار کبریتی آتش می زند: «تو باید به خودت ایمان کامل داشته باشی، سپس می توانی بینایی ات را به دست بیاوری. تو جوان هستی، خیلی غم انگیز است که تا آخر عمر کور بمانی. می دانی که آلمان به افراد پرانرژی و خودباور احتیاج دارد.» در حالی که فورستر حرف می زد، بینایی هیتلر آرام آرام بازگشت: «تو درمان شده ای. بینایی ات را به دست آوردی. تو مانند یک مرد رفتار کردی و توانستی با اراده ات نور را به چشمانت بازگردانی.»

هیتلر در کتاب «نبرد من» این بهبود را خودخواسته و بدون کمک فورستر یا کس دیگری روایت می کند: «در روزهای پایانی نبرد دهشتناک، گازهای سمی به چشمان من آسیب رساندند و از آنجایی که خطر کوری من را تهدید می کرد برای مدتی روحیه ام را باختم. اما صدای وجدان در سرم پیچید: بیچارهٔ بینوا، چطور می توانی گریه کنی در حالی که هزاران نفر با مشکلاتی صد ها برابر بد تر از تو دست و پنجه نرم می کنند! …درد چشمان من با این بدبختی ها قابل مقایسه نبود.» کتاب «نبرد من» به جزئیات بازیافتن بینایی اش نمی پردازد ولی به نظر می رسد این حادثه ای دراماتیک باشد که به سرعت پایان یافته است. اسناد نشان می دهند که هیتلر در ۱۹ نوامبر ۱۹۱۸ در حالیکه کاملا بهبود یافته بود مرخص شد.

وینستون چرچیل که یک تاریخ نگار حرفه ای است و شخصی تیز و باهوش و هم عصر هیتلر است در کتاب «شکل گیری طوفان»، پیسواک را در زندگی پیشوا فصلی حیاتی می داند: «در زمستان ۱۹۱۸ در حالیکه تنها و نابینا بر روی تخت بیمارستان دراز کشیده بود، شکست شخصی اش با فجایع مردم آلمان در نظرش یکی شدند. شوک وارده از شکست در جنگ، از بین رفتن نظم و قانون و پیروزی فرانسوی ها، همگی باعث شدند تا دوران نقاهت پر رنجی برای او رقم بخورد. رنجی که تمامی وجودش را به تسخیر درآورد، و نیروهای بی کران و بدفرجام روحی شکل گرفتند. نیروهایی که قدرت آن را دارند تا زندگی هر فردی را نجات دهند یا او را به خاک سیاه بنشانند.» نخستین جلد از خاطرات جنگ جهانی دوم به قلم چرچیل در سال ۱۹۴۸ منتشر شد، نگارش این کتاب چند ماه پس از مرگ پیشوا آغاز شد زمانی که چرچیل در انتخابات جولای ۱۹۴۵ شکست خورده بود. تنها چرچیل می تواند چنین نثری را به کار بگیرد اما در «بکارگیری نیروهای بی کران روحی»، سرکردهٔ دشمنان انگلیسی هیتلر، خود به این نیرو ها احتیاج داشت.

مفهوم «اراده» در مورد هیتلر، مفهومی کلیدی است. پیشوا، مرید «کارل فن کلاوس ویتز» تئوریسین نظامی پروس بود و ادعا می کرد که رسالهٔ مشهور او «دربارهٔ جنگ» را چندین بار خوانده است. مطالعهٔ آثار کلاوس ویتز کار آسانی نیست و می توان برداشت اشتباهی از نوشته های او داشت. هیتلر (که مطالعهٔ گسترده ای داشت ولی منابعش را به نوعی دستچین می کرد که در عوض فهم بهتر زندگی، با برداشت شخصی او مطابقت داشته باشند) یکی از مفاهیم اساسی کلاوس ویتز را فهمیده بود و آگاهانه از آن تقلید می کرد: «… جنگ عملی وحشیانه است تا به واسطهٔ آن مخالفانمان را وادار کنیم تا آمالمان را برآورده کنند…جنگ ستیزه بر سر آمال شخصی و قدرت اراده است.» هیتلر معنای تحت اللفظی این مفهوم را به کار گرفت و تا حد نامعقولی آن را پیش برد. عنوان فیلم لنی ریفن اشتال (که شخص هیتلر آن را برگزیده بود) از صف آرایی نورنبرگ در سال ۱۹۴۳ نیز این موضوع را اثبات می کند: «پیروزی اراده».

باید در نظر بگیریم که هیتلر در پاییز ۱۹۴۴ تا چه حد بیمار بود، جراحاتی که در ۲۰ جولای همان سال به او وارد شده بود نیز شرایط را بد تر کرده بود. بیماری های مختلف در تصمیم گیری هایش و همچنین توانایی او در تحلیل اطلاعات تاثیر گذاشته بودند، این ها عوامل مهمی هستند که تاریخ پژوهان نبرد آردن تاکنون آن را نادیده گرفته اند.

از پایان سال ۱۹۴۲ به بعد، هیتلر دیگر نمی توانست نور شدید را تحمل کند، لبهٔ کلاهش را بلند تر کرده بود تا زمانی که در معرض نور قرار می گرفت از چشمانش محافظت کند. هنگام سفر کرکره های قطار را پایین می کشید. این می تواند تمایل او برای زندگی و کار در پناهگاه های زیرزمینی را توضیح دهد. پس از ۲۰ جولای او از حضور در فضای باز پرهیز می کرد چون نگران بیماری های عفونی و یا سوءقصد به جانش بود. علیرغم اینکه اطرافیانش به او اصرار می کردند تا از اتاق های خاک آلود و سیمانی و افسرده کننده بیرون بیاید اما او روز به روز بیشتر درون گرا می شد. آلفرد یودل «آشیانهٔ گرگ» را ترکیبی از اردوگاه اسرا و صومعه تشبیه می کند. آلبرت اشپیر به یاد می آورد که هیتلر «معمولا کنفرانس ها را به دلیل درد معده برای یک ساعت ترک می کرد یا اصلا به جلسات باز نمی گشت.»

بمب گذاری ۲۰ جولای در سلامت او تاثیر گذاشت: بی خوابی، از دست دادن شنوایی گوش راست و بینایی ضعیف در چشم راست. او برای مطالعه به عینک احتیاج داشت ولی اجازه نمی داد که عکسی با عینک از او برداشته شود زیرا آن را نشانهٔ ضعف می دانست. در یکی از گزارش های روان شناسی سازمان اطلاعات جنگ ایالات متحده در زمان جنگ جهانی دوم ذکر شده که دیکتاتور آلمان کاملا خودباور است و عقیده دارد که دست سرنوشت او را برای عظمت بخشیدن به آلمان انتخاب کرده است. هیتلر به سرعت به ماوراءالطبیعه و طالع بینی روی برد. گوبلز متوجه شد که هیتلر تنها کسی در سرزمین رایش نیست که به طالع بینی روی آورده است و در نتیجه طالع بینی هایی را منتشر کرد که خبر از «پایان یافتن شب سیاه» و «سرانجامی خوش» و «شگفتی های قریب الوقوع» می دادند تا بر افکار عمومی که از دریافت اخبار بد خسته شده بودند تاثیر بگذارد.

در آگوست ۱۹۴۴ همزمان با پیشروی متفقین در نرماندی، هیتلر از سردرد های شدید و درد سینوس رنج می برد و برای علاج آن دو بار در روز محلول ۱۰ درصد کوکایین را استنشاق می کرد. در روزهای ۱۲، ۱۴ و ۱۶ سپتامبر ۱۹۴۴ (روزی که فرمان وحشتناک حمله آردن را صادر کرد) در اثر اضطراب به انسداد شرائین مبتلا شد.

زمانی که هیتلر نقشهٔ حمله به آردن را برنامه ریزی و اجرا می کرد از سلامت جسمی و روحی خوبی برخوردار نبود: کم خواب بود، ترکیبی از داروهای مختلف برایش تجویز کرده بودند که می تواند دلیل اتخاذ تصمیمات مخاطره آمیز و اغراق شدهٔ او را تا حدی توضیح دهد. با هر منطق سیاسی، حمله به آردن تصمیم عاقلانه ای نبود و مسلما هیتلر و ارتش آلمان یک سال پیش حاضر به اتخاذ چنین تصمیمی نبودند. رژیم غذایی هیتلر مناسب نبود، او گیاه خوار بود و فقط سیب زمینی و سبزیجاتی را مصرف می کرد که دمای ملایمی داشته باشند؛ حساسیت او به غذاهای گرم از عوارض جانبی جراحت توسط گازهای شیمیایی بود.

برای بررسی حوادثی که به تهاجم آردن منجر شدند، به خصوص برای درک این موضوع که چرا هیتلر به پیشنهادات مشاورانش و نقشه های تعدیل شدهٔ آن ها توجه نکرد، می باید واکنش های روحی و بیماری های جسمی هیتلر را مدنظر داشته باشیم. ژنرال والتر وارلیمونت - معاون آلفرد یودل در آشیانهٔ گرگ که خود نیز در بمب گذاری اشتافنبرگ مجروح شده بود - پس از جنگ در مصاحبه ای گفت: «هیتلر از ابتدا کنترل همه چیز، حتی تغییر و تصحیح تسلیحات را در دست گرفت. او در آن زمان از وضعیت سلامت خوبی برخوردار نبود؛ هنوز با عواقب بمب گذاری ۲۰ جولای دست و پنجه نرم می کرد. او این نقشه را برنامه ریزی کرد و ستاد ارتش در آن نقشی نداشت. زمانی که امکان دسترسی به آنتورپ را بررسی کردیم متقاعد شدیم که امکان ندارد نیروهای ما به آنجا برسند.»

گزینه های محتمل تری روی میز بودند که امکان موفقیت بیشتری داشتند ولی همانگونه که وارلیمونت گفت، پیشوا به همهٔ آن ها اینگونه پاسخ می داد: «جزئیات نقشهٔ من تغییرناپذیر است». هیتلر که زمانی نزد پیروانش رهبری تاثیرگذار محسوب می شد به سمی خطرناک تبدیل شده بود. او دیگر توانایی آن را نداشت که داده ها را ارزیابی کند و هر آنچه که با برداشت های خودش در مغایرت بود را منتفی می دانست و حقایقی را که خوشایندش نبودند نادیده می گرفت.

برخی از ناراحتی های جسمی هیتلر - همچون لرزش دست و بازوی چپش - به علائم پارکینسون شبیه هستند، اما شرایط روحی او در رده ای مابین بیماری اوتیسم یا اختلال آسپرگر قرار می گیرد. به احتمال زیاد در دوران کودکی به نشانگان پی دی اِی (اختلالات فراگیر رشدی) مبتلا بوده است. اشپیر گزارش می دهد که با پیشرفت جنگ، این نشانه ها در هیتلر تشدید شده بودند. او به خاطر می آورد که در جلسه ای آمار ناخوشایندی را به هیتلر ارائه می داده است: «این آمار به تنهایی هیتلر را مضطرب و خشمگین کردند؛ اگرچه به گزارشم گوش می داد ولی از حالات صورت، حرکات شدید دست و جویدن ناخن هایش متوجه شدم که اعصابش در تنش است…زمانی که گزارشم را تمام کردم هیتلر دیگر کنترلش را از دست داده بود…صورتش به شدت قرمز شد. چشمانش خیره و بی حالت شده بودند. سپس با صدای بلند فریاد کشید…و ناگهان جلسه را لغو کرد و اجازه نداد هیچ بحثی صورت بگیرد.»

پیشوای رایش از آگوست ۱۹۴۳ به بعد بازدیدش از کارخانجات و یگان های ارتش را متوقف کرد و اطلاعاتش از دنیای خارج به گزارشات تلفنی، تلگراف و نامه محدود شد. او کماکان در مراسم اهدای نشان صلیب شوالیه و دیگر مدال ها حضور می یافت ولی این مراسم از پیش برنامه ریزی شده بودند و اجازهٔ هیچگونه رد و بدل شدن حقایق تلخ و ناخوشایند در آن ها وجود نداشت. زمانی که اشپیر سعی کرد تا عکس هایی از آوارگان غیرنظامی آلمانی را به او نشان بدهد تا بلکه توجه هیتلر را به گرفتاری آن ها جلب کند «او با خشونت عکس ها را کنار زد». یکی دیگر از اطرافیانش می گوید: «جنگ برای هیتلر فقط تعدادی نقشه و کاغذ بود که از هرگونه خشم و خون واقعی به دور بودند. راستنبرگ منظره ای بود شامل درخت و جنگل و دریاچه که هیچ نسبتی با هراس و وحشت جنگ نداشت. او هیچ عکس یا فیلمی از جبهه را نمی دید. هیچ چیزی نمی باید مزاحم قدرت و ارادهٔ نبوغ آمیز او می شد.» این توهمات که به خودش مشتبه شده بودند با وقایع ۲۰ جولای شدت یافتند و قدرت نامحدود و خشم او، همچنین حلقه ای از اس اس ها که او را احاطه کرده بودند و بی درنگ به دستوراتش عمل می کردند، همگی دست به دست هم دادند تا کسی نتواند کوچکترین انتقادی از او بکند.

هیتلر از لحاظ روحی تنها شده بود و نمی توانست به کسی اعتماد کند و اگر موضوع صحبتی خوشایندش نبود آن را قطع می کرد. هرچه بیشتر از جنگ می گذشت، رفتار او با ژنرال هایش همچون برخورد با سربازان بود و افرادی که در پایگاه او استقرار داشتند دیگر همچون سابق نقشی بازی نمی کردند. هیتلر بیشتر و بیشتر در هدایت نیروهای نظامی دخالت می کرد، برخلاف دستورات فرماندهانش، فرمان صادر می کرد، در حالیکه تنها منبع اطلاعاتی او گزارش های قدیمی بودند که در آشیانهٔ گرگ به دستش می رسیدند. آزادی عملکرد زیردستانش در «فرماندهی عملیات» که پیشتر عامل موفقیت آلمان در سال های ۱۹۱۸-۱۹۱۴ و ۱۹۴۲-۱۹۳۲ شده بود - از میان رفت و همه چیز تحت دستور مستقیم هیتلر قرار گرفت. تعداد زیادی از ژنرال ها و فرماندهان به جرم عدم پیروی از فرامین پیشوا برکنار شده، درجه شان را از دست داده و یا در مواردی اعدام شدند. نمونه ای از توبیخ یکی از فرماندهان عالی رتبه توسط پیشوا اینگونه ثبت شده است: «احتیاجی نیست به من درس بدهی. من پنج سال فرماندهی ارتش آلمان در جبهه را به عهده داشته ام و تجربهٔ عملی ام از همهٔ آنچه که ژنرال ها آرزویش را دارند بیشتر است. من تمامی آثار مولتکه، کلازویتز و اشلایفن را مطالعه کرده ام. من بیشتر از شما متوجه اوضاع هستم!» البته که اینطور نبود.